Iconologia of Uytbeeldinghen des Verstants/Van de vier Eeuwen

‘Van de vier Eeuwen’ door Cesare Ripa

Afkomstig uit Cesare Ripa et al. (1644) Iconologia of Uytbeeldinghen des Verstants, Amstelredam: Dirck Pietersz Pers, p. 125-126. Publiek domein.

[ 125 ]

Eta dell’ Oro. De gulden Eeuwe, onder Saturnus.

EEn ſchoon Meysken, ſittende onder de ſchaduwe van een Beucken of Olijfboom, alwaer in ’t midden een byeſwarm is, die haer gebouwſel of cellekens gemaeckt hebbende, daer uyt menigte van honig komt druypen, hebbende de blonde hoofdhayren als goud, nederwaerts, ſonder eenige konſt, over de ſchouderen geſpreyt, doch dat men uyter natuere haere ſchoonheyt ſien kan.
Met goud ſalſe alleen gekleed zijn ſonder ander vercierſel, houdende in de rechter hand een Overvloets Hooren, vol bloemen, vruchten, caſtanien, moerbeſien, eekelen &c.
Iongh en in ’t goud gekleet iſſe vertoont, om de ſuyverheydt van die Tijden uyt te drucken. En het ſlechte goude kleed, en de hoofdhayren ſonder konſt geſpreyt, bedieden, dat in de gulden Eeuw, de Waerheyd een yder bekent en openbaer was, gelijk ſulx Ovidius ſegt in ’t i boeck van ſijne herſcheppinge, die wy wat wijder hebben uitgebreyt:
      De Eeuw, de gulde Eeuw, was ſonder Opperhoofd,
      Daer ſonder Wetten trouw’ en liefde wierd geloofd.
Daer was noch ſchroom, noch ſtraf, noch boeyen, pley noch banden,
Maer yder was geruſt, noch vreeſde ’s Rechters handen.
      Men velde geenen boom om een uytheemſche kust,
      Te ſoeken, maer haer land was al haer vreugd en luſt.
Men delfde graft noch wal om ſchanſſen noch om ſteeden,
Men hoorde geen trompet, noch liet geen wapens ſmeeden,
      Maer ſonder ’s krijgers hulp genoot elck ſijne vreugd,
      En door dees ſoete weeld, leefd yder in geneugd.
Het land behoefde ploeg, noch ſchop noch vork te ſnijden,
Maer bracht uyt hare ſchoot, de vruchten t’ allen tijden.
      Elck bloeyden in ſijn tier, de eykels en het graen,
      En wat ſijn hert geluſt, dat vont hy voor ſich ſtaen.
’t Was een geſtaede Lent: En Phœbus ging ſich baden,
En queeckte veld en bloem met allerley cieraeden.
      Het windjen ſpeelder ſoet: daer droop een honig vloet,
      En ’t ſalig volck was vroom en Godlijck van gemoed.
Zy ſit onder de ſchaduwe van een Beuckenboom, overmits men in die geluckige tijden op geen koſtele wooningen paſte, ſich genoegende om onder den lommer der Boomen te ſitten. De Overvloets Hooren vol van de bovengeſeyde vruchten, wil ſeggen datter alles overvloedigh en vol op was, gelijck door vruchten en honighbyen wort te kennen gegeven.

Eta del Argento. De Silvere Eeuwe, onder Iupiter.

EEn jongh Maeghdeken, doch niet ſoo ſchoon als ’t voorgaende, ſtaende by een ſtroyen hutte, in ’t ſilver gekleet, dat met allerleye koſtlijckheyt ſal verciert weſen, oock ſal ’t hoofd met een konſtigh geſwier van peerlen en geſteenten opgepronckt ſijn, mette rechter hand ſalſe op een Ploegh leunen, en met den ſlincker ſalſe een bondel koorenayren houden, hebbende ſilvere brooskens aen de voeten.
Dat dit Maeghdeken ſoo ſchoon niet is, als dat van de gulden Eeuwe, en gekleet op de wyſe als geſeyt is met het verciersel op ’t hoofd, vertoont het verſchil datter is tuſſchen de gulden en de ſilvere Eeuwe, waer van Ovidius aldus in ’t eerſte boeck Metamorphoſis gedenckt:
Nae dat de gulde Eeuw door afgonſt was verſtreecken,
      Begost de ſilvre Eeuw, nu voor den dagh te breecken,
      Waer door de groote rust ten deele was geſchent,
      Dies yder ſich om winst en totte konſten went.
Men ſtelder wetten in, en ’t voorſchrift om te leven,
Gelijck hun Iupiter nae ſijne luſt wou geven.
      De tijd die eeuwigh ſcheen, die wierde thans gedeelt,
      En ’t lieflijck Sonne-Iaer in vieren afgebeelt.
Doen vielder ſneeu en vorſt, en bracht veel rampen meede
Van ſieckte koorts en jicht, ſoo datmen ſich moſt kleeden,
      En bouwen huys en hoff, met ſorge voor ’t geſin,
      De Oſſen in den ploegh, en ſaeyen om gewin.
De Ploegh en de kooren-ayren, als mede de ſtroyen hut, bedieden de Landbouwinge en heeginge, diewelcke in de tijd van de ſilvere Eeuwe begoſt is, en de timmeringe van huyſen, die men als doen aenvingh, gelijck uyt Ovidius te vernemen is, in ſijn eerſte boeck van de herſcheppinge.

