Politieke Ordonnantie van de Staten van Holland
| ← UNIE VAN UTRECHT | Klein plakkaatboek van Nederland (1919) door Diverse auteurs | OPDRACHT DER HOOGE OVERHEID VAN HOLLAND AAN WILLEM → |
| Uitgegeven in Groningen door Wolters. |
XX. 1 april 1580. Politieke ordonnantie van Holland[1]
Allen denghenen die dese jeghenwoordige sullen sien oft hooren lesen, doen te wetene die ridderschap, edelen ende steden van Hollant, representerende den staten van denselven lande, dat, aenmerckende t'heuren beroepe ende laste is staende, by alle goede wegen ende middelen (sonderlinghe in dese jegenwoordige gesteltenisse des tijdts) te doen voorsien jegens alle onordeningen, misbruycken ende misverstanden, die onder den ingesetenen ende ondersaten derselver Landen souden mogen veroorsaecken eenige swaricheden, processen, ofte gheschillen, ende dienvolghens onrust, partijdicheyt, tweedracht ende oneenicheyt, tot verachteringe, niet alleenlick van de gemeene ruste ende welvaert, maer oock van de waerachtige dienst ende eere van God almachtich, ende bevindende sulcks de voornoemde staten metterdaede dagelijcks verscheyden clachten, rechtvoorderingen, confusie ende geschillen t'ontstaen ende te rijsen tusschen d'ingesetenen ende onderdanen der voorsz. landen, deurdien in den zaecken, namentlijc van de houwelijcken, erffenissen ende besterffenissen, opte vercoopinghen, opdrachten, veronderpanden ende verhuyren, midtsgaders den pachters ende bruyckers van de landen ende andere onroerende goederen, ooc in 't maken van brieven, registers ende schriften daertoe dienende ende behoorende, insgelijcx in 't berekenen van den tijdt ende datum van de jaren van de voorsz. ende alle andere brieven, schriften, acten ende contracten (daerinne tot noch toe verscheyden stile ende maniere van dateren in denselven landen is gebruyckt) egeen gelijcke, eenderhande ende vaste voet, ordre nochte wet is gestelt ofte onderhouden, immers hoewel de voorsz. zaecken belangende soo by beschreven rechten als by ecnige oude voorgaendc ordonnantien ende placcaten eensdeels voorsien is geweest, dat nochtans eenige derselfder rechten ende ordonnantien, ofte deur eenige quade ingevoerde gewoonte, ofte by verloop van tijde, in ongebruyck zijn gecomen ende niet achtervolcht, anderen voor desen tijt zijn vereysschende naerder interpretatien, verclaringe, vernieuwinge ofte vermeerderinge, tot beter onderhout van de politye ende staet van den landen, ende meerder gerechticheyt der ingesetenen van dien; hebben daeromme de ridderschap, edelen, steden ende staten voorgenoemt, by advyse ende deliberatie van den presiderende ende andere raden over Hollandt, Zeelandt ende Vrieslandt, voor eewich edict gheordonneert ende gestatueert, ordonneeren ende statueren by desen:
I. Eerst aengaende den houwelicken state, omme te voorsien op d'ongeregeltheden die dagelickx so langer so meer ghepleecht worden in de versamelinghe van verscheyden persoonen, ende daerop alsulcke ordre ende regule te stellen, waermede een yeghelijck in sijn ghemoet ofte gesintheyt mach worden voldaen, ende dat de goederen ende erffenissen sonder swaricheden oft processen mogen volgen denghenen die daertoe geraect ende gesondeert zijn:
II. Dat van nu voortaen alle persoonen, malcanderen in graden van maechschap ofte affiniteyt, hiernaer verclaert ende verboden, niet bestaende, van wat state, conditie, gemoet ofte gesintheyt die zijn, die ten tijde van de publicatie van desen als geechte luyden tesamen sullen huyshouden, woonen ende converseren, gelijck alle andere die in der kercken ofte voor eenige publijcke persoonen in tesamenwooninge, huyshoudinge ende conversatie als geechte persoonen zijn getreden, by eenen yegelijcken gehouden, geacht ende gereputeert sullen worden, gelijck sy gehouden, geacht ende gereputeert worden by desen, voor gheechte persoonen, in allen schijn oft sy voor de magistraten ofte voor de kercken-dienaeren ofte andere publijcke persoonen haer trouwe openbaerlijck hadden gegeven ende bekent gemaeckt, tenware deselve, ofte eenige van henluyden, niet voor de magistraten ofte voor den kcrckendienaren hare trouwe belooft ende bekent gemaect hebbende, daer by hen bevonden beswaert, dewelcke binnen den tijt van drie maenden nae de publicatie van desen, gehouden sullen zijn te compareren voor de magistraet van [ 127 ]haer woonplaetse ende deselve hare swaricheyt te kennen geven, omme daerop gelet ende gedaen te worden naer behooren. Welverstaende, dat degeene, die voor de magistraten ofte kerckendienaeren haere trouwe niet bekent gemaect hebben alsvooren, ende nochtans in de voorsz. tesamenwooninghe, huyshoudinge ende conversatie als geechte luyden begeeren te blijven, vrij ende toegelaten sal zijn, gelijc by desen henluyden vry ende toegelaten wort, voor de expiratie van de voorsz. drie maenden te maecken alsulcke houwelijcxe voorwaerden, als henluyden goetduncken saL Ende worden mitsdien oock voor geechte ende getroude persoonen gehouden, alle degeene, die geduerende de vervolghinghe uut saecke van de religie in de landen van herwaerts-overe malcanderen getrout ende als gheechte persoonen, 'tzy uut ofte binnen de voorsz, landen, t'samen gewoont hebben, hoewel sy hare trouwe in der kercke, overmits de diversiteyt van religie, niet en hebben bekent gemaect, ende niettegenstaende eenige van deselve persoonen zijn overleden, alles in allen schijn of zy ten tijde als sy aen malcanderen getrout ende in huyshoudinge getreden zijn, in der kercke hare trouwe bekent ghemaeckt hadden.
