Hendrik Hamel/Journaal (1666)
[1666.] Int begin van 't jaer raeckten wij onsen goeden vrunt weder quijt, door dien sijn tijt g'expireert ende vanden Coninck met een grooter bedieningh begifticht was; hadde ons in sijn twee jaren veel vruntschap bewesen, was vande borgers ende boeren om sijn goetheijt seer bemint, vanden Coninck ende grooten om sijn goede regeringe ende kennisse die hij hadde; de stadts ende lant huijsen seer laten verbeeteren ende goede ordre op d'zee lant [336] en oorloghsjoncken gehouden in sijn tijt, twelcq te hove soo hoogh wiert genomen dat den Coninck hem met soodanige offitie begiftichden; drie dagen nae sijn vertrecq, alsoo d'zee cant niet lang sonder opperhooft, den ouden voorde comste vande nieuwe ontrent de stadt, daer niet uijt mag gaen, sij oocq een goeden dagh bij d'waerseggers haer aanwijsende [337], waernemen om in een stadt ofte bedieninge te mogen comen, quam den nieuwen gouverneur die ons d'selve lesse wilden leezen, die ons den voorverhaelden gebannen gouverneur geleert hadde, maer sijn rijck en duerde niet langh; wilde hebben dat wij alle dagen padie souden stampen, waerop wij antwoorden dat ons zulcx ofte diergelijcke vanden voorgaenden gouverneur niet en was te last geleijt, dat wij van 't rantsoen even costen eeten ende genoch te doen hadden om met bedelen onse clederen ende andere nootwendigheden te crijgen, dat ons den Coninck daer niet gesonden hadden om te arbeijden, datse ons geen rantsoen souden geven, maer vrij laten loopen soude, ende dan sien mochten om ons cost ende clederen te bescharen, of in Japan als anders bij onse natie te comen ende diergelijcke redenen meer, waerop ons geen antwoort gaf, belasten dat wij souden wegh gaen, ende daernae wel ordre stellen souden, waernae wij ons souden hebben te reguleren, maer 't was metter haest anders met hem verkeert, alsoo cort daer aan de joncken souden drillen, door onaghsaemheijt vanden constapel den brant inde kruijtkist [338] raeckte, 'twelcq 't voorste van 't jonck, door dien de kist altijt voorde mast staet, meest wech nam ende vijff man aen haer doot raeckte, welcq ongeluck hij meijnde te (36) verbergen ende den stadthouder niet bekent te maecken, maer viel anders uijt door dien d'verspieders die der altijt ontrent sijn, ende vanden Coninck het geheele lant door gesonden, het den stadthouder haest geopenbaert hebben, die 't selve terstont aan 't hoff schreef, den gouverneur uijt last des Conincx opgehaelt, met 90 slagen voorde scheenen gestraft ende voor al sijn leven wegh gebannen wiert, meest omdat hij sulcx had willen verswijgen en het ongeluck op hem te nemen sonder sijn overigheijt kennisse daervan te willen doen.
In Julij quammer weder een ander gouverneur, die tselve als d' voorgaende ons wilde te last leggen, begeerden dat wij yder 100 vadem touw van stroo des daeghs souden draeijen, dat voor ons onmogelijck was te doen, twelcq wij hem seijde ende als d'voorgaende gouverneur gedaen hadde, onse gelegentheijt hem voorsloegen, dog en was in geenderhande maniere te wederspreeken, maer seijde dat hij ons dan, indien wij sulcx niet conde doen aen een ander arbeijt soude setten; indien hij niet inpotent geworden hadde, sijn voortganck soude genomen hebben; wij nu siende, datter niet dan een slavernije voor ons te verwachten stont, indien hij ons aenden arbeijt setten ende bij sijn naevolgers voorseeker wij daerin souden blijven continueeren, alsoo tgeen bij een gouverneur ingevoert wort niet licht bij sijn vervanger sal afgeschaft worden, gelijck ons inde Peingse stadt van 't arbeijden ende uijtplucken van 't gras nog wel indachtigh was, ende soude 't met 't oppassen ende pijllen halen mede sijn voortganck genomen hebben, ten ware wij soo een uijtnemende goet gouverneur gecregen hadde, ende in sijn tijt met bedelen ons best hadden gedaen, om soo veel te bescharen, om een vaertuijgh 2 a 3 dubbelt te connen betaelen, alsoo anders voor ons daeraen niet licht te comen soude geweest sijn; sochten