Groot Privilege
| Uitgegeven in Groningen door Wolters. |
[ 3 ]III. 14 maart 1477. Groot Privilege door Maria van Bourgondië verleend aan de Staten-Generaal[1]
Marie, bi der gracie Gods Hertoghinne van Bourgognen, van Lothringen, van Brabant, van Lymborch, van Lucemborch ende van Ghelder. Graefnede van Vlaenderen, van Artois, van Bourgognen. Palatine van Henegauwe, van Holant, van Zeelant, van Namen ende [ 4 ]van Zuytphen, Marcgraefnede des helichs Rijcx, Vrauwe van Vrieslant, van Salins ende van Mechelen, doen te wetene alle den ghoner die nu zijn ende namaels wesen zullen:
also naer den overlidene van wylen zaligher memorie onsen lieven heere ende vader, Hertoghe Karels, heere in zinen tijt van den landen ende heerlicheden vorsz., t' onser begheerte ende versouke bi ons commen zijn in dese onse stede van Ghend de ghedeputeerde ende ghecommitteerde van den Staten, beede gheestelic ende weerlic, van onsen vornoemde landen van haerwaertsover, denwelken wy in de presencien ende jeghenwordicheyt van den moghenden heeren, heer Lodewijc van Bourbon, Bisscop van Ludicke, Hertoghe van Bullion ende Grave van Loon, onse gheminde oom, ende mer Adolf van Cleven ende van der Marke, heer van Ravestein, stedehouder generael en gouverneur van onsen vorsz. landen, onse gheminde neve, die onse naeste maghen zijn van onsen bloede, ende bi avise ende rade van hemlieden, hebben doen vertoghen ende open doen de groote ende zware lasten, daerin onse vornoemde landen langhen tijt gheweest hebben ende die hemlieden noch daghelicx overcommen mids der overdaet ende nauwe listen, die eenighe van andre naciën jeghen ons ende onse vorsz. landen te weerke legghen ende hem vervoorderen te doene, met diverssche steden, sloten ende plaetsen, ons toebehorende, in te nemene ende tot hueren obedienciën te treckene, jeghen redene ende recht, begheerende mids den toeverlate ende 't groote betruuwen, dat wy hebben toten goeden lieden, onsen ondersaten, dat zy ons daerin bi rade ende dade te hulpen commen wilden, ten hende dat zy ende onse vornoemde landen van schade ende laste mochten werden bescut ende beschaeremt, daerup de vorsz. ghecommitteerde van onsen voorghenomden landen, bewysende ende tooghende den goeden wille ende groote jonste, die zy als onse ghetrauwe ondersaten t'onswaert hadden, ons ghepresenteert hebben met alle huere macht hulpe ende bistant te doene, dies wy hemlieden grootelicx bedancken, ende om dieswille, dat die van onse vornoemde landen ons te kennen gheheven hebben de verderflicke scade, quets ende achterdeel, die zy ghehadt ende verdreghen hebben in allen hueren leden overmids den orloghen, die onse vornoemde lieve heer ende vader toten hende van zinen levene gheachtervolcht heeft, in zulker manieren dat de ondersaten van denzelven ons landen zeer veraremt, ontgoet ende t'onderghegaen zijn ende, dat meer es, zijn den vornoemden onsen landen ende goeden steden grootelic ofghenomen ende inneghebroken in diversche manieren de rechten, previlegen, costumen ende usagen van dien, zonder van dewelken wederomme voorzien ende gherestitueert te wesene de vorsz. onse landen in heuren vornoemde rechten, privilegen, costumen ende usagen in 't onderhouden van de justicie niet staende en zouden moghen bliven noch gheregiert ende beleet wesen, de vorsz. ghecommitteerde ende ghedeputeerde van den Staten hebben overghegheven in onsen handen in ghescrifte zeker pointen ende articlen, dienende ten orbare, proffite ende welvaert van allen onsen vorsz. landen in 't ghemeene, ons oetmoedelike biddende, dat wy, als hertoghinne ende princesse der landen vornoemd, hemlieden de vorscreven pointen ende articlen van onsen specialer gracie gheven, consenteren ende willekeuren willen voor ons, onsen hoirs ende naercommers, hertoghen ende hertoghinnen, princen ende princessen derselver landen, dewelke pointen wy bevonden hebben bi avise van onsen vorsz. oom ende neve ende ooc by onsen Rade, grootelicx dienende nootsakelic ende proffitelic zijnde voir ons, onsen hoirs ende landen ende den inwonende van dien, ende hebben daeromme bi onser rechter wetenthede ende zonderlinghe gracie, macht ende mogenthede ende bi avise ende rade alsvooren, denzelven onsen landen gheconsenteert, ghegheven ende ghewillekuert, consenteren, gheven ende willekueren voor ons, onsen