III. Ende deghene, die hen nae de publijcatie van desen ten huwelijcke ofte in echten staet sullen willen begeven, sullen ghehouden zijn te compareren voor de magistraten ofte kerckendienaeren van de steden ende plaetsen haerder residentie, ende aldaer versoecken, dat hun gegunt sullen worden drie sonnendaechsche oft merctdaechsche geboden, te doen in der kercke, van 't raedthuys ofte andere plaetsen daer 't recht gehouden wort, op drye sonnendaghen oft mercktdagen den anderen volgende; welcke geboden gegunt ende gedaen sullen worden, ten eynde een yegelijcken, die eenige letselen ofte hindernissen, 'tzy van bloede, swagerschap ofte voorgaende beloften, waerdeur 't houwelijc egeenen voortganck en soude behooren te hebben, wil voorwenden, 'tselve mach doen, behoudelijc nochtans, dat deselve geboden niet gegunt noch gedaen en sullen worden, als degene die 'tselve versoecken beneden hare jaren zijn, te weten jonge gesellen beneden hare vijfentwintich, ende de jonge dochteren beneden hare twintich jaren, tenzy deselve den magistraten ofte kerckendienaren vertoonen het consent van hare ouders ofte den lancxtlevende derselver (indien sy eenige hebben); maer indien eenich jonckman ofte jonghedochter boven de voorsz. vijfentwintich ende twintich jaren respective out wesende, ende ouders hebbende, versocht de voorsz. sonnendaechsche geboden sonder te doen blijcken van heure voornoemde ouders consent, soo sullen de voorsz. magistraten ofte dienaren voor 't proclameren van de voorsz. geboden gehouden zijn de ouders van den requirant ofte requirante voor hen t'ontbieden; ende in gevalle d'ouders binnen veerthien dagen naer d'insinuatie aen heurluyden persoon gedaen, weygeren ofte in gebreke blijven te commen, sal deselve weygeringe gehouden worden voor consent, ende sullen de voorsz. magistraet ende dienaeren voorts mogen procederen tot 't doen van de voorsz. proclamantien ende geboden; maer indien de voorsz. ouders compareren, ende eenige redenen allegeren waeromme syluyden in 't voorsz. versochte houwelicke niet en willen consenteren, ende daertoe by de voorsz. magistraet ofte kerckendienaren niet geinduceert en connen worden, so en sullen de voorsz. magistraet ofte dienaren de voorsz. jongeluyden niet mogen trouwen, noch tesamen voegen, voordat by den collegie van de magistraet met kennisse van zaecken 'tzelfde henluyden worde gheordonneert. De voorsz, geboden gedaen zijnde, in gevalle daertegens geen wettelijck wederseggen is gevallen, sullen de persoonen by de magistraten ofte kerckendienaren getrout worden, volgende d'ordonnantien die in de kercken gebruyckt worden ende die den magistraten daertoe by den voorsz. staten overgesonden sullen worden. Alle deghene, die hen nae de publicatie van desen anders in huyshoudinge ende tesamenwooninge by malcanderen sullen voegen ende converseren als echteluyden, sullen voor d'eerste maent dat sy tesamen huyshouden ofte woonen, verbeuren elcx een mulcte van vijftich ponden van XL grooten 't pont; in de tweede maent daarenboven noch een mulcte van hondert ponden; in de derde maent een mulcte van tweehondert ponden; t'appliceren den hooft-officier, den armen van de plaetse ende den aenbrenger, elcx een derde paert. Ende soo verre sy langer by den anderen blijven, sullen voor den tijdt van thien jaren uyt den lande van Hollandt ende Vrieslandt gebannen, ende bovendien in hare goederen ghemulcteert worden, nae de qualiteyt van den persoonen. [ 128 ]
IIII. Ende alsoo volgende de Goddelijcke, natuerlijcke ende beschreven rechten in den heyligen echten staet, als in eene ordeninge Gods tot eerlick onderhout ende verbreydinge des menschelicken geslachts ingesteld, tusschen dengenen, die malcanderen in bloede ofte swagerschap binnen sekeren grade zijn bestaende, verboden is houwe- lijcke te contracteren, ende dat wel eenige verscheydenheyt ende duysterheijt in de berekeninge derselver graden, bysonder van maechschap van de syde commende, wort bevonden, soo is 't, dat de staten de verboden graden hiernae hebben doen uutdrucken, ten eynde eenen yegelijcken des te beter daervan mach worden onderricht ende egheene ignorantie en pretenderen. Ordonnerende ende verbiedende oversulcx, dat egeene persoonen van wat qualiteyt, conditie ofte gesintheyt sy zijn, binnen de naevolgende uutgedructe graden malcanderen in bloede ofte affiniteyt bestaende, t'samen en sullen mogen gevoecht worden, nochte eenichsints malcanderen trouwen, op pene, dat deselfde niet alleene van onwaerden gehouden, maer ooc syluyden in lijf ende goet gestraft sullen worden, sulcx naer beschreven rechten tegens den incestueusen ende bloetschendingen is ghestatueert.
