Wikisource

Rijmbijbel/Exodus

< Rijmbijbel

Genesis Leviticus

f20v

bewerken

3340

Hier na comt exodus
Hier na weetmen die waerheit wel
So meerde tvolc van israel
Wie so drouch in egypte crone
Hiet men bi namen faraone

3345

Nempres[1] was des conincs name
Dien iosep was so bequame
Dien hi sinen droem oec spelde
Mar farao hiet hi bi gewelde
Die achtende coninc quam daer na do

3350

Ende hiet amonesis[2] farao
Van nempres was drike verstorven
Ende in vreemder hant verworven

f21r

bewerken
An sulken man die niet verstont
Ioseps doget ende was oncont

3355

Hie hi egypten verloeste wel
Hi haere tvolc van israhel
Om hare grote behendichede
Ende om hare riichede mede
Want haer volc so sere wies[3]

3360

Die coninc wart te rade dies
Dat hise verduwen[4] soude met pinen
So soude hare gheslachte dwinen[5]
Alsi der wive niet en plagen[6]
Hi sette hem vogede[7] diese iagen[8]

3365

Souden tote swaren zaken
Ende dede hem tegle[9] maken
ii stede mosten si maken dan hem
Eiton[10] ende ramassem[11]
Daer toe dwancmense utermaten

3370

Dat si die moddre vander straten
In manden mosten henen dragen
cccc iaer waren si met clagen
Eygiin gemaect in dat grote seer
Nochtan wiesen si lanc so meer

3375

Dies was wel droeve farao
Hi hiet den vroeden wiven[12] do[13]
Die sagen ten vrouwen dingen
Alsi in arbeide gingen
Dat si die knapekine doden souden

3380

Ende die meisekine telive houden
Die wiif seiden here wine mogen
Ende visierden daer toe hare logen
Want si die wrake gods ontsagen
Dat loende hem in haren dagen

3385

Want hi maketse liede rike
Hier bi so seitmen sekerlike
Dat logene die mans liif behout
Sonde es van crancer scout
Farao siet dat siin raet

3390

Hem lettel te staden[14] staet
Ende geboet al openbare
Wat knapekiin geboren ware
In israel datment wel sciere
Verdrenken soude in die riviere

3395

Dit coste menigen kinde tleven
Dies lietse god wel sere sneven[15]
Dat si worden also sot[16]
Dat si anebeden voer god
∙I∙ stier die uten water quam

3400

In dien tiden so was amram
∙I∙ man geboren van levi
Ende nam ∙i∙ wiif gelovets mi
Van sinen gheslachte hiet iacobet
Nochtan scuwede hi haer let[17]

3405

Hi wilde sonder kint bliven
Dan hise also sage ontliven[18]
Doe was oec een egyptieyn[19]
Die dat seide hi hadde vorsien
Dat in israel soude siin geboren

3410

∙I∙ kint ende soude egypten storen
Tien tiden onse here hem hiet
Amramme dat hi en scuwede niet
Siin wiif hi sal winnen den sone
Daer af dat vorseide die gone

3415

Die egypten soude breken
Iacobet dus horen wi spreken
Ghenas eens kints in stilre hale[20]
Ende hilt hemelic[21] ende wale[22]
Drie maende sonder gheluut

3420

Si sagen dat moste comen uut
Ende dedent in ∙i∙ vatekiin sciere
Dat vast was ende leident in die riviere
∙I∙ deel buten groten stromen
Dies kints suster hiet[23] siis gomen[24]

3425

Wat daer af sal gescien
Ter riviere quam mettien
Faroons dochter termit[25]
Soe wilde haer coelen ende maken wit
Dat vatekiin heeft si bekint

3430

Ende daer in screiede ∙i∙ kint
Dat vat was buten gheliimt
Ende gepeect[26] ende gegriimt[27]
Datter geen water in comen mochte
Ende moysesse telande brochte

3435

Dit betekent den lichamen marien
Dien si also wilde casrien
Mit penitentien die so nam
Datter noit sonde in quam
Soe droech onsen heer moyses