dan alle middelen ter werelt om aen een vaertuijg te comen, willende liever onse cans eens wagen dan altijt met sorge, droeffheijt en in slavernije bij dese heijdense natie te leven, daer ons dagelijcx van een parthije wangunstige menschen alle verdriet wiert aengedaen; vonden ten laetsten goet, om door een Coreijer sijnde onsen buerman ende goede bekende die dagelijcx in ons huijs quam ende dickmaels met cost ende dranck van ons gevoet wiert, d'selve 't een en 't ander inde mouw te steeken, een vaertuijg te laten coopen onder schijn van met 't selve op d'eijlanden wol te gaen bescharen, hem voorder beloovende, wanneer wij van 't wol bedelen quamen, om d'selve daer door meer t'animeeren tot het coopen van een vaertuijgh, nog beter te beloonen; die terstont daer nae (37) vernam ende van een visser een vaertuijg cocht; wij hem d'betalinge ter handt stelden ende 't vaertuijgh ons overleverende, den vercoper sulcx vernemende dat voor ons was, scheijden uijt den coop door dien van andere daertoe opgemaect wiert, seggende dat wij daer mede wilde wegh loopcn ende hij dan een doot man soude sijn, gelijck voorseker waer sal wesen [339], dog stelden hem egter tevrede, ende betaelden hem wel twee mael de waerdij. Dese meer siende op 't gelt als op 't ongemack dat te verwachten stont ende wij op d'cans die nu hadden, lietent beijde soo deur gaen; terstont versagen 't vaertuijgh van seijl, ancker en touwen, riemen en alle 't gene van nooden hadden, om met d'eerste quartier maens, alsoo 't dan daer d'beste weer is ende 't inde wijffel maent [340] was, onse hielen te lichten, biddende dat den Almogende onsen Lijtsman wilde sijn; twee van onse maets te weten den onderbarbier Matheus Ibocken ende Cornelis Dircksz. die bijgevalle uijt de stadt Sunichien ons waren comen besoecken, gelijck wij malcanderen dickmaels deden, die wij 't selve voorhielden ende met ons wel haest overeenquamen ende mede instapte, eenen Jan Pieterse mede in deselve stadt woonachtig, was in de navigatie ervaren, gingh een van ons volcq hem waerschouwen dat alles claer ende gereet was; inde stadt comende bevont denselven bij ons ander volcq inde stadt Namman gegaen was, nog 15 mijl verder gelegen; die hem terstont daer van daen haelden ende in vier dagen al weder met hem bij ons was, hebbende in die tijt soo heen als weder ontrent 50 mijl gegaen; leijdent doen met malcanderen ter degen over ende maeckten den 4en September alles claer, versagen ons van branthout om met d'onderganck vande maen ende een voor eb [341] het ancker te lichten, ende in de name Godes door te gaen, alsoo daer al eenige mompelingh onder de bueren was; omdat de bueren te minder achterdocht soude hebben, te meer alsoo al tgene wij int vaertuijg brogten daer mede de stadtsmueren mosten overclimmen, waeren met malcanderen savonts vrolijck, brochten ondertussen de rijs, water ende coock potten met 't geen meer van nooden hadden int vaertuijg, gingen mettet ondergaen vande maen de muer over ende in 't vaertuijg waermede wij nog om wat water te crijgen aan een eijlant voeren, ontrent een canonschoot vande stadt; ons van water versien hebbende, d' stadt en oorloghsjoncken daer verbij mosten, gepasseert sijnde, cregen voorde wint, en hadden voor stroom, maeckten 't seijl bij en lietent de baij uijt staen [342], ontrent den dagh passeerden een vaertuijg die ons preijde [343], dog en gaven geen antwoort uijt vreese oft een wacht mochte geweest sijn.
Des anderen daeghs sijnde den 5en September met 't opgaen van de son wiert stil, leijden ons zeijl neer ende settent op een vricken, uijt vreese of sij ons mogten naer volgen ende door 't seijl niet bekent 't (38) worden; tegen den middagh begont weer wat te coelen uijt den westen, maeckten 't seijl weder bij, onsen cours bij gissinge Z.O. aensettende; tegen den avont begon 't heel stijf te coelen uijt d'selve hand, hadden doen den uijttersten houck van Coree agteruijt, waren doen buijten vrees van weder gecregen te worden.
