Iconologia of Uytbeeldinghen des Verstants/Italien (2)

← Ita­lien met haere Pro­vin­tien en een deel van de Ey­lan­den, […]

‘Ita­lien nae de Me­dag­lie met­te vol­gen­de van Ro­men’ door Za­ra­ti­no Cas­tel­li­ni

Ita­lien nae de Me­dag­lie van den Key­ser Adria­nus →

Afkomstig uit Cesare Ripa et al. (1644) Iconologia of Uytbeeldinghen des Verstants, Amstelredam: Dirck Pietersz Pers, p. 225-228. Publiek domein.

[ 225 ]

Italien nae de Medaglie mette volgende van Romen door den Heere Zaratino Caſtellini.

EEn Vrouwe met het hoofd vol toorens, ſittende op een kloot, hebbende in de rechter een Spieſſe, en in de ſlincker een Overvloets Hooren, nae de Medaglie van Vespaſianus, aen de voeten van d’eene ſyde ſtaet een Adelaer op een kloot, die van Adolph Occo op d¹ander ſyde in de Medaglie van Veſpaſianus geſtelt is, in ’t Iaer Chriſti 79.
Deſe beeldeniſſe wort nae de voorgaende uytgeleyt, alleene dat wy den Arent daer by hebben gevoeght, ſtaende op een kloot, om de ſnelligheyt en dapperheyt, waer door Italien met een geſtadige Oorloge de geheele [ 226 ]Werlt heeft overloopen. Want Romen bemoeyde ſich vijf hondert Iaeren langh (met binnenlandſche Oorlogen) om Italien onder haer geweld te krijgen: Maer daer nae ’t geheele lichaem ſich met het hoofd Romen vereenigende, veroverden zy Africa, Europa, en Asia, en eyndlijck de geheele Werreld, in den tijd van twee hondert Iaeren, ’t welck Lucius Florus in ſijn 2 boeck cap. i, voor een wonderbaere geſchiedeniſſe heeft aengemerckt. Eenige Koningen, om gehouden te worden ſchricklijck in de Veldſlachten, ſnel en dapper in ’t overwinnen der Steden, en in de Landſchappen te beoorlogen, lieten ſich noemen Adelaers en blixemen, gelijck Plutarchus in ’t leven van Ariſtides verhaelt. Hier uyt komt het, dat de Romeynen in de voornaemſte Vaendelen of Veldteyckenen Adelaers in haren Oorlogh voerden, met blixems in haere klauwen. Het Veldteycken van Jupiter was aldereerſt een gulde Adelaer, nae dat hy de Overwinninge tegen de Titans verkreegh: Van hem kregen het de Cretenſen, van de Cretenſen de Candiotten. Æneas de Trojaen, gelijck Alex. ab Alexand. verhaelt, bracht die totte Latinen, waer van de Romeynen, door verloop des tijds, dieſelve tot haer Wapenteecken gebruyckten. Lipſius meent datſe nae de voordaet der Perſianen dieſelve aangenomen hebben, die dit voor een Koninghlijck teycken hielden. Xenophon een mede diſcipel van Plato, ſeyt in de onderwijſinge van Cyrus, dat de Koningh Cyrus tot ſijn Wapenteecken, een gouden Adelaer op een Lance liet voor hem draegen, en dat die by ſijnen tijde, by de Perſianſche Koningen in ’t gebruyck was. Artaxerxes de broeder van den Iongen Cyrus, voerde het ſelfde teecken. Alexander ab Alexandro en Caſtiglio doolen, die daer Cyrus eenen gouden Haen, in plaets van eenen Adelaer, tot een Veldteecken toevoegen, alhoewel het waer is, dat Artaxerxes, eenen Soldaet van Cario, toeliet, dat hy eenen gouden Haen op een ſpieſſe, in den krijgh, voor de andere Veldteyckens ſoude heen dragen, gelijck Plutarchus verhaelt. Lipſius bedenckt het beter in ſijne Romeynſche oorlogen, daer hy ſeyt, dat de Romeynen, dit uyt haer ſelve, of door de voordaed van haere gebuyren, hebben gevonden. Maer de Adelaer is veel eer te Romen ingebracht van de naegebuyren, maer niet tot een krijghsteycken, want de Toſcanen, meer als ſeſtigh Iaeren, voor den tijd van Cyrus, Koningh van Perſſen, (in den laeſten oorlogh die zy hadden mette Romeynen, en daer van overwonnen zijnde, by de ſtadt Ereto, aen de grenſſe der Sabinen,) brachten aen Tarquinius Priſcus den Koningh der Romeynen, de Koninghlijcke Waepens, waer mede zy gewoon waeren haere Koningen te vercieren, te weeten eene goude kroone, een purperen kleed, een purpere Mantel van verſcheyden verwen, een yvoiren Stoel, en een yvoiren Scepter, daer een Adelaer boven op ſtaet, die hy en ſijne naekomelingen altijt plachten te dragen, gelijck Dion. Halicarn. verhaelt. De