94
een collectivistische productiewijze in voorwaarden en gevolgen strijdt met de menschelijke natuur; hoe zij indruischt tegen de wet van de evolutie ook hier geldend ; trachten te bewijzen, dat de eigendomsregeling der collectivisten onbestaanbaar is, en hun loonregeling niet anders dan hersenschimmig verdient te heeten; dat een prijsvorming in den collectivistischen staat ondenkbaar is en daarmede der productie alle richtsnoer ontvalt; dat collectief produceeren een onoverkomelijke hin- dernis legt op den weg tot kapitaalvorming en dus tot uit- breiding der productie, waarnaar toch in aller belang moet gestreefd worden; dat een noodzakelijke voorwaarde van dit productiesysteem is een volkomen gesloten handelsstaat en dus een wereldstaat die alle menschen omvat; men kan ten slotte aanwijzen, hoe de feiten lijnrecht weerspreken hetgeen volgens de collectivistische leer in onze maatschappij geschiedt en zoo het feitelijk "substratum” aan dit stelsel ont- nemen. En inderdaad, van al deze en nog veel meer zijden is het wetenschappelijk collectivisme aangevallen, en het is meen ik bezig onder deze aanvallen te bezwijken.
Of bedrieg ik mij, wanneer ik meen dat de utopie van een collectivistische productie steeds meer terugwijkt in de geschriften der sociaaldemocratie, en deze erkennende, dat nog een lange weg daarheen zou zijn af te leggen, zich steeds meer met dien weg gaat bezig houden, en daardoor werkt aan de ontwikkeling van wat ik zou willen noemen haar sociaal-politisch element 1).
1) Leerzaam in dit opzicht is tegenwoordig de houding der sociaal-democraten
in den Duitschen Rijksdag. Naast de Keizerlijke arbeidswetten, dienden zij een
eigen ontwerp in, ten doel hebbende met behoud van de bestaande eigendoms-
regeling den toestand der arbeiders te verbeteren. Hun stelselmatig verzet tegen
elken maatregel in die richting hebben zij derhalve laten varen; en de heer
Domela Nieuwenhuis volgde met het indienen van zijn ontwerp truckwet hun
voorbeeld.
Hoogst belangrijk is de bevestiging van de opmerking die ik hier maakte,