Den 6en do smorgens waren dicht bij een van de eerste Japanse eijlanden, behielden denselven wint ende voortgancq, savonts waren, soo ons daer nae vande Japanders gewesen is, dicht bij Firando ende alsoo niemant van ons meer in Japan hadde geweest, die cust ons onbekent was, ende vande Cooreejers niet te degen onderrecht waren, seggende dat wij geen eijlanden aen stuerboort mosten laten leggen om in Nangasackij te comen, leijdent over om boven een eijland, dat eerst seer cleijn geleeck, te comen; raeckten dien nacht bewesten 't landt.
Den 7en do seijlden met slappe coelte ende variable winden langs de eijlanden, (bevonden doen datter verscheijde nevens malcanderen lagen), om boven d'selve te comen; 's avonts vrickte na een eijlantje, om des naghts daer onder te anckeren, door dien de lucht seer windigh sag, maer sagen soo veel blick vieren [344] vande eijlantjes, dat wij beter agten onder zeijl te blijven; seijlden alsoo met een labber coelte, de wint van agteren, den geheelen nacht door.
Den 8en do bevonden ons op d'selve plaets daer wij savonts geweest hadde, dochten 'tselve door de stroom geschiet te sijn; staken in zee om soo beter boven d'eijlanden te comen; ontrent twee mijl in zee gecomen zijnde cregen de wint met een harde coelte tegen, soo dat wij genoch te doen hadde met ons cleijn out onnosel vaertuijg d'wal te crijgen ende een baij te soecken, alsoo de wint hant over hant toenam; half middag quamen in een baeij ten ancker, daer wij wat koockten ende aten sonder te weten wat voor eijlanden waren; d' Inwoonders voeren ons somtijts voorbij sonder ons te moeijen; tegen den avont 't weer wat bedaert sijnde, quaem een vaertuijgh met ses man yder met twee houwers op zij dicht voorbij ons heen vricken, setten een man aende ander zijde van d'baij aen landt, wij dit siende lichten terstont ons ancker ende maeckten 't zeijl bij ende sochten soo met vricken als zeijlen weder in zee te comen, maer worden van voorsz. vaertuijgh haest gevolght ende ingehaelt, die wij indien den wint ons niet had tegengecomen ende verscheijde vaertuijgen tot adsistentie uijt de baij sagen comen, wel van ons souden gehouden hebben, met stocken ende bamboesen die wij als piecken daer toe gemaect hadden, maer siende naer dat wij wel gehoort hadden 't Japanders geleeken ende ons wesen waer dat naer toe wilden, waer op wij een prince vlaggetje--dat daer toe gemaect hadden bij aldien op eenige Japanse eijlanden (39) quamen te vervallen, haer te verthoonen,--opstaken en riepen Hollando Nangasakij, wesen dat wij 't seijl souden strijcken ende binnen vricken, gelijck wij als verwonnen sijnde terstond deden; quamen ons aen boort ende namen den man die aen 't roer sat in haer vaertuijg over; cort daeraen boucheerden [345] ons voor een dorp al waer sij ons met een groot ancker ende dick touw wel vertuijde, ende met wacht barcken wel bewaerde; namen bijden voorgaenden man nog een over die sij beijde aan lant brachten ende haer ondervragende, dog conden malcanderen niet verstaen; aen lant was alles in roer, ten leeck geen man die geen een of twee houwers op sij hadde; wij sagen malcanderen met bedroeffden oogen aen, denckende dat onse cost nu al gecoockt [346] was; sij wesen wel na Nangasakij ende woude beduijden dat daer onse schepen en lantsluijden waren, daermede sij ons wat trooste, dog niet sonder agterdocht, alsoo als inden val zijnde, het niet en conde ontcomen, ende tevreden wilde stellen. In d' nacht quam daer een groote barcq de baij in vricken ende leijde ons aan boort alwaer (soo in Nangasacky verstonden) en selfs ons daer bracht, de derde persoon vande eijlanden was, die ons kende, ende seijde dat wij Hollanders waren; wees ofte beduijde, datter vijff schepen in Nangasaky waren, dat over 4 a 5 dagen ons daer brengen soude, dat wij tevreden souden zijn, dattet eijland van Goto, d'inwoonders Japanders waren, ende onder den Keijser stonden; sij wesen waer wij van daen quamen, waer op wij haer wesen en beduijden soo veel conden waer wij vandaen quamen, te weten van Coree ende dat wij over 13 jaren ons schip op een eijland verlooren hadden ende nu sochten na Nangasackij te gaen, om weder bij ons volcq te comen; waeren doen met malcanderen wat beter gemoet, dog al met vrees, door dien de Coreejers ons wijs gemaect hadden, dat alle vreemde natie die op d'Japanse eijlanden vervallen dootgeslagen worden, hadden doen wel 40 mijl op een onbekent vaerwater geseijlt, met ons onnosel cleijn out vaertuijgh.