Koningen uytgejaeght zijnde, nam de Raed van Romen den Adelaer van haere Scepters en ſtelden die op haere Spieſſen, die verheffende boven alle andere krijghswapenen die van Plinio in ’t x boeck in ’t iv cap. verhaelt zijn, als boven den Wolf, den Minotaurus, het Paerd, en het wilde Swijn. Marius, die van dat hy een kind was, heeft in ’t veld een Arents neſt gevonden met ſeven jonge Adelaers, een beduytſel van ſijn ſeven Burgemeeſterſchappen, en die ſtelde hy veeltijts in ſijne wapens, en eygende, in ſijn tweede Burgemeeſterſchap, eygentlijck den Adelaer, aen de Romeynſche Legioenen: jae gebruyckte dieſelve alleene in de Veldſlachten, maer de andere wapens, ſetteden zy op de tenten in ’t veld. Doch Marius namſe geheel wegh, en van die tijd af, was noyt een bende of legioen te velde, of daer waeren twee Adelaers by. Maer Joſephus in ſijn iv boeck ſtelt by yder bende een Adelaer, en nae het getal der Arenden telden zy haere benden, gelijck als Hirtius ſeyt, dat het Heyrleger van Pompejus beſtont uyt derthien Adelaers. Dion ſtelt oock by yder bende een Adelaer, en beſchrijftſe gelijck op de Medaglie van M. Antonius, die by Fulvius Vrſinus te ſien is. En ſtaet de Adelaer met uytgeſtreckte vleugels op een ſpies, ſcherp aen ’t eynde, op de maniere van een driehoeck, die van een breed yſer ſich ſpitſigh intreckt. De draegers waeren geheeten Aquiliferi, Arentdraegers.
Een Arentdraeger van Craſſus die den Euphraet wilde paſſeeren, koſte ſijnen Adelaer niet verplaetſen, dan met kracht van veele omſtanders, als die totte neerlage niet wilde [ 227 ]gaen, die ſijne benden en ſijn hoofdman hadden geleden, van het machtigh heyr der Parthen. Dit ſelfde gebeurde mede aen Furius Camillus Scribonius, zijnde Ambaſſaet in Dalmatien, diewelcke ſijne benden tot opſtant en oproer verweckende, de wapenen aennam, om tegens den Keyſer Claudium te trecken: Maer zy koſten de Arenden van haere plaetſen niet verſetten, waer over de Soldaten berouw krijgende, ſloegen deſen roervinck, die ſich ſelve tot Keyſer wilde opwerpen, dood. Deſe geſchiedeniſſe verhaelt Paul. Oroſius, en Cæsar Baronius in ſijn eerſte deel. De Spieſſen waeren hoogh en de Arenden kleyn van ſilver, en veele daer van hadden blixems tuſſchen haere klauwen. De Pompejaenſche Arenden in Hiſpanien voor den Mundenſchen krijgh, ſloegen hare vleugelen, als of zy tot Cæsar wilden vliegen, en wierpen den gulden blixem uyt haere klauwen: en op deſer wijſe zijnſe als voorboden, van een quade uytgangh, aen Pompejus geweeſt, gelijck Dion in ’t xliii boeck verhaelt. De reeden waerom de Romeynen eerſt ſilvere Arenden gebruyckten, gelijck oock Brutus dede, wordt by Appianum vermelt. Daer van ſeyt Plinius in ’t xxxiii boex iii cap. dat het ſilver alderhelderſt en den dagh gelijxt is, en derhalven alderbequaemſt tot een Oorloghsteken, en dat meeſt blinckt en afſteeckt, noemende het een openbaere doolinge van die geene, die daer willen, dat in ’t goud een aengenaeme verwe van de ſterren zy. Maer ’t is ſeecker dat in ’t goud eene verwe en werckinge mette ſterren, jae ſelf mette Sonne is, want het flickert en vlamt met ſijne ſtraelen, als de ſterren doen, en door ſoodaenige reeden noemt Virgilius de ſterren van goud, Ferit aurea ſidera clamor. dat is, ’t gekrijt maeckte een weerſlagh aen de gulde ſterren. Valerius Flaccus geeft aen de Sonne gouden locken: En Apollo wordt van Homerus met een gouden Scepter afgebeeld, om dat, gelijck de Maene het ſilver, hem alſoo het goud wierde toegeſchreven, tot een teycken dat het goud door ſijn glans het ſilver overtreft, gelijck de Sonne de Maene. Iſidorus wil dat Aurum het Goud, ſijnen naeme hebbe van Aura van de Locht, alſoo het door den weerſchijn van de lucht, meer glans van ſich geeft. Oock is het de gedaente en het cieraet van de verwen en metallen, jae in geen dingh meerder als in het goud, en dat door den weerſchijn van de Sonne. Boven dat, is het goud oock veel vaſter en