3440

Ihesus die beweende des
Dat wi lagen indien sonden
Hi halp ons mit sinen wonden
Uut egypten dat lant mede
Bediet sonde ochte dempsterhede

f21v

bewerken

3445

Gheliker wiis dat dat ghevel
Dat dat volc van israel
Van moysesse was verloest
Ende van bedwange vertroest
Also heeft hi ons gheleet

3450

Updat ons siin die sonden leet
Vanden helschen pharao
Die ons hadde gevangen also
Soe hiet bringen van daert lach
Ende teerst dat soe kint gesach

3455

Dit kint seit soe weetic wel
Es vanden volke van israel
Haer ontfarmes want so scone
Hadt gemaect god van den trone
Dat sine viande siins ontfarmede

3460

Ende haer herte daer omme carmede[28]
Die egyptische wive boden hem die borste
Mar al sout sterven van dorste
Henne wilder zugen altoes gene
Marie die suster wacht allene

3465

Ende seide ghebiet diit ioncvrouwe
Ic hale ∙i∙ ebreusche vrouwe
Het sel wanic bi avonturen
Zugen bi rechter naturen
Enige van sinen gheslachte

3470

So doet seit soe ic sta ende wachte
Die moeder halet soe met desen
Als ocht ∙i∙ vreemde hadde gewesen
Dat kint soech die moeder saen
Ende soe hevet daer ontfaen

3475

Van termit diet haer lonen soude
Onthiet ende ment spanen[29] soude
Endoe soe kint hadde gespent
Hevet soe tehove gesent
Die ioncvrouwe maecter af mede

3480

Nader wet ende nader zede
Van den lande haren sone
Moyses hiet soene om tgone
Dat sone uten water hief
So scone wast elcman hadt lief

3485

Tenen tiden heeft soet brocht
Haren vader ende heeft versocht
Oft hiit iet wilde horen
Dat soet te kinde hadde vercoren
Sere wonderets faraone

3490

Sine volmaectheit was so scone
Hi sette hem sine crone up thovet
Daer an gemaect was des gelovet
Ene ymage van iupiterre
Tkint nam die crone ende was erre[30]

3495

Ende werpse ontwe tegen die vloer
Mettien ∙i∙ vroet man up voer
Ende seide dit kint sla wi doot
So si wi quite van alre noot
Mar farao behilt hem tleven

3500

∙I∙ ander vroet was daer beneven
Ende seide dat hem kintscheit dede
Doe provediit daer ter stede
Hi brochte hete colen tier stont
Daer warpt ene in sinen mont

3505

Het hadder af sulc ongemac
Dat nembermeer scone en sprac
So scone wast hine was so fel
Sachiit hine was gesedet[31] wel
Om hem tesiene was menich dromen[32]

3510

In straten daer menne sach comen
Doe moyses gewassen was
Doe gesciede als ic las
Dat dat volc van etyopen
Dlant dor ronden[33] ende dor cropen[34]

3515

Van egypten al wel naer
Doe seyde haer afgod over waer
Dat siit gewreken[35] souden dan
Bi enen ebreuschen man
Doch dat cume alle die gone

3520

Termit gebaden haren sone
Moyses tenen leedsman[36]
Ende bi dieren ede nochtan
Hem gene misquame[37] te doene
Moyses was starc ende coene

3525

Ende van orloghe wiis ende vroet
There[38] leedi tors[39] ende te voet
Mids die woistine sonder sparen
Die alle vol serpenten waren
Met hem voerdi odevaren[40]

3530

In husekine die besiin[41] waren
Dat siin voghele die haten[42]
Worme[43] ende serpente utermaten
Ende daer si lagen liet sise gaen
Ende si verdorven die worme saen

3535

Ende waren in etyopen comen
Eer mens twint hadde vernomen

f22r

bewerken
Ende eer die andre waren ghekeert
Die egypten hadden onteert
So dat volc verre ende na

3540

Vlo in die stat van saba[44]
Die stede so was also vast[45]
Dat sire langhe ware gast[46]
So dats conincx dochter versach
Tharabis[47] moysesse daer hi lach