Den 9: 10 en 11en do bleven ten ancker leggen en wierden int vaertuijg ende d'aen lant sijnde als vooren wel bewaert; versagen ons van toespijs, water, branthout, en 't gene meer van nooden hadden; deckten 't vaertuijg, door dient gestadig regende, met strooje matjes om daer in droog te sitten.
Den 12en versagen ons van alles voorde reijs na Nangasacky; smiddaghs lichten 't ancker ende quamen tegen den avont aende binne sij van 't eijland voor een dorp ten ancker alwaer wij dien nacht bleven leggen.
Den 13en do met sonnen opgangh gingh den voorsz. derde persoon in sijn barck, bij hem hebbende eenige brieven ende goederen die aen 't Keijsers hoff mosten wezen; lichten d'anckers, worden met twee groote en twee cleijne barcken geconvoijeert; de twee aen lant gebrochte (40) maets voeren met een vande groote barcquen over, ende quamen op Nangasackij eerst bij ons. Inden avont quamen voorde baij ende ontrent middernacht op d'rheede voor Nangasackij ten ancker ende sagen daer 5 schepen leggen, gelijck ons te vooren was gewesen; waren vande inwoners ende grooten van Gotte alles goetgedaen, sonder daervan yets van ons te eijschen, hoewel wij haer wel eenige rijs presenteerde door dien niet anders hadden, maer weijgerden te nemen.
Den 14en do smorgens worden te samen aen lant gebracht, ende van 's Compes tolcken verwellecompt, die ons van alles ondervraeght [347] hebben, en 't selve bij haer op 't papier gestelt sijnde den gouverneur overgelevert, tegen den middag wierden voorden gouverneur gebracht, ende ons d'agterstaende vragen voorgehouden heeft, naer dat bij ons als daernevens staet geantwoort was; den gouverneur prees ons seer dat wij ons vrijheijt over soo een wijt water met groot perijckel ende soo een cleijn out onnosel vaertuig gesocht en gecregen hadde, belastende d'tolcken ons op 'teijland bij d'opperhooft te brengen; daer comende worden van d'E: Willem Volger opperhooft, Sr Nicolaes de Roeij tweede persoon ende sijn Es vordere bijhebbende suppoosten wel onthaelt ende op onse maniere wederom inde cleeren gesteeken, waer voor haer den Almogende tot danckbaerheijt verleene sijnen geluckigen segen ende langhduirige gesontheijt. Wij konnen den goeden Godt niet genoch dancken dat ons uijt een gevanghenisse, soo veel droef heijt ende perijckulen van 13 jaren en 28 dagen soo genadelijck heeft verlost, hoopende dat de acht daer geblevene maets mede soodanige verlossinge mogen erlangen, ende weder bij onse natie mogen geraken, waertoe haer den Almogenden wil behulpsaem zijn.
(41) Den eersten October [348] is d' hr Volger van 't eijland ende den 23en do uijt d'baij vertrocken met seven schepen; wij sagen de schepen met droefheijt nae, door dien anders geen gissinge gemaeckt hadden dan met sijn E: na Batavia te navigeren, maer worden door den Nangasackijsen gouverneur een jaer overgehouden.
Den 25en do worden vanden tolcq van 't eijland gehaelt ende voort bijde gouverneur gebrocht, die d'voorgeseijde vragen ons yder int bijsonder voorhielden, ende wiert als vooren bij ons daer op geantwoort [349]; sijn door d'tolcken doen weder op 't eijland gebrocht.
Vragen bijden gouverneur van Nangasackij 't onser eerste aancomste
ons afgevraeght ende bij ons ondergenoemt als onder ider vrage staet
daer op geantwoort.
Eerstelijck wat voor volcq wij waren ende waer wij van daen quamen.
Antwoort: dat wij Hollanders waren en van Coree quamen.
2.
Hoe wij daer gecomen waren, en met wat schip.
dat wij Ao 1653 den 16en Augustij 't jacht de Sperwer, door een storm die vijf dagen duerde, hadden verlooren.
3.
Waer dat wij 't schip hadden verlooren, hoe veel man en geschut op hadden.