geduyriger, en ’t ſlijt niet door ’t gebruyck, het krijght oock geen ſchrabben noch kraſſingen, het hout ſich lange klaer en helder in de locht, in ſtof, in regen, in ſneeu en in ijs, gelijck de eervaringe ons veele Iaeren heeft doen ſien, aen de vergulde ribben van ’t gewelfte van de Kercke van Vaticanus, en de goude knoop, die daer boven op is, diemen veele mijlen kan ſien. Maer ’t silver wort haeſt verdonckert, waer over het goud veel bequaemer is in ’t opene veld. De reden van Plinius ſtrijd hier tegens. Maer het ſilver klaer en den dagh gelijck zijnde, ſoude te min konnen geſien worden, want gelijck by gelijck geſtelt zijnde, maeckt geen onderſcheyt, als wit op wit, of ſilver op ſilver; maer het goud als geel en blinckende op de helderheyt en klaerheyt des daeghs, ſteeckt ſoo veele te meer, van verre af, als het ſilver doet. Iae het goud op het ſilver ſteeckt meer af als het ſilver ſelf, daer het niet vergult is. Het goud dan in de lucht, als een fackel aengeſteken zijnde, overtreft in glans alle metallen: en als men iet uytblinckende wil uytdrucken, ſeytmen het blinckt als goud, en niet als ſilver. Soo de Romeynen eerſt ſilvere teyckens hebben gebruyckt, dat hebben zy gedaen om datſe in alle dingen te nau geſet, en in ’t begin te ſpaerſaem waeren, maer op ’t laeſte weecken zy niemandt in overdaedigheyt, pracht en prael, jae oock ſelve niet den Perſianen. Het ſilver wierde van haer ſeer laet op haere munte gebruyckt, nae dien het Romeynſche volck eer de Koningh Pirrus overwonnen was, noch geen ſilver tot hare munte hadden gebruyckt, jae meer als hondert en ſeventigh Iaeren daer nae, hadden zy noch geen gepreeghde of geſlagen munte, als alleen rouw koper. De Koningh Servius Tullius dede de eerſte koper munte drucken. In ’t Iaer 580 nae de opbouwinge van Romen, ſeyt Plinius, datmen begoſt ſilver te munten onder het Burgemeeſterſchap van Q. Fabius, vijf Iaeren voor den oorlogh van Carthago. Maer dat was in ’t Iaer 484 en niet 580 van d’opbouwinge van Romen. En de gouden munte is geſlaegen 62 Iaeren nae de ſilver munte, maer van trap tot trap opklimmende, vingen zy aen in de Republique, met [ 228 ]ſilvere Veldteyckens, maer het Roomſche Rijck gebruyckte in haere krijghsteyckenen goude Adelaers, gelijck de Koningen van Perſien. Dion ſeyt van goud nae de gewoonte van ſijnen tijd, weſende onder de regieringe van den Keyſer Commodus, maer niet dat Craſſus, waer van hy verhaelt, die van goud hadde. Tegenwoordigh is het waepen van ’t Rijck niet van Metael, maer geſchildert, een ſwarte Adelaer met twee hoofden in een gouden veld. Fredericus ii gaf den Gibellinen ſijne vrienden, eenen ſwarten Arent in een blanck of ſilvere veld. De Paus Clemens iv gaf aen den Guelphen ſijne toegedane vrienden, eenen rooden Arent over een groene ſlange in een wit veld. Soo veel de Adelaer in ’t beſonder in de Medaglie van Veſpaſianus belangt, dieſelve is geſlagen door laſt van den Raed, tot ſijnder eeren, in ſijn achtſte Burgemeeſterſchap, in ’t welcke zy oock deſen Keyſer met eenen blixem, in de ſlincker hand, uytbeelden, om dat zy hem hielden voor eenen ſnellen ſtercken Adelaer, een blixem van d’oorlogh, die oock in den Ioodſchen krijgh in ’t beſonder was gedient geweeſt van het twaelfde Legioen, de blixemende genaemt: ſulx dat zy hem toeſchreven, door de voortreflijckheyt van ſijne dapperheyt, de beeldeniſſe van den Adelaer, in plaetſe van dat de Epiroten aen Pirrus den Koningh, nae de overwinninge die hy met kracht en vierigen aenval tegen Pantaucus den Hoofdman van Demetrius Koning van Macedonien verkreeg, daer zy hem den naem Adelaer gaven: Alhoewel hy uyt groote beleeftheyt ſich deſe naeme en eere niet wilde toemaetigen, maer vertoonde, dat ſijn Heyrleger daer van oock de eere toebehoorde, als wanneer hy ſich tot ſijne Soldaeten keerende, ſeyde, Ick ben een Adelaer en dat door u, die my door uvve vvapenen, als door vleugelen, hebt in de hooghte gedraegen.