97
beginnen met dit voornemen de sociale beweging te bezien.
Men zij echter voorzichtig. Een zorgvuldig onderzoek zalin vele gevallen leeren, hoe niet staatstusschenkomst wenschelijk is, maar verbetering zooveel mogelijk van onderen op dient nagestreefd te worden; hoe dwang het besef van verant- woordelijkheid doodt, en hoe een uitgebreide toepassing van het stelsel van verzekering het dubbel voordeel biedt, van zoowel op de schouders der gemeenschap te wentelen wat deze behoort te dragen, als tevens dit doel te doen bereiken door den vrijen wil, de eigen inspanning der individuen.
En dient hier en daar ook de dwingende arm van den staat tusschenbeiden te komen, dat dan toch niet verzuimd worde, vooraf voldoende feitenkennis ter beoordeeling van den toestand, die verbetering eischt, te verzamelen. Niet met frases mag men zich er afmaken; men dient nauwkeurig het kwaad te kennen, de diagnose te stellen vóor men de ziekte bestrijden gaat. Er is in dit opzicht hier te lande, waar kamers van arbeid ontbreken en een rijks-centraalbureau voor statistiek, met een afdeeling voor arbeidsstatistiek, nog steeds gemist wordt, zoo ontzaggelijk veel in te halen.
Mocht op deze wijze, door samensmelting van de vooruit- strevende groepen der verschillende partijen, één groote sociale partij haar zegenrijke vruchten aan het volk schenken, dan zou meen ik spoedig algemeen erkend worden, dat het ideaal eener collectieve productiewijze een utopie geweest is, door reactie tegen de met de kapitalistische wijze van voort- brenging samengaande, maar daarom nog niet door haar verwekte, ellende van duizenden uit den arbeidersstand in het leven geroepen.
En wanneer dan het solidariteitsbesef, dat steeds meer de individualistische opvatting der maatschappij verdringt, tot een uitgebreide toepassing der verzekering (een vrijwillig socialisme zoo men wil) aanleiding gaf, en tevens leidde tot eene andere
organisatie der productie, waarbij op den voorgrond zou