De Kopere Eeuwe.

EEn Vrouwe met een wreed geſicht, gewapent en met een beknopt kleed, geheel geborduyrt en op verſcheyden manieren. Hebbende een Helm op ’t hoofd, alwaer een Leeuws kop boven op ſtaen ſal, hebbende in de hand een Spieſſe, ſtaende in een wreede ſtant, gelijck men by Ovidium in ’t eerſte boeck van ſijne Metamorphoſis kan nae leſen: [ 126 ]
      Nu quam de derde Eeuw van koper, als verſtoort,
      En van een wreeder aert en bracht de wapens voort,
Doch niet ſoo vol verraet als wel de yſre deede.
Maer d’ondeughd kroop bedeckt in plaets van rust en vreede,
      Oock list en ſchelmery, gewelt en eygen baet,
      En ’t land dat wierde nu by kavels afgepaet.
Schoon ’t ſeylen ongewoon, en ſtreecken op de winden,
Soo ruſtmen ſcheepen toe om Rijcken op te vinden.
      Maer noch in beeter ſtand, als in de vierde Eeuw,
      Daer ’t al in vlammen blaeckt, vol moorden en geſchreeuw.

Eta del Ferro. De yſere Eeuwe.

EEn Vrouwe ſchricklijck van opſicht en gewapent, ’t kleed ſal van yſerachtige verwe weſen, hebbende een Helm op ’t hoofd met een Wolfs kop daer op, en een bloot ſwaerd in de rechter hand, vaerdigh om te vechten. Mette ſlincker een ſchild, alwaer in ’t midden het Bedrogh ſal geſchildert zijn, te weten onder de gedaente van een oprecht Man, en het ovrige van ’t licchaem ſal vol Slangen, met verſcheyden vlacken en verwen weſen, of in plaets van dit monſter, kanmen een Syrene of Meerminne vertoonen. Ter ſyden van dit beeld ſullen veelerhande Wapenen, Vaendels, Trommels en ander Krijghsruſtingen leggen.
Het Monſterdier en de Syrene, zijn alle beyde een beeld van bedrogh, gelijckmen op verſcheyden plaetſen kan ſien, daer wy van deſe geſproken hebben, en om naerder de werckinge en aert van deſe Eeuwe uyt te drucken, kan men leſen ’t geene Ovidius ſeght in’t eerſte boeck van de Metamorphoſis of Herſcheppinge:
Hier was nu Recht en Trouw ten Hemel opgevlogen,
De Liefde was verjaeght en quam in plaets de logen,
      Bedrogh en alle quaed. Men delfd’ het ingewant
      Des Aerdrijx, en beſpiet of men geen ſchatten vant.
Het goud quam voor den dagh, veel ſnooder als het yſer,
Daer streefd’ elck nae om ’t ſeerſt, ’t ſchoon by ſcheen ſot of wyſer,
      De geldſucht drongh in ’t hert en gierigheyt daer by,
      Daer ſweefd’ in volle ſwang de ſucht tot heerſchappy,
Met deegens in de vuyst, en met bebloede handen,
Soo kamptmen om den roof, met ſchenden, moorden, branden.
      Soo dat noch Man noch Gast, was ſeker voor’t geſin,
      De Man ſijn Vrou belaeght, de Swaeger ſijn Vrindin,
De Soone ſtont eylaes! ſijn Vader nae het leven.
De Aerde klam van bloed, heeft groote rouw bedreven.
      De Godsvrucht lagh vertreen, ſoo dat Aſtræa vliet,
      Ten Hemel, en ’t geſpuys des Werrelts hier verliet.