hoirs ende naercommers, hemlieden, hueren hoirs ende naercommers generalic ende particulierlic, elken lande zonderlinghe, de pointen ende articlen, hiernaer verclaert, om daerof te ghebrukene ende die t'onderhoudene t'eewighen daghen, zonder verbreken: in den eersten, dat wy stellen ende ordineren zullen eenen grooten Raed van personen ende condiciën, also hiernaer volcht, die huere residencie doen zullen ter plaetsen, daer wy binnen onsen lande wezen zullen, daerof alleene d'een principael hooft ende cancellier wesen zal, conende Latijn, Walsch ende Duytsch, alsuc als ons van dien ghelieven zal, ende dat wy tote dien stellen ende ordineren zullen uut onsen Walsschen landen vier [ 5 ]heeren ende goede mannen uut onsen landen van Bourgognen, twee uut onsen landen van Artois ende van Picardiën, twee uut onsen landen van Henegauwe ende eenen uut onsen lande van Namen ende uut onsen Duytsschen landen, viere uut onsen lande van Brabant, viere uyt onsen lande van Vlaenderen, viere uut onsen landen van Hollant ende van Zeelant, twee uut onsen lande van Lucemborch ende twee uut onsen lande van Lymborch ende van Overmaze, ende uut elken van denzelven landen van den notabelsten en niet meer, daerof altoos de heelft van de vorsz. personene uut elken lande zijn zal edele ende d'andre heelft clerken van rechte ende d'een uut onsen lande van Namen alsuc als ons na der vorsz. manieren ghelieven zal, ende dat tot desen de princen ende heeren van onsen bloede, bi ons wesende, bi denzelven Rade zullen moghen commen, als 't ons ende hemlieden ghelieft, om onse zaken te besorghene, dewelke van onsen Rade gheen kennisse en zullen hebben van gheenrande zaken, dan van denghonen, daer onse particuliere raden van onsen landen ende wetten van dien naer huerlieden privilegen, rechten, costumen ende usagen niet kennen en mogen; item, dat onse secretarisse, tot onsen vornoemden Rade behouvende, zullen wesen in alzulken redelike ghetale, als ons ghelieven zal, uut onsen vorscreven landen, conende ten minsten beede de talen, Walsche ende Duytsch; item, dat de vorsz. van onsen groote Rade ende insghelijcx van onsen particulieren Cameren van den Rade in elc van onsen vorsz. landen zullen ghehouden wesen te zweerne ende te ghelovene, dat zy de rechten, previlegen, oude ende nieuwe, ende ooc de costumen ende usagen van elken onsen landen ende steden in allen zaken, daerof zy kennen zullen ende hem onderwinden, onverbrekelic zullen onderhouden; item, dat de zaken, die voor onsen voornoemden Grooten Raed ghehandelt zullen werden uut eenighe van de vorsz. landen, zullen werden beleet ende ghedinght tusschen denghonen, dien't ancleeft, in alsulker talen, als men ghemeenlic spreect in de landen, daer de verweerers wonachtich zijn; item, dat al tguent, dat in de vorsz. landen boven ende in contrarien van den voorghenomden privilegen, rechten, costumen ende usagen inghebroken es of namaels inbreken mochte, zal alsnu ende alsdan of ende te nieuten wesen, crachteloos ende van onweerden zijn; item, dat alle brieven, opene ende besloten, die men uut onsen Grooten Rade oft particuliere Cameren van den Rade zenden zal, zullen wesen in alsulker talen, als men spreect ter plecken, daer die ghesonden zullen werden; ende of de contrarie van dien gheviele, zo en zal men die ter plaetsen, daer die ghezonden werden, niet sculdich zijn te obedierne noch de ghedaechde te compareerne; item, dat de consistoriën van den Parlemente ende andre te Mechelen, onlancx upghezet, cesseren zullen ende van nu voortan t'eewighen daghen te nieuten zijn ende ofghestelt bliven, zonder dat men eenighe ghelike hoven ende gherechten in toecomenden tiden upstellen zal moghen; item, dat alle zaken, die in 't vorsz. Parlement bi evocacien betrocken zijn ende die aldaer noch hanghen, onghesleten wederghezonden zullen werden met alle den acten ende scrifturen, daer anclevende, ter plaetsen ende den wetten ende jugen, daerof die gheevoceert ende uutgheroupen zijn, om in dezelve zaken voort te werdene gheprocedeert, also naer rechte ende costumen behoren zal;