Op t eijland bij ons Quelpaert en bij die van Coree Chesu genaemt, hadden op gehadt 64 man, met 30 stucken.
4.
Hoeveel 't Quelpaerts eijlant van 't vaste lant afleijt ende de gelegentheijt van dien.
Leijt omtrent 10 a 12 mijl om de Zuijd van 't vaste land. Is seer volcqrijck ende vruchtbaer, groot int rond 15 mijlen.
5.
Waer dat wij met 't schip van daen quamen, en of wij ergens aangeweest waren.
Dat wij den 18en Junij Ao voorsz. van Batavia naer Taijouan gedestineert waren, op hebbende d'hr Caser om aldaer als gouverneur d'heer Verburgh te verlossen.
6.
Wat onse ladinge was ende waer met d'selve naer toe wilde ende wie doen alhier opperhooft was.
Dat wij van Taijouan quamen ende na Japan wilde, dat wij met harte vellen, suijcker, aluijn en andere goederen geladen waren, dat d'hr Coijet als doen regeerende opperhooft was.
7.
Waer 't volcq, goederen en geschut was gebleven.
Datter 28 man was gebleven, de goederen en geschut verlooren, dat naderhant van haer nog eenige stucken waren opgevist van weijnigh inportantie ende den ommegangh van d'selve sij niet en wisten.
8.
Naer t verlies van 't schip wat sij ons deden.
Antwoort, setten ons in een gevangen huijs, deden ons niet dan alles (42) goets, gaven ons eten en drincken.
9.
Of wij eenige last hadden om d'Chineesen ende andere joncken te nemen ofte op de Chineese cust te rooven.
Anders geen last hadden dan recht door naer Japan te gaen, maer door den storm op de cust van Coree vervallen waren.
10.
Of wij ooc eenige Christenen of andere natie als Hollanders op ons schip hadden gehadt.
Niet dan Compes dienaers.
11.
Hoe lange wij op 't eijland hebben geweest ende waer van 't selve naer toegebracht sijn.
Naer dat ontrent 10 maenden op 't eijland geweest waren, sijn door den Coninck naer 't hof ontboden, d'welcke 't selve is houdende in d'stad Sior.
12.
Hoeverre de stad Sior van Chesu leijt ende hoe lange wij onderwegen waren.
Chesu leijt als vooren 10 a 12 mijl van 't vaste land, reijsden doen nog 14 dagen te paert, leijt ontrent soo te water als te lande in alles 90 mijlen van malcanderen.
13.
Hoe lange wij inde Conincx stadt hebben gewoont ende wat aldaer gedaen hebben, wat ons den Coninck voor onderhout heeft gegeven.
Dat wij op haer manier daer drie jaren hebben gewoont, ende zijn gebruijckt voor lijffschutten vanden veltoverste, cregen yder man 70 cattij rijs ter maent tot rantsoen, met eenig onderhout van cleederen.
14.
Om wat oorsaeck ons den Coninck van daer heeft gesonden ende waer nae toe.
Door dien dat onsen opperstierman met nog een ander bijden Tarter waren gelopen, om over China weder bij onse natie te geraken, dog sulcx misluckt sijnde, heeft den Coninck ons inde provintie Thiellado gebannen.
15.
Waer de maets die bijden Tarter gelopen, vervaren zijn.
Wierden terstont inde gevanckenisse geset, dat wij niet seeker en wisten of deselve om hals gebracht of haer eijgen doot gestorven sijn alsoo de sekerheijt niet hebben connen vernemen.
16.
Of wij niet en wisten hoe groot 't land van Coree is.
Coree is ontrent Z. en N. naer onse gissinge lanck 140 a 150 mijl, breet O. en W. 70 a 80 mijl. Is verdeelt in 8 provintie ende 360 steden met (43) veel groote ende cleijne eijlanden.
17.
Off wij daer eenige Christenen of andere vreemde natie hadden gesien.
Niet dan een Hollander Jan Janse die Ao 1627 met een jacht van Taijouan naer Japan wilde gaen, en door storm op die cust vervallen sijn, bij gebreck van water sijn genootsaeckt geweest, met de boot naer land te varen ende dat sij met haer 3 van die van 't land gevat waren, dog dat sijn twee maets inden oorlogh doen den Tarter 't land innam, waren gebleven; daer waren nog eenige Chinesen die van wegen den oorlogh uijt haer land daer waren gevlucht.
18.
