Iconologia of Uytbeeldinghen des Verstants/Scropolo

← Decoro. Achtbaerheyt. Betaemlijckheyt, fraye Welstand

Iconologia of Uytbeeldinghen des Verstants (1644) door Cesare Ripa et al.

Scropolo. Achterdocht, Wroeginge in ’t gemoedt, p. 11-12

Uitgegeven in Amstelredam door Dirck Pietersz Pers.

[ 11 ]

Scropolo. Achterdocht, Wroeginge in ’t gemoedt.

EEn oud mager en dorr man, ſtaende beſchroomt en beſchaemt, zijnde in ’t wit gekleed, ſiende na den hemel, houdende met beyde handen een ſeeve, hebbende een keeten om den hals, ſtaende by een oven, daer’t vier ontſteken is.
De wroeginge is van de Griecken genoemt Syntreſis, ’t welck anders niet luyt, als opmerckinge en behoudinge, en is dat deel van de ziele, dat de ſonde haet, en ſich altijd ſoeckt ſuyver te houden van alle ſchuld der ſonde: En ſoo ’t eenige feyten heeft begaen, walght ſich daer van altijd, en heeft daer in miſnoegen. Hieronymus noemt het de Conſcientie. Baſilius verſtaet dat het een natuyrlijck oordeel is, dat de menſche heeft in goed of quaed te doen. S. Damaſcenus ſeyt, dat dit het licht is van ons gemoed. Ludov. Vives noemt het een bestraffinge van ons gemoed, die de deughden voor goed kent, en verjaeght de gebreken, knagende geſtadigh het gewiſſen.
Oud word hy gemaelt, om dat de oude, door hare eervaerentheyt, veel lichtelijcker van ’t goed en quaed konnen oordeelen, en hare conſcientie of geweeten veel ſuyverder [ 12 ]ſoecken te behouden, als wetende dat zy den dood naerder zijn als de Iongelingen, diewelcke dickwijls op de welluſten acht nemende, niet eens dencken waer in zy God vertoornen, weſende de conſcientie niet anders, gelijck Hugo ſeyt, als een kenniſſe des herten, want het herte kent ſich ſelve, door hare kenniſſe.
Dor en mager is hy afgemaelt, overmits hy gestadig gequelt en verteert wort door’t knagen van ſijn geweeten. En gelijck Ovidius verhaelt, ſoo is het knagen als een worm die ’t ſchip heimlijck op eet en vermolſemt, of als een roeſt die ’t yſer verbijt en verteert, &c.
Hy ſtaet beſchaemt, om dat het den ſchuldigen eygen is, beſchaemt te weſen. Beſchroomt wort hy gemaelt, om dat die geene, die een wroegend geweeten heeft, altijd vreeſt voor de rechtveerdigheyd Godes, dat die hem de verdiende ſtraffe, in dit en in ſt andere leven ſoude geven. Pythagoras ſeyt, datter geene ſoo stout gevonden wort, of de quaede conſcientie doet hem ſeer ſchricken, want hy is nimmermeer geruſt van gemoed, bevreeſt zijnde voor ’t ſuyſen van den wind. Waerover de Griecxſche Poëet Menander ſeyt:

Koom vry de ſtoutſte Man die leeft,
En die wat op ſijn leeden heeft,
’t Geweten maeckt hem dat hy beeft.

In ’t wit is hy gekleedt, om dat alſer eenige ſmette op ’t wit valt, men dieſelve terſtond ſien kan, hoe kleyn die ook zy, maeckende ’t ſelve lelijck: Alſoo doet oock de achterdochtige menſch, als hy eenige misſlag begaen heeft, hoewel die oock kleyn is, en voelt terſtont dieſelve, miſprijſtſe, en ſoeckt die te verbeteren, en berou krygende, tracht hy tot God te loopen, als tot een ſeer barmhertigh vader, ſoeckende op nieuws ſijne gunſte te verkrijgen; en hierom ſtaet hy met de oogen ten hemel gekeert.
Hy hout de ſeeve, zijnde dieſelve een wercktuygh, waermede men ’t goede van ’t quade, en ’t koren van ’t kaf onderscheydt, blyvende het quade in de wanne van onſe gewiſſen.
De keten met’et hert op de borſt, daer van ſeggen de God-geleerde, dat de raedſlag in ’t herte ſit, en daer in ſteken oock de beginſelen van alle daedlijcke wercken, leerende oock Chriſtus dat het geene den menſch beſmet, in ’t herte ſit: en de Oude ſeyden, dat het hert den buyck van de ziele was, en daerom ſeyt David: Schep, o God! in my een reyn hert, verſtaende goede gedachten.
De keten, daer aen ’t hert hangt, bediet na Pierii ſeggen, een oprecht man die niet liegt of bedriegt, maer die ’t geene hy in ſijn herte draeght, oock op de tonge heeft, afgeſcheyden van alle verſieringe en logen, zijnde by gevolg van een goede conſcientie of geweeten.
De oven of forneys bediet by Pierium in de aengetogen plaetſe, de conſcientie die door ’t vier beproeft is, om dat God door de Propheten beveelt, dat haer eenige dingen in den oven ſullen toegebracht worden, dat is, die ſtilſwijgende by haer ſullen werden overwogen: En als men over de bedrevene miſdaden berou krijgt, ſoo word onſe conſcientie in ons heymelijck ontſteken en begint te knagen, ſoeckende met geweld de ſonde allenskens uyt te wiſſchen: En dit is de oorſake waerom eenige uytleggers der Heylige Schrifture, dit ſelve by het hert des menſchen uytleggen. Noch meer, ſoo is het forneys een voornaem wercktuygh dat de diſtilleerders gebruycken, hebbende geen ander wit, dan het ſuyvere van het onſuyvere te ſcheyden: Even op dieſelve maniere ſoeckt de wroeger van ’t gemoed, in ’t forneys van ſijn hert, met het vier van de vreeſe der conſcientie, metten wind van de heylige inblaeſingen, ſijne ziele te ſuyveren, van alle vuyligheyt, ten eynde zy bequaem zy, om ſich Gode op te offeren.