V. In den eersten en mogen niet trouwen eenige ascendenten met heure descendenten, te weten ouders ende kinders opwaerts ende nederwaerts gaende, in infinitum.
VI. Insghelijcx niet broeders met hare susters, 'tzy van volle oft halve bedde.
VII. Ten derden en moghen niet trouwen de oomen met heure nichten, dat is met heure broeders- ofte susters- kinderen ofte kintskinderen ende descendenten, nochte insghelijcx de moeyen met heuren neven, dat is met heuren broeders- ofte susterssoon, nochte kints-kinderen ofte descendenten, beyde in infinitum, also oomen ende moeyen ten respecte van heure voorsz. nichten ende neven staen in de plaetse van vader ende moeder.
VIII. Ende sovele als 't aengaet de graden van affiniteyt ende swagerschap, alsoo de bandt des houwelijcx alsulcke ghemeenschap medebrenght, dat manne ende wijf maer eene en zijn, soo is 't insgelijcx verboden ende gemterdiceert, dat de man met egheene bloedtverwanten ofte maghen van zijne overleden huysvrouwe, noch de vrouwe met egheene bloetverwanten ofte magen van haren overleden man, denselven man ende vrouwe binnen de voorsz. uutgedruckte graden bestaende, malcanderen niet en sullen trouwen, op gelijcke pene van onwaerde ende straffe in lijf ende goede als vooren. Namentlijck dat egeenen man trouwen en mach met zijn schoondochter, dat is mette naegelaten weduwe zijns soons, noch mette weduwe van zijns soons ofte dochters sone ende soo voorts nederwaerts, of met egeene weduwe eeniger zijner descendenten; gelijck ooc egeene vrouwe trouwen en mach met haren schoonsone, dat is mette man van hare overleden dochter, noch metten man van haers soons ofte dochters dochtere, ende also vervolghende met egeene man, geweest hebbende van eenige hare descendenten.
IX. Insgelijckx egheene man mach trouwen met zijn stiefdochter, dat is mette voordochter zijnder huysvrouwe, noch met eenige van deselve sijne voordochteren descendenten; gelijck ooc egeene vrouwe trouwen en mach met haer stiefsone, dat is mette voorsone van haren overleden man, noch met eenigen descendenten van deselve hare stiefsonen.
X. Item egeene man mach trouwen de nagelaten weduwe van zijnen overleden broeder, noch egeene vrouwe den man van hare overleden suster.
XI. Hierenboven en mogen niet trouwen den man met de weduwe sijnder neve, dat is met de weduwe van zijns broeders ofte susters sone, noch mette weduwe van eenige sijne broeders ofte susters descendenten; gelijck ooc egeene vrouwe trouwen mach mette naegelaten man van hare nichte, dat is mette weduwenaer van haer broeders oft susters dochter, noch mette man van heure eenighe broeders oft susters kints-kinderen ende descendenten.
XII. Ende also in 't aengaen ende contraheren van den heyligen echten staet bysonder goet regard dient genomen, dat 'tzelfde geschiet in alder eerbaerheyt, ende dat alle confusien der voorsz. graden (daerdeur groote swaricheden in de successien ende anderssints rijsen) verhoet worden, so is 't, dat de voorsz. staten ordonneren, dat indien eenige persoonen versochten heure geboden omme t'samen gevoecht te worden, dewelcke nochtans de ghedeputeerde van de magistraten ofte kerckendienaren souden beduncken, dat ten respecte van de voorsz. eerbaerheyt, ende omme confusie van graden te schouwen, niet en behooren t'samen ghevoecht te worden, dat alsdan de voorsz. gedeputeerde ende [ 129 ]kerckendienaren 'tzelfde de overicheyt, daertoe te stellen, sullen aengeven, ende mette voorsz. versochte proclamatien supersederen, omme middeler tijde met kennisse van saecken 'tselfde metter overheyt toegelaten ofte gheweygert te worden, so als nae de Goddelijcke ende civile rechten bevonden sal worden te behooren.