Of den voorsz. Jan Jansen nog int leven ende waer denselven woonachtigh was.
De seekerheijt van sijn leven niet te weten, alsoo hem in thien jaren niet hadden gesien, door dien aan 'thof woonde, ende geseijt wiert van sommige dat hij nog leeffde ende van andere dat hij overleden was.
19.
Hoe haer geweer ende oorlogs gereetschap is.
Haer geweer is musquetten, houwers, pijl en boogh, hebben oocq eenige cleijne stuckjes.
20.
Off op Coree eenige casteelen ofte vastigheden zijn.
De steden sijn van cleijne tegenstandt, hebben op 't hooge geberghte eenige schansen, daer sij in tijt van oorlogh in vluchten, die altijt van victualie voor drie jaren versien zijn.
21.
Wat oorloghs joncken sij ter zee hebben.
Elcke stadt moet een oorloghs joncq ter zee onderhouden, yder gemant met 2 a 300 man, soo roeijers als soldaten, met eenige cleijne stuckjes daer op.
22.
Off zij eenige oorlog voeren of aen eenige Coningen trijbuijt moeten opbrengen.
Voeren geen oorlogh, den Tarter comt 2 a 3 mael sjaers trijbuijt halen, brengen mede aen Japan trijbuijt op, hoe veel is ons onbekent.
23.
Wat voor geloof zij hebben en of sij ons daertoe oijt hebben soecken (44) te brengen.
Zij hebben naer ons gevoelen 't selve geloof vande Chineese, haer manier is niemand daer toe te trecken maer een yder bij sijn gevoelen te laten.
24.
Of sij daer veel tempels ende beelden hebben ende hoe deselve worden bedient.
Int geberghte leggen veel tempels ende cloosters, waerin veel beelden staen ende worden bedient (naer ons duncken) op d'Chineese manier.
25.
Offer veel papen zijn en hoe deselve geschooren en gecleet gaen.
Papen zijnder in overvloet, die haer cost met arbeijden en bedelen moeten winnen, sijn gecleet en geschooren als de Japanderse papen.
26.
Hoe de grooten ende gemenen man gecleet gaen.
Gaen meest gecleet op d'Chineese maniere, dragen hoeden, sommige van paerden ende koe hair en oocq van bamboesen gemaect, gaen met kousen en schoenen.
27.
Offer veel rijs ende andere granen wast.
Om de Z. wast rijs ende andere granen in overvloet bij natte jaren, door dien haer gewas meest aanden regen hanght, ende met drooge jaren grooten hongersnoot veroorsaect, gelijck Ao 1660, 1661 en 1662 meenigh 1000 van honger sijn vergaen; daer valt mede veel catoen, maer omde noort moeten haer meest met garst ende geerst generen, alsoo daer geen rijs door de coude can wassen.
28.
Offer veel paerden ende koebeesten zijn.
Paerden sijnder in overvloet, de beesten zijn tsedert 2 a 3 jaren herwaerts door een pestilentiale sieckte veel vermindert, die nog bleef continueeren.
29.
Of op Coree eenige vreemde natie quamen handelen, dan of sij op andere plaetsen eenigen handel dreven.
Daer comt niemand om te handelen dan dese natie, die aldaer een logie hebben, zij handelen maer op N. quartieren van China ende in Packin.
30.
Of wij noijt in de Japanse logie hadden geweest.
Dat ons zulcx wel expresselijck was verboden.
31.
Waermede sij onder malcanderen handelen. (45)
Inde hooftstadt drijven de grooten veel negotie met zilver, den gemene man, soo daer als andere steden met stucken linden, yder naer zijn waerdije, rijst ende andere granen.
32.
Wat handel sij op China drijven.
Brengen daer wortel nise, silver ende andere waren, daervoor sij trecken waren gelijck bij ons in Japan gebracht werden, als mede sijde stoffen.
33.
Offer eenige silver ofte andere mijnnen zijn.
Hebben 't sedert ettelijcke jaren herwaerts eenige silvermijnnen geopent, waervan den Coninck 't vierde part geniet, dog van andere mijnnen hebbe niet gehoort.
34.
Hoe sij d' wortel nise vinden, wat se daermede doen, en waerse vervoert wort.
De wortel nise wort in de noordelijcke quartieren gevonden, ende bij haer tot medecijn gebruijct, jaerlijcx aan den Tarter tot tribuijt opgebracht ende bij de coopluijden nae China en Japan gevoert.
35.
Of wij noijt hebben gehoort of China en Coree aan malcanderen vast is.
