96
demokraten gevonden. Аl deze eischen zijn te verwezenlijken met behoud van de kapitalistische wijze van voortbrenging. Eigendom is immers nooit een absoluut recht geweest.
Het zal de roem der sociaal-demokratie blijven, dat zij de "satisfaits” en conservatieven heeft gedrongen tot het erkennen van veel en ergerlijk verzuim. En kon zij besluiten haar program te herzien en te vervormen tot een program van actie in bovenbedoelden zin op den bodem van het bestaande, niet uitdruischend tegen, maar zooveel mogelijk zich aan- passend aan het historisch gewordene, zij zou er naar mijn vaste overtuiging in innerlijke, zoowel als in uiterlijke kracht door winnen.
De sociale vragen houden thans aller gedachten bezig ; het is een voldongen feit dat het "laissez-faire" stelsel zooal geen schipbreuk geleden, dan toch getoond heeft een te langen tijd te behoeven om tot sociaal billijke verhoudingen te voeren. Staatstusschenkomst is, in zeer vele vragen van belangen tusschen arbeiders en werkgevers, dringende eisch des tijds geworden. Geen vraagstuk van zulk een belang als het sociale, omdat geen ander het zijn of niet zijn van zoovelen raakt. En even beslist als naar mijne meening het einddoel der collectivisten verwerpelijk is te achten, even beslist eischt elk der bovengenoemde punten een gezet onderzoek, teneinde te overwegen, niet met welke bezwaren men voorziening ontwijken kan, maar welken weg dient ingeslagen ten einde het nut dat er in verscholen ligt te verzekeren, zonder te gelijkertijd een even groot nadeel te scheppen. Een onderzoek dat beter heden dan morgen dient aangevangen. Maurice zeide eens zoo schoon nooit een boek uit handen gelegd, en nooit een mensch te hebben laten gaan, voor hij zich het deel der waarheid in dien mensch of in dat boek ver- borgen ten nutte had gemaakt 1). Laat men eens algemeen
1) Zie de voorrede der Hollandsche vertaling van zijn Social Morality.