XIII. Verclarende alsoo by desen nul ende van onweerden ende niet te mogen bestaen, de houwelijcken die niet in der manieren voorsz. en sullen worden gecontraheert ende gecelebreert, ende dat degene die in de voorsz. graden van bloede ofte affiniteyt malcanderen bestaende, hiernaemaels niettegenstaende de voorsz. verboden souden vermeten in houwelijcke te treden, daervan sonder verdrach ofte dissimulatie gestraft sullen worden mette penen in de Goddelijcke ende beschreven rechten jegens den incestueusen ende bloedtschenders als vooren gestatueert, sonder dat ooc 't placcaet by de keyserlijcke majesteyt gemaect in den jare MDXL nopende 't contracteren van houwelijcke van persoonen beneden hare jaren zijnde, ende de penen daerinne begrepen, hiermede verandert worden.
XIIII. Ende also de voorsz. staten mede onderricht zijn, dat de overspelen onbelet ende ongestraft blijven binnen de voorsz. landen, deurdien d'officieren ende magistraten daertegens niet en doen haerluyder devoir als naer behooren, hen excuserende dat wel eertijts d'officieren en provisoeren respective by preventie de kennisse van deselve mesusen ende misdaden hen plegen t'onderwinden, sonder deselve groot te achten ofte anders dan met lichte ende cleyne geltboeten te straffen, daer nochtans alsulcke schandelijcke sonden den toorne Gods verwecken ende ontsteken over den landen ende volcken, daeronder die regneren ende ongestraft gelaten worden, daervan het uutgedructe Godes woort ende alle historien menichfuldige exempelen medebrengen; dat ooc de ergernissen, confusien ende quade exempelen der overspeelders den heydenen, keyseren ende coningen beweecht hebben den overspeelders metter doodt te doen straffen; so is 't, dat de staten voornoemt, begheerende de voorsz. overspelen te beletten, mede geordonneert ende gestatueert hebben, ordonneren ende statueeren by desen:
XV. In den eersten, so verre een echte man bevonden sal worden van nu voortaen overspel te bedrijven, 'tzy met eene ongehoude ofte gehoude vrouwepersoone, ofte een ongehoude man met eene ghehoude vrouwe, dat deselve man als eerloos ende meyneedich metterdaet verbeuren sal zijn officie ende staet, indien hy eenige heeft van de voorsz. staten ofte binnen eenighe steden der voorsz. landen, ende voorts verclaert sal worden incapabel omme eenige staet ofte officie binnen de voorsz. landen ende steden te mogen bedienen; ende inghevalle 'tzelfde overspel ghedaen ende bedreven is van een echte man met een gehilijckte vrouwe, dat daerenboven zyluyden beyde gebannen sullen worden uyt de voorsz. landen den tijdt van vijftich jaren.
XVI. Maer indien het overspel is gecommitteert van een echte man met een ongehoude vrouwe, sal de voorsz. man boven de voornoemde privatie van 't officie, gecondemneert worden in een boete van hondert carolusguldens voor de eerste reyse, ende daernaer meer daerinne delinquerende, met bannissement van vijftich jaren ende een boete van tweehondert guldens; ende sal d'ongehoude vrouwe, sulcx ghedelinqueert hebbende, voor d'eerste reyse te water ende te broode gheleyt worden den tijt van veerthien dagen, ende indien sy andermael bevonden wort sulcx te committeren, sal voor den tijt van vijftich jaren gebannen worden uyter voorsz. landen.
XVII. Indien eenich ongehout man met eenige echte vrouwe overspel bedrijft, sal de voorsz. man den tijt van veerthien dagen te water ende te broode geleyt, ende gecondemneert worden in eene boete van hondert carolusguldens; ende sooverre hy andermael sulcx committeert, sal eewelijcken uyten voorsz. landen gebannen worden; ende de vrouwe met een ongehoude man overspel committerende, sal als boven gebannen worden den tijt van vijftich jaren.
XVIII. Ende dat al onvermindert alsulcke recht als de geoffenseerde partije, 'tzy man ofte vrouwe, jeghens den overspeelder competeert so tot scheydinge van den houwelijcke als andersins naer rechten, so oock by desen verstaen worden in vigeur te blijven alle de straffen ende penen in de keyserlijcke ende beschreven rechten gestatueert tegens [ 130 ]alle crimen van ontschaecken, ontvueren ende bloetschenden ende dierghelijcke ghequalificeerde hoereryen.