Leijt naer haer seggen aan malcanderen vast, met een grooten bergh, die des winters door de coude ende des somers door 't ongedierte gevaerlijck te reijsen is, daerom nement meest te water en des swinters over teijs om de sekerheijt.
36.
Hoe het stellen vanden gouverneur in Coree geschiet.
Alle stadthouders vande provintie worden alle jaren en d'gemeijne gouverneurs alle drie jaren vernieuwt.
37.
Hoe lange wij inde provintie Thiellado bij malcanderen hebben gewoont ende waer onse cost ende clederen van daen haelden, hoe veel aldaer overleden sijn.
Dat wij in de stadt Peingh ontrent 7 jaren bij malcanderen hebben gewoont, gaven ons doen maendelijcx voor rantsoen 50 cattij rijs en mosten onse clederen ende toespijs van goede luijden bescharen; in die tijt storven elff man.
38.
Waerom wij weder in andere plaetsen sijn gesonden en hoe deselve bieten.
(46) Antwoort: om datter Ao 1660, 1661 en 1662 geen regen quam, een stadt ons rantsoen niet conde opbrengen, verdeijlden ons den Coninck 't laetste jaer in drie steden te weten Saijsiun 12, Sunischien 5, Namman 5 man, alle mede steden in Thiellado.
39.
Hoe groot de provintie van Thiellado ende waer deselve gelegen is.
Is de Zuijt provintie, heeft 52 steden, de volckrijckste van alle, ende in lijfftochten uijtmuntende.
40.
Of ons den Coninck wegh hadde gesonden, dan of wij wegh geloopen waren.
Dat wij wel wisten dat ons den Coninck niet wegh soude senden, nu gelegentheijt siende resolveerde met ons 8en door te gaen, alsoo liever eens wilde sterven, dan altijt in dat heijdens land met sorge te leven.
41.
Hoe sterck wij nog waren en hoe wij met off sonder kennisse van 't ander volcq zijn wegh geloopen.
Waren nog 16 man sterck, met ons 8en sonder haer weeten hadden opgestempt [350].
42.
Waerom wij haer niet gewaerschout hadden.
Omdat wij met malcanderen niet conden gelijck gaen, door dien den eersten ende den 15en alle maents yder voor sijn stadts gouverneurs most monsteren ende bij buerte verlof cregen om uijt te gaen.
43.
Of dat volcq daer mede wel van daen souden geraaken.
Niet anders of den Keijser moest aanden Coninck om haer schrijven, alsdan wel bij ons souden geraaken, alsoo den Coninck sulcx niet soude durven weijgeren, door dien den Keijser jaerlijcx sijn verdreven volcq wedersent.
44.
Of wij wel meer weggeloopen waren en waerom ons 2 mael misluckt is.
Dattet de derde reijs was, telckens is misluckt, ten eerste op Quelpaertseijland, door dien den ommegangh van haer vaertuijgen niet en wisten, den mast tweemael brak ende inde Conincx stadt bijden Tarter door dien de gesanten vanden Coninck wierden omgecocht.
45.
Of wij den Coninck noijt hadden versocht, dat ons soude wegh senden ende waerom hij zulcx geweijgert heeft.
Dat wij zulcx dickmaels soo aenden Coninck als rijcxraden hebben (47) gedaen, altijt voor antwoort cregen, dat sij geen vreemde natie uijt haer lant sonden door oorsaeck dat haer land bij andere natie niet wilde bekent hebben.
46.
Hoe wij aan ons vaertuijg gecomen zijn.
Dat wij met bescharen soo veel hadden overgegaert, daervoor wij hetselve hebben gecocht.
47.
Of wij wel meer als dit vaertuijg hebben gehadt.
Dattet derde was, dog de andere al te cleijn waren om daermede wegh te loopen naer Japan.
48.
Waer van daen wij wegh geloopen sijn, ende of aldaer woonden.
Van Saijsingh daer wij met ons vijffen en drie in Sunischien woonden.
49.
Hoe verre 't wel was daer wij van daen quamen, ende hoe lange onderwegen geweest waren.
Saijsingh is naer onse gissinge van Nangasackij ontrent 50 mijlen; eer wij op Gotto quamen, hebben 3 dagen, op Gotto 4 dagen stil gelegen, van Gotto tot hier 2 dagen onderwegen geweest, is tsamen negen dagen.
50.