3545

Ende wart bevaen met sire minnen
Ende beloefde hem telatene inne
Wildhise te wive ontfaen
Moses die lovet[48] saen
Dus wan hi die stat mit eren

3550

Mar doe hi wilde te lande keren
Ne wilts tharabis niet gehingen[49]
Mar hi die vroet was van vele dingen
Graverde[50] in ii diere stene
ii beeldekine harde clene

3555

Deen dede gedinken dander vergeten
Deen gaf hi tarabis wildiit weten
So dat soe die minne vergat
Hi keerde weder te sire stat
Nadien tiden ginc moyses

3560

Int lant van gessem merct des
Sien hoe dat voer[51] siin gheslachte
Doe sach hi blouwen[52] onsachte
∙I∙ van egypten die sere was fel
∙I∙ andren man van israel

3565

Dien sloechi doot altehant
Ende hi groeven in dat sant
Wel hemelike dat nieman sach
Doe sachi up ∙i∙ andren dach
ii ebreusche scelden echt

3570

Them seidi die hadde onrecht[53]
Dat hiis onbere[54] het ware onnere[55]
Die ander seide bestu onse here
Wiltu ons morden wat sals gescien
Alse du daets den egyptien

3575

So dat farao vernam dat wort
Dat moyses den sinen hadde vermort
Ende sochten om te doden so
Mar moyses die ontvlo
Ende quam ter stat van madian[56]

3580

Ende madian die was ∙i∙ man
Abrahams sone van satura[57]
Daer die stat was geheten na
Ende daer toe al tlantscap[58] mede
Doe moyses quam bider stede

3585

Quamen des papen dochtre sevene
Tien tiden inden ouden levene
Hietmense papen heren van steden
In dat lant plachmen[59] der zeden
Dat meest wiif plagen[60] der beesten

3590

Magede dus staet in der ieesten
Wilden hare vie tewater driven
Mar die herde benament[61] den wiven
Doch halp moyses den ioncvrouwen
Om die doget van deser trouwen

3595

Was siins die pape van madian vro
Die gheeten was ietro
Ende herbergeden ende gaf hem daer na
Sine lieve dochter cefora
Daer hi ii kinder bi gewan

3600

Gersan[62] hiet die oudste man
Eliasar[63] dander daer naer
Daer beval hem oec die swaer[64]
Sine beesten daer doe inden dach
Der liede riicheit meest an lach

3605

Nochtoe starf niet die farao
In wies tiden moyses vlo
Entie van israel riepen an gode
Want si waren in groter node
Moyses wachte in die woistine

3610

Siins sweers[65] scaep entie sine
Ende hi quam ons heren berge bi
Die oreb hiet ende synay
Daer sachi onsen here in viere
In ∙i∙ dorne in diere maniere

3615

Die dorne die hem daer bernen dochte
Ende dat vier niene mochte
Ghescaden bediet marien
Die alle tongen benedien
Die was vanden ioden geboren

3620

Ende bediet den sin[66] na den doren
Tvier was die heilighe geest
Die hare helpe was ende haer volleest
Gaf dat soe hare reynichede
Behilt bi gods genadichede

3625

Iof[67] anders inder maniere
Dattie doren vanden viere
Al onghescaet was al omtrent
Also was maria al ombekent

f22v

bewerken
Van elken manne ende onbesmet

3630

Ende vander werelt onbelet
Daer soe in levede ende in was
Gheliker wiis nu merket das
Dat vier den doren niet en deerde
No sine blade niet en verteerde

3635

Dat vier was heet ende claer
Hen scade den doren niet ∙i∙ aer
Moyses ginc bet naer besien
God riepene mettien
Uten dorne ende uten viere

3640

Moyses sprac here ic ben hiere
Doe af dine scoen sprac hi tehant
Daer du up staes es heilich lant
Daer geboet hem onse here
Dat hi tote egypten kere

3645

Ende hi faraone gebiede
Dat hi late sine liede
Lieve here sprac moyses
Wie sal ic segge dattu bes
Ons scriift daer of iosefus