XIX. Aengaende d'erffenissen ende besterffenissen hebben de staten gederogueert ende te niete gedaen, derogueren ende doen te niet by desen, alle beschreven rechten, costuymen ende usantien, in de voorsz. landen ende graefschappe van Hollant ende Vrieslant tot desen dage toe gebruyckt, nopende de besterffenissen ab intestato ende sonder dispositie van testamente ofte verclaringhe van eenige uyterste wille yemant opcomende in de allodiale, roerende ende onroerende, goederen. Ordonnerende ende statuerende, dat van nu voortaen, alomme ende tot allen plaetsen, so wel binnen de beslooten steden als in den dorpen ende ten plattenlande in den voorsz. lande ende graefschappe van Hollant ende Vrieslant, in de voorsz, besterffenissen voor een ghemeene recht ghebruyckt ende onderhouden sal worden 'tghene hiernaer volcht:
XX. In den eersten, dat in alle erffenissen de kinderen ende andere descendenten ofte in de rechte linie nedergaende, in infinitum, haere ouderen sullen succederen in stirpes ende by representatie.
XXI. Dat, denselven descendenten ontbrekende, vader ende moeder, beyde noch in leven zijnde, haren kinderen universaliter ende geheelijcken sullen succederen.
XXII. Maer denselven allebeydc oft eene van beyden ontbrekende, sullen des overledens broeders ende susters, ende derselver kinderen ende kintskinderen by representatie, in alle de goederen succederen.
XXIII. Welverstaende, dat halve broeders ende susters ende hare kinderen ende kintskinderen, alsoock alle andere collaterale vrienden maer van eene zijde den overleden bestaende, niet voorder en sullen succederen, als elcx met een halve hant, ende oversulcx naer advenant dat sy den overleden van bloede zijn bestaende.
XXIV. Alle descendenten, vader ende moeder, broeders ende susters, midtsgaders hare kinderen, kintskinderen ende andere descendenten ontbrekende, dat alsdan oomen ende moeyen van den overleden, ende haere kinderen by representatie oft in stirpes, sullen succederen.
XXV. Tenwaere grootevader ende grootemoeder van d'eene zijde beyde tesamen noch in 't leven waeren, in welcken gevalle sy den oomen ende moeyen van deselve zijde, mitsgaders haerluyder kinderen, wesende derselver grootevaders ende grootmoeders kinderen ofte kintskinderen, ende nochtans gene broeders ofte susters van den overleden, in de successie van deselve zijde commende, gheprefereert sullen zijn.
XXVI. Item egheene ouders ofte andere ascendenten, als het bedde gescheurt ende eene van hen beyden conthoralen overleden ende d'andere allene in 't leven is, en sullen haer kinderen ofte andere descendenten succederen.
XXVII. Item de goederen van den overleden sullen altijts gaen ende erven aen den vrienden van 's vaders ende 's moeders zijde van de overleden, deelende ende dovende deselfde half, sonder aenschou te nemen, dat de overleden meerder van vaders-, dan van moeders-, oft ter contrarie van 's moeders-, dan van 's vaderszijde achtergelaten hebben.
XXVIII. Item en sal representatie onder den collateralen ende den vrienden ofte bloetverwanten van der zijde niet voorder plaetse hebben dan tot broeders ende susters kintskinderen ende oomen ende moeyen kinderen inclusive, ende alle voordere collaterale vrienden, den overleden naest in grade ende maechschappe bestaende ende even nae zijnde, sullen by gelijcke ghedeelte, hooft voor hooft, erven, uytsluytende alle voordere van grade ofte maechschappe.
XXIX. Item, soo wanneer eenige kinderen van hun ouders, ten boedel ofte in houwelijcke, medegaven ofte anders, tot voorderinge van deselve kinderen in hare neeringe endecoopmanschappe ofte diergelijcke, eenige goederen ofte penningen, genoten sullen hebben, ende deselve namaels met heure mede-erfgenamen in de goederen van heure overleden ouders sullen willen succederen, sullen eerst ende alvooren, 'tgeene sy sulcx ontfangen ende genoten hebben in den gemeenen boedel brengen, ofte die gerechte waerde van dien sulcx die was ten tijde van de gifte in gevalle de goederen, niet geestimeert zijnde, gegeven sullen zijn, maer in gevalle van estimatie sullen mogen volstaen, mits confererende [ 131 ]deselve estimatie; ende 'tselve also gedaen zijnde, sal alsdan den geheelen boedel tusschen den langstlevende vader ofte moeder ter eenre, ende des overledens erfgenamen ter andere zijde, half by gelijcke portien ghedeelt worden; 'twelck oock plaetse hebben sal in d'eerste, tweede, derde ende navolgende houwelijcken. Ende sal 'tgene nopende de successien ende collatien voorschreven is, plaetse hebben, soo wanneer by testamenten, houwelijcxsche voorwaerden, bewijsen ter weescamere ghedaen, ofte by andere dispositien ofte contracten, niet en is anders voorsien.
