— maar blijft domineerend materieel. Kunst „vulgariseert“ al meer en meer. Het „Kunstwerk“ ziet men als materieele waarde. Deze daalt al meer of wordt „gedragen“ door den handel. De maatschappij stelt zich al meer tegen het intellectueele- en gevoelsleven — of stelt deze in haar dienst. Zoo stelt het zich ook tegen Kunst. En toch kan het domineerend physiek-zijn de gang van leven en Kunst niet anders zien dan een ontaarding. Want het gevoelsleven is thans zijn opbloei, het intellect zijn kracht, het Kunstwerk zijn ideale uitdrukking. Omgeving zoowel als leven tonen zich minderwaardig in hun onvolkomen staat en dorre noodzakelijkheid. Zoo is de Kunst de toevlucht. In haar wordt schoonheid, harmonie, gezocht — niet of te vergeefs in het leven en de omgeving. Zoo is schoonheid, harmonie tot „ideaal“ geworden — onbereikbaar: als „Kunst“ a part van leven en omgeving gesteld. De „ik-heid“ had zoodoende vrij spel te fantazeeren en ledig te gaan in zelfbespiegeling; in zelfgenieting van zelfreproductie: een schoonheid te scheppen naar eigen beeld. Het eigenlijke leven zoowel als de ware schoonheid werd de aandacht benomen. Dit alles in onvermijdelijke noodzaak. Zoo maakten Kunst en leven zelf zich vrij. Tijd is evolutie, niettegenstaande de ik-heid ook deze „ideaal“, onbereikbaar, stelt.
De massa betreurt heden het verval van Kunst, waar zij zelf haar verdringt. Het domineerend physiek-zijn handhaaft zijn geheele wezen of tracht dit althans te doen: het kant zich tegen onvermijdelijke evolutie — hoewel het die zelf voltrekt.
Evenwel kan, zoowel de Kunst als de werkelijkheid rond-om-ons, dit gebeuren doen zien juist als de nadering van een nieuw leven — van eindelijke mensch-bevrijding. Want ontstaat Kunst eenerzijds door den opbloei van het domineerend-physiek-zijn (het „sentiment“), anderzijds (au fond) is zij enkel harmonie-beelding. Product van de levenstragiek — ontstaan door het domineeren van het physieke (natuurlijke) in
42