3650

Dat god seide ic hete aldus
Sine name ende hi screefse mede
Die ic ne gene mogenthede
Noch orlof hebbe te seggen mede
Noch noyt man ne hadde dan tier stede

3655

Onse here seide ganc ende doch wel
Ende vergader die oudste van israel
Ende segt hem so dat siit horen
Dattu mi sages in den doren
Si sullen metti ten coninc gaen

3660

Ende dan soutu seggen saen
Voer dien coninc entie sine
Wi sullen gaen in die woistine
Drie daghe ende offren onsen here
Mar ic weet wel sprac god mere

3665

Dat hi dat israelische geslachte
Niene laet gaen ensi[68] mit crachte
Ende ic sal geselen egypten lant
In wondre met mire hant
Niet ydel[69] en vaert uwer strate

3670

Mar leent cleder ende vate
Van uwen vrienden gemeenlike
Dus salmen beroeren aldat rike
Here antworde moyses
Hoe sulsi mi geloven des

3675

Onse[70] sprac wat hevestu daer
∙I∙ roede here so hoer hier naer
Warpse wech doe dede hi dat
Doe wart ∙i∙ serpent upter stat
So dat moyses wart vervaert

3680

Onse here sprac griip den staert
Teerst dat hi dat hadde gedaen
Wart weder ene roede saen
Sine hant wart lasers[71] ende gesont
In sinen bosem in corter stont

3685

God seide dese ii tekine doe
Gheloven si niet doe dit daer toe
Ghiet water vander riviere
Up tlant het sal bloet worden sciere
Moyses ontsach tongemac

3690

Ende seide om dat hi qualike sprac
Here senter enen andren man
God seide aaron diin broeder dan
Sal voer di daer spreken wale
Set insinen mont mine tale

3695

Hi sal comen in diin gemoet[72]
Bondelike[73] met groter spoet
Die roede nem ende drach metti
Daer di sals doen bi
Moyses quam tote ietro

3700

Ende seide het staet also
Ic moet te egypten waert
Sien hoe miin gheslachte vaert
Ietro seide god gelede di
Moyses die degen[74] vri[75]

3705

Nam siin wiif ende sine kinder
Ende settese up esele ginder
Ende voer te egypten waert
Daer hi soude eren uptie vaert

f23r

bewerken
Wilden dingel doden dor das

3710

Dat siin kint onbesneden was
Om dat waren siins vader zeden
Mar teerst dat was besneden
Lietse die ingel onghescaet
Moyses haest ende gaet

3715

Te egypten waert daer ne gemoete
Aaron siin broeder diene groete
Moyses seide hem ons heren wort
Doe gingen si bede gader vort
Ende seident dien van israel

3720

Ende daden die tekine also wel
Die hem onse here geboet
Doe geloefden siit clene ende groot
Ghemeenlike siin si gegaen
Ten coninc ende seident saen

3725

Dat hem onse here daer hiet
Hi seide hine kennets niet
Om dese dinc dwanc farao
Tvolc van israel also
Dat si hem beclageden des

3730

Up aaron ende up moyses
Ende si clagedent gode sere
Te moyses seide onse here
Sech faraone dat ic omboet[76]
Dat ickene ontsie clene no groet

3735

Ende du salt siin god in desen
Aaron sal diin vorsprake wesen
Toten coninc gincsi bede
Ende god allene was haer gelede
Moyses was out lxxx iaer

3740

Ende aaron ∙iii∙ meer dats waer
Doe verwandelde daer dats bekent
Moyses roede in ∙i∙ sepent
Daert die coninc selve toe sach
Ende vele sire princen up genen dach

3745

Doe dede die coninc farao
Sine toeverers[77] doen also
Mar moyses roede swalchse in
Farao vervaerde den sin
Nochtan wildi altoes doen niet

3750

Datmen hem van gode hiet
Te moyses sprac god ter spoet
Ganc in faraons gemoet
Ende sech aldus tehem
Merc hier an dat ic here ben