XXX. Beroerende de huerluyden ende pachters van de landen, hebben de staten voornoemt mede geordonneert ende gestatueert, ordonneren ende statueren by desen: dat de ordonnantie jegens den huerluyden ende pachters, in den jaere vijfthienhondert XV in februario ghemaeckt, alomme in den voorsz. landen ende graefschappe van nieuws gepubliceert, uytgeroepen ende scherpelijcken onderhouden sal worden.
XXXI. Ende amplierende deselve ordonnantie, hebben van nieuws gheordonncert ende ordonneren by desen: dat de pachters ende huerluyden, die eenige huere ofte nahuere aen eenige goederen pretenderen willen, onder dexel van deselve pretensie, in de occupatien ofte 't gebruyck van de gehuerde landen ende goederen niet en sullen mogen blijven, ofte hen deselfde directelijck ofte indirectelijck onderwinden, tenzy van deselfde pretentie by publijcke instrumenten ofte d'eygen hant van den eygenaer, gepasseert voor date van de expiratie van de huere, promptelijck blijcke, ende dat egeene hueren plaetse hebben oft effect sorteren sullen, daervan sulcx alsvooren verhaelt is, niet en blijckt.
XXXII. Dat oock so wanneer den ouden huerman oft yemant van zijnentwegen, den eygenaer ofte nieuwen huerman met raet ofte daet, directclijck ofte indirectelijc, eenich hinder, letsel, empeschemente ofte dreygementen doet, ter oorsaecke van 't ghebruyck ofte huere van de voorschreven landen ende goederen, dat daervan exemplare straffe gedaen sal worden.
XXXIII. Ende soo wanneer een huerman, zijne erfghenaemen ofte actie van hem hebbende, van eenige onroerende goederen nae d'expiratie van de huere blijft occuperende die gehuerde goederen, sodat den eygenaer ter oorsaecke van dien jeghens hem moet treden in rechte, soo sal denselven huerman, zijne erfgenamen ofte actie van hem vercrijgende, na de litiscontestatie in deselve saecke, boven de ontruyminge ende alle costen, schaden ende interesten, vervallen ende ghehouden wesen te betaelen de helft van de waerde van de gehuerde goederen, gerekent jegens den penninck twintich nae de leste huere. Ende sooverre deselve totter diffinitive sententie vaa den eersten rechter toe, in de voorschreven occupatien persevereren, sallen alsdan boven de evacuatie ende ontruyminge, mitsgaders boven alle costen, schaden ende interesten, vervallen ende ghecondemneert worden in de gheheele waerde van deselve goederen, mede gherekent als voorens jegens den penninck twintich nae de leste huere.
XXXIIII. Ende sullen de voorsz. penen by alle rechters, daervooren ter oorsaecke 't voorsz. proces wort geinstitueert, sonder eenige dissimulatie ofte faveur ghedecreteert ende toegewesen worden, al waer 't oock so, dat den huerman, zijne erfgenamen ofte actie van hem hebbende, na de litiscontestatie haer ongelijck bekenden ende hen ghewillich in de ontruyminge lieten condemneren; ende in gevalle de gecondemneerde egeene goederen en heeft omme de voorsz. penen te betaelen, sal daervooren aen den lijve ghestraft worden, naer gheleghentheyt van der saecke.
XXXV. Belanghende d'hypoteecque ende veronderpandinghe van de landen ende andere onroerende goederen, hebben de staten voornoemt geordonneert ende gestatueert, ordonneren ende statueren by desen: dat van nu voortaen, soowel by die van den raede provinciael voornoemt, als by alle andere gherechten van de voorsz. steden ende plattenlande van Hollandt ende Vrieslandt, d'ordonnantie ende 't placcaet van den jare vijf-hondert-negen-ende-twintich verstaen ende gheinterpreteert sal worden, dat de clausule van de generale hypoteecque, beneffens de clausule van de speciale hypoteecque, in de constitutie van eenige renten, schulden ende andere brieven van verbande gestelt, jegens dengeenen die na deselve constitutie by den constituant speciale hypoteecque is ghestelt, [ 132 ]alleenlijck plaetse hebben, ende sulcx als naer beschreven rechten effect sorteren sal over de goederen, onder de jurisdictie van den rechteren daervooren de constitutie volgende de voorschreven ordonnantie gepasseert is, gheleghen, den constituant ten tijde van de constitutie toebehoort hebbende, ofte die hy voor de publicatie van desen sal, hebben vercreghen, ende niet op de goederen buyten de voorschreven jurisdictie ghelegen; welcke interpretatie geschieden sal in allen zaecken, die voor de publicatie van desen by eenighe sententien, 'tzy van den voorschreven rade, ofte andere gerechten, niet diffinitivelijck sullen wesen ghetermineert. Ende belangende constitutie ende verbande van generale hypoteque die nae twee maenden nae de publicatie van desen ghedaen sullen worden: deselve en sullen geensins hinderlick wesen ofte prejudiceren dengenen die constitutie ofte verbandt van speciael hypoteque naermaels sullen vercrijgen, sulckx dat degheene, die specialijck eenige onroerende goederen verbonden sullen worden, in deselve speciale hypoteque ende de penningen daervan procederende, sullen worden geprefereert dengenen, die ouder generale hypoteque, nae de voorsz. twee maenden nae de publicatie van desen, ghestelt sal wesen; dan sal de voorsz. constitutie van generale hypoteque voor gerechte gedaen, plaetse hebben ende effect sorteren jeghens denghenen, die gelijcke constitutie ofte verbandt hebben, onder denwelcken de oudtste constitutie de jonger sullen worden gheprefereert, sonder dat in dien ghevalle onderscheyt gemaeckt ofte regard genomen sal worden, voor wat rechters in de voorsz. landen de generale constitutie van hypoteque sal wesen ghedaen; ende van ghelijcken sal de voorsz. generale constitutie plaetse hebben ende effect sorteren jeghens denghenen, die maer personele actie hebben, sulcx als by den beschreven rechten is ghedisponeert.