item, dat alle de zaken, die bi appellacien betrocken ende noch hanghende zijn in 't vorsz. Parlement, in dewelke overghescrict es 't gherechte oft den hove, daer zy bi ordenen ende grade eerst zouden behoort hebben ende gheresorteert, zullen insghelicx met allen den acten ende scrifturen, daer anclevende, wederghesonden werden voor den hove ende gherechte, also overghescrict, ghelijc vorsz. es; item, dat wy noch onse naecommers, princen oft princessen van de vorsz. lande negheen orloghe in anlegghers oft verweerers stede an zullen moghen annemen, wy oft zy, en zullen eerst de Staten van allen onsen landen daerup bescriven ende daerinne doen bi ghemeener conclusie ende overdraghe; ende ofte wy of onse nacommers anderseins eenighe orloghe annamen, dat in dien ghevalle onse leenmannen oft ondersaten ons noch onsen vorsz. nacommers niet sculdich en zullen zijn te dienene, noch dat de heeren van den contrarie landen huerelieder landen ende ondersaten niet en zullen werden ghehouden of gherekent voor ons lants vianden, maer zullen diennietjeghestaende moghen verkeeren in persone ende met hueren goede coopmansche wyse in onse vornoemde landen, ombescadicht; item, waer 't zo, dat bi overdraghe van onsen [ 6 ]ghemeenen landen orloghe ghesloten worde, dat men daerof publicacie doen zal in allen onsen goeden steden van onsen vorsz. landen; ende naer die publicacie van denselven orloghen zullen de personen van de contrarie partie, ten tyde van de publicacien in onsen lande wesende, goet ende vry gheleede hebben den tijt van veertich daghen, om hem in huere personen ende met hueren goede te moghen vertrecken, zonder dat men se eenichsins zal moghen arresteren, houden oft becommen binnen den tyde vorscreven; item, zo wanneer eenighe orloghe also upgeset ende ghesloten weert, zo zullen onse vassallen ende mannen van leene, leen houdende, staende ten dienste van wapenen van ouden tiden, ter cause van huere vorsz. leenen dienen of doen dienen tot up de frontieren van de landen, daer heure leene gheleghen zijn ende niet voorder, het en zy dat hemlieden ghelieft, ende dat na der ouder costumen als onse vorsz. vassallen ende leenmannen hemlieden zullen upstellen, dat zy alsdan van de heeren, daeronder zy dienen, zullen hebben huere wedden ende soudee also langhe als zy in den vorsz. dienst zullen wesen; dies zullen de manne, mannenleen houdende, staende te gheliken dienste van wapenen, den vassalen te hulpe moeten commen naer de ordinancie van den Staten van elc van onsen landen; item, dat alle andere ordinancien, onlancx of voermaels ghemaect up den dienst van de vornoemde leenen, zullen werden ghecasseert ende te nieuten ghedaen; item, dat de Staten van onsen vorsz. landen om de zaken, welvaert ende proffit van onsen ghemeenen landen, ende insghelijcx de Staten van elken van onsen vorsz. landen particulierlic om eenighe zaken, elken lande aengaende, zullen moghen vergaderen ende bi mallincanderen moghen roupen ende bescriven also dicwile ende menichwaerven als hemlieden dat goetdincken zal, zonder daerup te moeten vercriggen ons of onsen hoirs ende naercommers consent oft orlof ende zonder daeromme te commene in eenighe indignacie of ondanc tot eenighen begripe te saen; item, oft gheviele, dat bi ons oft onsen hoirs ende naercommers oft bi onsen Grooten oft particulieren Raden eenighe bevelen, gheboden oft verboden uutghezonden worden, gaende zonder middele of bi middele jeghen de generale of particuliere previlegen van onsen landen, dat dezelve bevelen, gheboden oft verboden gheen stede en zullen houden, maer zullen van onweerde zijn ende niet astringieren noch verbinden denghonen, die daerbi ghequeest zoude moghen zijn; item, dat onse ondersaten van elken van onsen vorsz. landen zullen staen te rechte ende jurisdictie van huere ordinarisse ende immediate jugen ende rechteren, daeronder zy naer den rechten privilegen, costumen ende usagen van ouden tiden, gheresorteert hebben, zonder voorder oft eldre betrocken te werdene in de eerste instancie; item, dat men gheene officien van justicien van onsen vorsz. landen verpachten en zal; item, dat men gheenre coopmanscepen, binnen onsen vornoemde landen loop hebbende, hueren loop benemen en zal bi eenighe verboden of restrictien of andersins in eenigher manieren; item, dat men gheenrande abdien, prelaturen of digniteden van onsen vornoemde landen van nu voortan incommenden en zal laten gheven in eenigher manieren; item, dat men gheene nyeuwe tollen of wachters van nyeuwen tollen van nu voortan upstellen en