3755

Ic sal in dese versche vloede
Aldus slaen met mine roede
Ende het sal al in bloede verkeren
Dus sal ic egypten onneren
Ende also gesciet sciere

3760

Aaron sloech in die riviere
Ende twater wart bloet tehant
Ende aldat was in egypten lant
Sonder in gessen dat weet wel
Was om tvolc van israel

3765

Doe daen die toveraers water bringen
Ende daden geliic desen dingen
ii ware ghelovers mi hier
Deen hiet ihannes dander manbier
Dese alreerste plage

3770

Sont in egypten vii dage
Dat dien lieden swaer was
Dans gene saghe als ict las
Te moyses seide echt onse here
Ganc to farao ende kere

3775

Laet hi miin volc niet rumen tlant
So doe aarone up heffen siin hant
Up marasche[78] ende up riviere
Daer ute sellen comen puden[79] sciere
Also daden si altehant

3780

Doe waren si in egypten lant
So dattie huse ende sconincs zale
Daer vol waren altemale
Die toveraers daden mede
Dies gheliic daer ter stede

3785

Farao sprac bid uwen here
Dat hi dese plage van mi kere
Ende ic sal tvolc laten gaen
Moyses bads het was gedaen
Farao looch ende wilde niet

3790

Doen dat hi hem daer behiet
Onse here hiet moyses daer na
Seggen aarone dat hi dmul[80] sla
Daer sellen bien ute comen
Die derde plaghe rau[81] hem somen[82]

3795

Want sise straelden[83] iamberlike
Die toevereers waenden doen gelike
Mar si en condent niet gedoen
Si seiden den coninc faraoen
Dits die mogentheit van gode

3800

Si priisdene al dadent siit node

f23v

bewerken
Echt seide onse here dese dinc
Ganc te gemoete den coninc
Moyses ende sech hem saen
Hi en late tvolc ute gaen

3805

Ic sal saen dur egypten lant
Vliegen doen comen altehant
Sonder int lant van iessen allene
Dat sal daer af wesen rene
Dus gesciet sonder liegen

3810

Dat lant wart versvaert van vliegen
So dat farao sprac altehant
Gaet offeren gode hier int lant
Si seiden wi en mogen niet
Sloege wi tegyptiene diet

3815

Die beesten die si anebeden
Si souden ons stenen ter steden
∙I∙ stier alset bescreven is
In haers gods eren serapis
Ende ysis eeren hare godinnen

3820

Plagen si al tlant binnen
Tanebedene ∙i∙ coe
In amons name haers gods daer toe
Ende daer toe oec ∙i∙ ram
Ende bedi so souden si gram

3825

Hebben gesien hadsiit gesien
Dat si van israel van dien
Iet hadden geslegen doot
Farao sprac die here groot
So gaet ghi ende uwe man

3830

Niet verre indie woistine dan
Ende doet over mi uwe bede
Moyses bad daer ter stede
Ende die vliegen die tegingen[84]
Nochtan wart na desen dingen

3835

Verhardt die herte van pharaone
Daer hem af quam quaet te lone
Oec seget hier mede iosefus
Van desen ii plagen aldus
Datten lieden oec tesamen

3840

Uten live lusen[85] quamen
So vele dat hem quam grote pine
Dat si met gereande medicine
Verdriven mochten no met rade
No met salven no bet bade

3845

Doe sprac onse here na des
Toten goeden moyses
Sech den coninc pharao
Eist dat hi onthout also
Morgen tvolc van israel

3850

Ene sware plage ende fel
Sal ic up hem bringen tehant
Want in al egypten lant
Sellen die beesten bliven doot
Mar het en sal clene no groot

3855

Scaden dien van israel
Nomin no meer dan diis gevel
Die dinc dus telt die ieeste
Want in al dlant sone bleef beeste
Sone starf die in huse stont

3860

Want hier na alst u wart cont
Sloech onse here met gewelde
Aldie beesten upten velde
Iof bi avonturen die plage
Was gevorst[86] so lange dage