XXXVI. Ende sullen van nu voortaen degheene, die speciale hypotheque hebben, jegens de possesseurs van dien, sonder onderscheyt ofte de debiteurs, haere erfgenamen ofte yemant anders, die 'tzelfde speciael hypoteecq possideert, moghen procederen voor haer achterwesen, omme haer hypoteque daervooren verclaert, te hebben verbonden ende executabel, sonder dat de possesseurs van dien sullen mogen sustineren, dat den crediteur ghehouden is den principalen debiteur ofte zijne erfgenamen eerst t'excuseren.
XXXVII. Also mede de voorgaende ordonnantie, daerby belast ende ghestatueert was, dat in alle steden ende dorpen van de voorsz. landen pertinente registers gehouden souden worden van alle vervreemdingen ende verbanden van goederen aldaer ghedaen, niet behoorlijck zijn onderhouden, ende mede deur de voorleden oorloge vele derselver registeren zijn vernielt ende verduystert, 'twelck insghelijcx tot groote interest van de voorsz. goede ondersaeten strecken soude, tenware daertegens woerden voorsien; soo hebben de staten voorts geordonneert ende bevolen, ordonneren ende bevelen by desen: dat een yegelijc, van wat state, qualiteyt ofte conditie hy zy, die eenige constitutie van generale oft speciale hypoteque op eenige onroerende goederen in den voorsz. landen ende graefschappe van Hollandt ende Vrieslant hebben ofte pretenderen willen, binnen een jaer nae de publicatie van desen, deselve aenbrengen sullen den gerechte van de plaetse, daer de goederen, ten hypoteque ghestelt, zijn ghelegen, omme aldaer, volgende d'instructie die by de voorschreven staten daertoe sal worden ghemaeckt, aengheteeckent te worden, elcke constitutie voor eenen halve stuver, op pene van te vervallen in een jaer renten, t'appliceren een derdendeel den hooftofficier, een derdendeel den armen van der plaetse, ende het derde derdendeel den aenbrenger. Ordonnerende ende bevelende by desen allen schouten, schepenen, ghesworens ende ander rechters, mitsgaders heure secretarissen, soowel van steden, dorpen, als andere collegien in den voorsz. landen van Hollandt ende Vrieslandt, goede toesicht te nemen, dat sy van nu voortaen egeene brieven ofte instrumenten houdende vervreemdinge ofte hypotecatie van eenige onroerende goederen en sullen seghelen, teeckenen ofte uytgheven, tenzy dat deselve wel ende perfectelijcken geregistreert zijn, op pene van by den voorschreven secretaris te verbeuren t'elcke reyse sesse carolusguldens, de twee deelen ten behoef van den hooftofficier van elcker plaetse ende quartier, ende het derdendeel ten behoeve van den aenbrenger, ende daerenboven op arbitrale correctie.
XXXVIII. Ende opdat de voorsz. registeren wel seeckerlijck ende getrouwelijc mogen worden bewaert, so hebben de staten voorgenoemt geordonneert ende ordonneren by [ 133 ]desen: dat in elcke stadt, dorpe ofte collegie, daer eenige alienatie ofte hypotecatie ende verbanden van onroerende goederen sullen worden gedaen, gemaeckt sal worden een kiste met twee sloten, daerinne de voorsz. registers sullen worden bewaert, van welcke sloten een sleutel bewaert sal worden by den officier ofte secretaris, ende eene by den oudsten schepen ofte gesworen; ende sullen deselve sloten geopent ende gesloten worden in haere beyde presentie, alles op pene voorsz., t'appliceren als vooren; ende dat den hooftofficier de kiste sal doen maken tot haren coste.