zal, ende dat alle nieuwe tollen, die zonder consent van onsen landen upghestelt zijn, of- ende te nyeuten ghedaen werden; alle dewelke pointen ende articlen ende elc bizondre wy ghelooft hebben ende met dese jehgenwordeghe lettren gheloven in goeder trauwen voor ons, onsen hoirs ende naercommers, onsen vornoemde landen ende den ondersaten van dien ende hueren naercommers ende elken van hemlieden zonderlinghe t'eeuwighen daghen vast ende gestadich te houdene, zonder verbreken ende zonder daerjeghen te commene te doene of te doen doene of ooc te laten geschiene in eenigher manieren, ghelovende voort voor ons, onsen hoirs ende naercommers, dat wy nemmermeer allegieren noch voortbringhen en zullen of laten allegieren, dat wy hemlieden de vornoemde pointen ende articlen in 't speciale ghegheven hebben ende mids dien deselve niet sculdich te houdene, noch ooc, dat wy ten tyde van denzelven consente tot ouderen jaren niet commen en zouden zijn, oft eenighe andre zaken of redenen, die ons daerjeghen zouden moghen dienen ende onsen vornoemde landen ende ondersaten prejudicieren, maer bekennen, dat wy die alleenlic hemlieden bi onser rechter wetenthede alsboven ghegheven ende ghewillekuert hebben; [ 7 ]ende waer 't, dat wy, onse hoirs oft naercommers hierjeghen ghinghen, quamen of daden bi ons zelven ofte bi yement anders in al of in deele, hoe ende in wat manieren dat ware, zo consenteren wy ende willekueren onsen vorsz, landen ende den ondersaten van dien ende hueren naercommers ende elken van hem bezondere, dat zy ons ende onse naercommers nemmermeer gheenranden dienst doen en zullen noch onderhoorich zijn in gheenrande zaken, die ons van noode zullen zijn of die wy an hemlieden begheeren of versouken mochten, tot er tijt toe dat wy hemlieden alsuc ghebrec als daerinne ghedaen ware, weder daden beteren ende uprechten ende daerof gheheelic ofghelaten ende ons verdreghen zullen hebben, daertoe wy willen decerneren ende verclaren, dat terstont al 't guent, dat ter contrarien van dien inghebroken ware, of ende te nieuten zy ende van gheenre weerden ghehouden in toecommenden tiden, renuncierende voort ende afgaende te desen voor ons, onsen hoirs ende naercommers, van allen andere excepcien, cavillacien, subtijlheden van rechte of van feyte, die ons ofte ons hoirs ende naercommers te baten commen zouden moghen ende den vornoemden onsen landen ende ondersaten oft eenighe van hemlieden te scade ende achterdeele in eenigher manieren, ende zonderlinghe den rechte, zeggende generale renunciacie van gheener weerden wesende, het en ware dat speciale voorenghinge. In orconden van welken dinghen ende van eewigher vastichede zo hebben wy onsen zeghel hieran doen hanghen ende voort ghebeden onsen lieven oom ende neve voirscreven, dat zy in meerder verzekertheden, roboracien ende auctorisacien derzelver dinghen huere zeghels bi den onsen an dese voorsz, lettren hanghen willen, 't welke wy. Lodewijc van Bourbon, bi der ghedoeghe Gods Biscop van Ludic. Hertoghe van Bullioen ende Grave van Loon, ende Adolf van Cleven ende van der Marcke, heer van Ravesteyn, etc, bovenghenomt, ter begheerte van onser vorsz, nichten, der hertoghinne, gheerne also ghedaen hebben. Ghegheven in onse stede van Ghend den XIsten dach van Sporkele in 't jaer ons heeren duust vier hondert zesse ende tseventich, ende was onderteekent Marie. Op de ploye stont als volgt: bi miner joncfrauwe der hertoghinne, tegengeteekent A. Halewin, met paraphe, waeraen waeren hangende den zeghel van de hertoginne Marie, gedrukt in groen wasch, aen dobbelen steerte van groene ende roode zyde, ende dengonen van de mogende heeren Lodewijc van Bourbon ende Adolf van Cleven, voornoemt, gedrukt in rood wasch aen dobbelen steerte van parchemijn.[2]
- ↑ Naar Verzameling van 24 originele charters, gedrukt Gent 1787, no 10. — In onderscheid van de aan de Gewestelijke Staten tersaelfder tijd verleende privilegiën bleef dit algemeene privilige langen tijd vrijwel onbekend. Cf. Pirenne{, Histoire de Belgique, III, p. 9 noot 2.
- ↑ Onder het gedrukte stuk staat:Accordeert met den originelen Chartre, berustende in d'Archiven der stad Gend, t'Oorconden als eersten secretaris. Onderteekent P. Gobert. Het origineel berust hier nog. De tijdsomstandigheden verhinderen het er nu naar te collationeeren.