3865

Die hier na tellet der beesten doot
Dat si mosten dur de noot
Els waer halen besten ghenoech
Die die hagel alle doot sloech
Van deser plage scriift iosefus

3870

Als hier na staet verstaet aldus
Dat god vervulde tehant
Mit selsiene[87] beesten dlant
Sulke als noyt man ne sach
No eer no sident na den dach

3875

Die die lieden beten te doot
Nochtan dor die plage groot
Den quaden coninc farao
Verharde dat herte also
Dat hie niet wilde ten haren

3880

Die van isarel laten varen
Dies sende hem god in corten dagen
Als ghi sult horen sware plagen
Onse here sprac na des
An aaron ende an moyses

3885

Nemet assche van den viere
Ende moyses die salse sciere
Sparsen[88] daert farao siet
In die lucht ende latens niet
Dan sellen puste ende roven[89] wesen

3890

Onder al tvolc na desen
Ende oec onder die beesten mede
Dit gescide aldaer ter stede

f24r

bewerken
So dattie toveraers gestaen
Niet en mochten also saan

3895

Vor de coninc haren here
So vol waren si vanden sere
Te moysesse seide god
Die over al heeft gebod
Sech den coninc pharaone

3900

Ic hebbe di geset tien doene
Om dese sake ende oec bedi
Dat ic mine cracht toge in di
Ende datmen sal van mire name
Spreken onder dat volc te samen

3905

Nu sie margiin[90] sonder gilen[91]
Salict doen reinen teser wilen
Hagel die in egypten lant
Noit des gelike wart becant
Doe dan in halen dat buten es

3910

Man beesten des siit gewes
Dat buten es dat bliift aldoot
Wie dat gode clene ochte groot
Van den egyptiene ontsach
Vluchte in huus optien dach

3915

Bede beesten ende sine cnechte
Moyses sine roede up rechte
God gaf haghel ende donre[92] mede
Ende vier daer ter stede
Doe sloech die hagel met gewelt

3920

Te sticken dat was up tvelt
Wat so buten der erden was
Ende al thout siit seker das
In iessen onder israel
Leesmen dat geen haghel en vel

3925

Die coninc farao riepse saen
Ende seide te hem ic hebbe misdaen
Bid vor mi ic late u gaen
Moyses bad gode saen
Entie plage die reginc

3930

Nochtan brac farao dese dinc
God sprac moysesse recht ane
Ende geboet hem tegane
Ter coninc hi soude tekine geven
Die moyses sine neven

3935

Noch vertellen soude daer naer
Bede die vroede gingen daer
Ende seiden hem van desen dingen
God seget ic sal crekele bringen
Margiin die tgroene up sellen eten

3940

Dat die haghel heeft vergeten
Doe si wech gingen sprac die raet
Ten coninc hoe lange si dat quat
Gedogen souden entie scande
Ende seiden laet varen uten lande

3945

Dat volc si scenden al tlant
Men riepse weder altehant
Ende farao vragede te waren
Wie siin si diere sellen varen
Al onse volc seit hi groot ende clene

3950

Ende onse beesten oec gemene
Neen sprac farao ghi meent quaet
Mar alle ghi manne gaet
Men stackse ute die crekele quamen
Die tgroene af aten altesamen

3955

An gerse[93] an bome daer siit vonden
Men riepse weder tien stonde
Farao seide ic hebbe misdaen nu
Iegen gode ende iegen u
Bid gode vor dese plaghe

3960

Moyses bad ten selven daghe
∙I∙ wint quam van westen die alle
Die crekelen tharen mesvalle
Die iagede in die rode zee
Nochtan wilts min no mee

3965

Farao laten hi was so fel
Met ghemake die van israel
Doe hief moyses metter vaert
Sine hant te hemele waert
So donker wart dat men mede

3970

Tasten mochte die demsterhede
Waer so die egyptiene ware
Mat tvolc van israel te waren
Hadden lecht ende waren vro
Doe ontboetse te hem farao

