last van ’n beambte (kultuurstelsel) of ten-gevolge eener overeenkomst tusschen partikulieren en inlandsche hoofden, noch zelfs of hy dit doe rechtstreeks uit eigen wil, gelyk de voorstanders van Vryen-arbeid zeggen te verlangen. De vraag is, of hy moet beroofd worden van z’n eigendom? Of hy behoorlyk moet worden betaald voor z’n arbeid? Of hy mishandeld moet worden? Dàt is voor’shands de vraag, en alle meer of min ingewikkelde kwestien van staathuishoudkunde behooren op den achtergrond te worden geplaatst, zoo lang er dagelyksche verkrachting plaats heeft van den alle andere stelsels beheerschenden regel:
Er zy onschendbaarheid van personen en eigendom.
Het is niet vreemd by het nasporen van waarheid, ’n volstrekte blindheid te ontmoeten voor hoofdzaken. Meestal houdt men zich bezig met het fynere, het meer subtiele gedeelte der kwestien, en verliest hierby gewoonlyk de eigenlyke essentie der vraag uit het oog. In de praktyk zou men zich aan ’n dusdanige verplaatsing van het onderwerp minder gemakkelyk schuldig maken. De zeeman toch, die op het oogenblik eener schipbreuk zich zou bezig-houden met het berekenen der wetten van den storm, en daarby vergeten dat er zorg noodig is voor lyfsbehoud, zou voor krankzinnig worden aangezien. En toch begaan de meest achtenswaardige mannen dergelyke fouten dagelyks, wanneer niet persoonlyke — liefst dadelyke, oogenblikkelyke — ondervinding hen dwingt hun theorien ter-zy te schuiven voor de onverbiddelyke praktyk.
Een voorbeeld. In ’n welwillend artikel van den Economist werd ik aangemaand me toeteleggen op staathuishoudkundige behandeling van Javasche toestanden. Deze aansporing is zeer vereerend. Welnu, ik heb daar berekeningen over den veestapel, die van cyfers wemelen. Ik liet me voorlichten omtrent de eischen der wetenschap aangaande voortteeling, behandeling, voeding…
»De kendangs — ’n soort van stallen, of gewoonlyk slechts
