Der Naturen Bloeme/Elfde Boek
Der Naturen Bloeme .xi. - van fonteinen
Ghemenelike van allen fonteinen,
bede van soete ende van onreinen,
es te verstane, esmen vroet:
es .i. fonteine quaet of goet,
sout of starc, of heet of cout,
of clar of droeve, of menechfout,
dat soe die smake entie ghedane
van der arden plegt t'ontfane,
dar soe nemet hare beghin,
ende dar d'adre legt in.
Van fonteinen die hier staen
doen ons redenen verstaen:
Plinius ende sente Augustijn,
sente Ysidorus ende Solin,
ende oec die Bibele der bi,
ende meester Jacob van Vitri.
Moyses sprect, die mester wijs,
dat int artsce paradis
ene fonteine sprinct, so groot
dat .iiij. rivieren sonder ghenoot
comen ute diere fonteinen allene.
Fuson nometi die ene,
mar auctore hetense Ganges,
die dor d'arde, sijd seker des,
comt uten artscen paradise,
ende in .i. wonderliker wise
comtse van .i. berghe ghewalt
van India neder, ende valt
dat edel lant aldore ende duere.
Algader van hare nature
vintmen in hare sant ghemene
fijn gout ende diere stene.
Gion, die oec Nilus heet,
sprinct bi den berghe Atlas ghereet,
dar na, eret es wel lanc,
doetse in d'erde weder hare ganc,
ende loept in die Rode Zee.
Dar na, dats te wonderne mee,
niet verre van den overe dan
sprincsoe, ende vort an
comt soe snellike ghelopen
dor dat lant van Ethyopen,
ende maect met haren watre nat
Egypten, so dat men in dat
coren wint, dus lermen dicken.
Ende delt hare in .vii. sticken,
ende loept in die zee ghereet
diemen Mediterraneum heet.
Tygris ende Eufrates mede
springhen bede ute .i. stede
in dat grote Armenien,
in dien berch horic lien,
ende darna altehant
lopet elke dor menech lant.
Nu segmen dese fonteine
so grot, so milde, so dore reine,
benettet ghemenelike
die plaetse van al arderike.
So willen someghe wise verstaen
dat alle fontenen adren gaen
ute dese moeder fonteine,
ense ofte scone ofte reine
sijn worden bi der arden nature,
dar si comen ghelopen dure.
Ende alle lopende watre keren
ten hovede, daense die macht ons Heren
erst springhen dede moghenlike,
om te lopene ewelike.
Nu hort wonderlike dinghen
van elker fonteinen sonderlinghe.
Solinus ende Jacob van Vitri
segghen dat .i. fonteine si
in Egypten, dar men te hant
blusscen mach .i. brant,
ende dat theant weder ontsteken.
Dit machmen over wonder spreken.
In Etyopen, dat hete lant,
dar wonet volc, heet Garamant,
dar bi es ene fontaine vonden,
alsoe alse ons die boke orconden,
daghes so cout dats niemen gheniet,
nacht so heet dat al versiet.
Jacob van Vitri, diet kent,
seid .i. borne es in Orient
dar men Griex vier of can maken,
met toeminghen ander saken;
ende alst wert ontsteken iet
canment gheblusscen niet,
ensi met sande of met aisine
of met des menscen orine.
Plinius segt dat water si
dar oghen wonden ghenesen bi,
ende sulke watre die wonden pleghen
te ghenesene, si sire mede ghedweghen.
Agustijn segt sekerlike
dat .i. fonteine es in Afrike
die soete singhen doet
hem diet te drinken moet.
Plinius seghet dat si
eene fonteine, heet Cyfiri,
die luxurie doet vergaen.
Agustijn doet verstaen
dat .ii. fonteinen sijn in Cecile:
die ene hevet mach talre wile
dat so vrouwen gevet macht
van manne t'ontfane dracht,
ende dandre die benidet saen
dat soe van manne hevet kint ontfaen.
Oec segti mede dat in Tessale
flumen lopen tenen dale:
watermen scaep in deene,
si warden swart alle ghemene,
ende in dandre, nu merket dit,
werden alle scape wit.
Watermense nu hier nu dar,
si werden al bont ghehar.
Jacob van Vitri seghet
dat in Idumea leghet
en borne die Jobs fonteine heet.
.iiij. warf ten jare, als men weet,
so verkerso hare ghedane:
.iii. maent achter een, ic wane,
nu groene, nu root, nu drove, nu clar;
ende dese dinc vintmen, dats war.
Plinius segt dat watre sijn,
die'r of drinket verhetet wijn.
Agustijn die orcont
dat sulc water es up den gront,
datter alle dinc in sinke dier in legt.
Vander Doder Ze men segt,
al dar wilen er was lant
dat God met viere hevet verbrant,
dat niemen can ghedinken
datter eneghe dinc in mach sinken.
Oec segt sente Agustijn
dat noch sulke watre sijn,
die driewarven onder dach ende nacht
nu soete sijn, nu van sure cracht.
Jacob segt in sine scrifture:
men vint fonteinen van dier nature
die warem sijn ende oghen ghenesen.
Men mach dene kennen bi desen:
want dief die jeghen diefte swert
thant hem dat water dert,
want hi wert blent dat siemen toghen;
es hi onsculdech, hem betren d'oghen.
Solinus doet ons verstaen
dat .i. fonteine es, sonder waen:
eist dat mer bi blaset ende pipet
so vaert also die soetheit gripet
ende wast als diet gerne verstaet,
want soe boven allen overen gaet.
Liber Rerum mede segt
dat in clene Bertainge legt
.i. fonteine over een:
ghiet mense up .i. steen
die al dar bi es gheleghen,
dar wert .i. swerc saen ende .i. reghen,
ende .i. donre dar toe mede.
Te Jherusalem bi der stede
es die fonteine Ciloe,
die water hevet min no me
also als God jan den lieden;
dit horewi hystorien bedieden.
.i. fonteine loept, wi lesen dus,
bi den berghe Libanus
tusscen .ii. steden, alsic las,
tusschen Rafanus ende Archas;
ende es gheheten Sabaet,
om dat binnen alle der weke ne gaet
dar altoes watre ne ghene,
sonder saterdaghes allene;
dan es so vardech ende snel,
ende vervult die stat van water wel.
Dit scrivet Jacob van Vitri,
dat int lantscap van Persi
es .i. riviere die in elker nacht
vervriest, met so groter cracht
datter liede ende beesten over gaen,
des daghes doiet soe sonder waen.
Bi Surs so springet in die zee
ende adre ende nemme
also sere uten gronde,
dat mense mach talre stonde
boven sceppen soete ende goet.
Sonder alst die storem doet
hoghe heffen die zeebaren,
dat mer niet siet te waren.
Dit hebic van fonteinen vonde.
Hort nu vort te desen stonde
wat crachte dat hebben die stene.