XXXIX. Ende omme te verhoeden de exactie daermede de voorsz. goede ondersaten daghelijcx worden beswaert, onder pretext dat eenige steden, heeren, ambachtsheeren, collegien van dijckgraefschappen ende heemraeden, vassallen leenhof houdende, bailliu ende mannen, dorpen, gehuchten ende alle andere, jurisdictien hebbende, pretenderen tot verscheyden emolumenten, baten ende profijten by costuymen ende usantien gerechticht te zijn, dat mede, mits d'onsekerheyt van deselfde costuymen ende usantien, de voorsz. ondersaten met vele processen ende groote costen worden beswaert, so hebben de voornoemde staten, willende daerinne mede versien, geordonneert ende ordonneren by desen: dat alle steden, heeren, ambachtsheeren, collegien van dijckgraven ende heemraeden, alle vassallen leenhof houdende, bailliu ende mannen, dorpen, gehuchten ende alle andere, eenige jurisdictie hebbende, binnen den tijt van zes maenden naer de publicatie van desen, in de griffie van den hove van Hollandt alhier in Den Hage, aenbrengen ende in geschrifte overleveren sullen, alle alsulcke rechten, costuymen ende usantien, 'tzy van naestingen, naercoopen, pontgelt, recht van leenen, die by eenige besterfte, uyterste dispositie, transporten, houwelijcksche voorwaerden ende anders, hoe dattet zy, aenbesterven ende opcommen, zegelrecht ende alle andere rechten, die sy respective in hare jurisdictie, ampten ende offitien genieten ende gebruycken, ende voor den jare MD tweentzeventich ghenoten ende gebruyckt hebben, omme op de onderhoudenisse van dien in alle equaliteyt ende sulcx de staten bevinden sullen ten meesten dienste van den ondersaten te behooren, voorsien te worden; alles op pene, dat by faulte van overleveringe, op de voorsz. costuymen, usantien ende gebruyck van rechten, na de expiratie van den voorsz. tijde, niemandt in rechte ofte daerbuyten en sal moghen worden ghemolesteert, ende dat deselve voor nu ghelijck alsdan gehouden worden voor corruptelen.
XL. Ende ten laetsten ordonneren ende statueren de staten voornoemt mede: dat terstont naer verkondinge van desen in de voorsz. landen ende graefschappe van Hollandt ende Vrieslandt, noch by den voorsz. hove provinciael, noch in eenige steden, dorpen ofte wettelijcke collegien, noch by eenige inghesetenen van denselven lande, in de computatie ende bekeeringe van den beginne ende eynde van de jare, egeene andere stijle ofte maniere van schrijven en sal worden gebruyckt, dan die men hout voor gemeene, te weten: dat alomme ende by een yegelijcken in den voorsz. landen 't begin van den jaeren genomen ende gerekent sal worden, den eersten dach der maent van januarius, sonder dat die van den raede voorghenoemt, ofte die van den ghevolghe van den hove, noch eenighe regeerders van den steden, dorpen ende collegien voorgenoemt, eenighe andere stijle oft maniere sullen mogen gebruycken. Verbiedende oversulcks uytdruckelijck allen officieren, griffiers, secrerissen ende generalijcken allen den ondersaten van den voorsz. landen, in heure openbare acten, gerechtelijcke brieven ende instrumenten, noch in heure registers ofte protocollen, anders te doen ofte te laten geschieden, op pene van privatie oft suspensie vaa heure staten ende officien, ofte andere arbitrale correctie, naer exigentie van der zaecken.
XLI. Alle welcke poincten ende articulen de voorschreven staten gheordonneert hebben ende ordonneren by desen, dat voortaen volcomelijck sullen worden achtervolcht ende onderhouden, nietteghenstaende eenige rechten, voorgaende ordonnantien, costuymen ofte usantien ter contrarie, die de voors. staten gederogueert hebben, ende derogueren by desen, voorsoovele deselve eenichsins daerteghens sullen moghen strijden. Ordonnerende ende bevelende den presiderende ende raeden provinciael van Hollandt voorghenoemt, den advocaet-fiscael eade procureur-generael van denselven hove, midtsgaders allen officieren van den voorsz. lande ende graefschappe van Hollandt, tegens den overtreders ende [ 134 ]contraventeurs van dien te procederen naer behooren, sonder dissimulatie, gunste ofte ongunste, op peyne van metterdaet van hare officien vervallen ende afgestelt te worden.
Aldus gedaen, besloten ende gearresteert by den Staten voorghenoemt, in den Hage, ende 't zeghel van deselve Staten hierop ghedruckt, den eersten Aprilis duysent vijfhondert tachtich. Ende ter ordonnantie van de staten; ondergeteyckent: C. de Rechtere.
- ↑ Naar Groot Placcaetbock van Holland en Zeeland, I, blz. 329 e. v.; de tekst bij Rollin Conquerque, Aasdoms- en Schependomsrecht, blz. 54 vlg., heeft geen varianten van eenig belang. Van denzelfden datum is een ordonnantie op de justitie binnen de steden en ten plattenlande van Holland: Groot Placcaetboek, II, blz. 695 vig. Deze behandelt onderwerpen van rechtsvordering.