Waerom wij op Gotto waren gecomen ende doen sij bij ons quamen weder wilden wegh gaen.
Dat door storm genootsaeckt waren, daer in te loopen, 't weer wat bedaert sijnde onse reijse na Nangasackij sochten te vorderen.
51.
Hoe die van Gotto met ons handelde ende getracteert hebben, of sij daer voor wat hebben geeijst ofte genooten.
Namen der twee aen land, deden ons niet dan alles goets, sonder daer yets voor te hebben geeijst ofte genooten.
52.
Offer ymand van ons meer in Japan hadden geweest, ende hoe wij den wegh wisten.
Niemand niet, dat den wegh ons van eenige Corees volcq die in Nangasackij geweest hadden, was beduijt, ende ons den cours naer 'tseggen vanden stuijrman nog eenigsints in gedachten was.
53.
(48) 'Tvolcq die daer nog sitten, haer namen, ouderdom ende waervoor deselve gevaren hebben, en jegenwoordig woonachtig zijn.
Johannis Lampen, adsistent out 36: jaren. Hendrick Cornelisse, schieman ,, 37: - Jan Claeszen Cock ,, 49: - woonende inde stadt Namman. Jacob Janse quartiermeester ,, 47: - Anthonij Ulderic bosschieter ,, 32: - Claes Arentszen Jongen ,, 27: - In Saijsungh Sandert Basket bosschieter ,, 41: - Jan Janse Spelt jongh bootsn ,, 35: -
54.
Onse namen, ouderdom ende waer voor op 't schip gevaren hebben.
Hendrick Hamel, bouckhouder out 36: jaren. Govert Denijszen: quartiermeester ,, 47: - Mattheus Ibocken, onderbarbier ,, 32: - Jan Pieterszen: bosschieter ,, 36: - Gerrit Janszen: do ,, 32: - Cornelis Dirckse bootsgesel ,, 31: - Benedictus Clercq jongen ,, 27: - Denijs Govertszen: do ,, 25: -
Aldus gevraeght ende beantwoort desen 14en September 1666.
Den 25en October daer aanvolgende sijn weder voorden ouden ende nieuwen gouverneur geroepen, de voorsz: vragen ons yder int bijsonder voorgehouden, hebben als vooren daerop geantwoort.
Den 22en October, ontrent den middagh met de comste vanden[1667.] nieuwen gouverneur [351], cregen licentie om te mogen vertrecken, waer op tegen den avont op de fluijt de Spreeuw sijn aan boort gegaen, om met d'selve in Compe vande fluijt de Witte Leeuw, na Batavia te vertrecken.
Den 23en do met 't limieren vanden dagh, lichten ons ancker ende vertrocken uijt de baij van Nangasackij.
Den.... [352] quamen opde rheede van Batavia ten ancker, den goeden Godt sij gedanckt dat ons soo genadelijck uijt de handen der heijdenen heeft verlost, daer over de 14 jaren met groote commer ende droefheijt onder hebben gesworven en nu weder bij onse overigheijt heeft gebracht.
[353] Om 't voorsz. rijck van Coree aan te doen, moet 't selve soecken aende westzijde ofte inde bocht van Nanckin opde hooghte van ontrent 40 graden, alwaer een groote rivier in zee compt loopen, welcke rivier op 1/2 mijl voorbij vande stadt Sior loopt, alwaer al des Conincx rijs ende andere incomsten met groote joncken gebracht wort, de packhuijsen leggende ontrent 8 mijlen de rivier op ende dan met carren inde stadt gebrocht wort. Inde stadt Sior hout den Coninck sijn hof, hier onthouden haer den meesten adel ende grootste coopluijden van 't land, die op China ende met d'Jappanders handelen, alsoo alle coopmanschappen hier eerst gebracht ende dan door 't landt gesleten wort, hier wort ooc veel handel met silver gedreven, door dien meest onder de grooten is berustende, daer inde andere steden, ende ten platte lande met linde ende granen gedaen wort; dat men het land aende westsijde soude aendoen, is omdat aende Zuijt ende oost sijde, veel clippen en riffen soo sighbare als blinde leggen, voornamentlijck in ende voorde baijen, daer naer 't seggen vande Coreese stuijrluijden de west sijde 't schoonste van is.
 Publiek Domein
|
|---|
| Deze bron (Hendrik Hamel/Journaal (1666)) is (gedeeltelijk) afkomstig van Project Gutenberg.
Bronnen afkomstig van Project Gutenberg zijn in het publiek domein. |