3975

Hi seide ghi mans mette wiven
Gaet wech maer hier moeten bliven
Uwe beesten neen sprac moyses
∙I∙ clawe bliift niet des
Doe seide die coninc ganc van mi

3980

Sie ic di tve ic sal doen doden di
Moyses ginc tote sinen magen
God sprac noch sal ic mit ∙i∙ plagen
Den coninc faraone slaen
Dan sal hi u laten gaen

f24v

bewerken

3985

Onder die egyptiene
Waren nemmee[94] plagen dan tiene
Dat merct wel gene was so swaer
Alse die tiende wet vor waer
xxiiii daghe fier[95]

3990

So houter of die calendier[96]
Dier siin twee in elke maent
Daermen gelike af waent
Dat up ene wile vanden dage
Vreselic siin die ader slage[97]

3995

Mar lettel wanic leiter an
In egypten waren vele man
Die dlant rumden indien dagen
Om die vreselike plagen
Alse cycrops die in grieken vloe

4000

Ende atenen maecten doe
Ende dyonisus bachus
Daer wi af lesen aldus
Die den grieken wingaert brochten
Eerst ende in tessalien bewrochten

4005

Tien tiden dede hi ∙i∙ lovie wonder
Want lantscap ginc al onder
In moyses tiden verbaerde mede
Die sonne menigherhande stede
In ferons tiden van desen dage

4010

Van deser twierhande plage
Dese favele leert ons ovidius
Tien tiden so was anthius
Van ercules geslegen doot
Die sere starc was ende groot

4015

Onse here wilde die plaghe enden
Ende dlant van egypten scenden
Hi seide ic sal in egypten gaen
Ende alle die oudste kinder doot slaen
Van faraons sone diere in es here

4020

Tote haren sonen tenen kere
Die ter molen es ioncwiif[98]
Oec salic mede nemen dliif
Den oudsten calven vanden dieren
En sal in gere manieren

4025

∙I∙ hont hulen inder straten
Dan suldi lenen diere[99] vaten
Van uwen geburen int lant
Ende si sellent oec doen te hant
Moysesse hiet god aldaer

4030

Dat hi soude beginnen tiaer[100]
Indien tiden dat was aprille
Mar nader mane eist dat ic dille[101]
Noch houde wi paschen na die mane
Dat hiet hem god dus quamt hem ane

4035

Si namen eens rams lam
Sonder smette als ic vernam
Dat hiet hi offren dur sine ere
Dat lam bediet onse here
Die dor ons upten paesch dach

4040

Offerande was daert menich sach
Sonder smette ende sonder sonde
Hi hiet bestriken oec tier stonde
Hare post[102] ende hare overduren[103]
Metten bloede dat si besuren

4045

Niet en souden so sware plage
Snachts vor die pasche dage
Te midnacht sloech god doot
Doudste kinder clene ende groot
Ende doudste calver mede

4050

Van egypten in elke stede
Calver hetic die beesten ionge
Ghemeenlic in ene tonge
Van alrehande beesten int lant
Sodat men geen huus vant

4055

In egypten clene no groot
Die oudste ne blever doot
Mettien so gheboet farao
Met sinen boden sere onvro
Moysesse ende sinen lieden

4060

Dat si alle dane scieden
Dat ander volc bads hem vele
Doe droegen si wech hare mele
Ende leende cleder ende vaten
Vanden volke vele utermaten

4065

Diis roefden si egypten lant
iiii hondert dusent als ic vernamt
Waren der mans in gene scare
Sonder knapen diemen dare
Ende ioncwiif mochte scouwen

4070

Met kindren ende met vrouwen
Enten beesten daer geen getal
Geen boec oec gescriven sal
Nilus die dor egypten loept
Hadde dlant almeest besoept[104]

4075

∙I∙ graf daer iosep in lach
Moyses screef daer uptien dach

f25r

bewerken
Ons heren name in ∙i∙ gout plate
Doe dreefsi henen hare strate
Tote dat si upten grave quam

4080

Moyses dat ghebeente nam
Van ioseppe als hi gesworen
Hadde hem lange tevoren
Die bene leesmen dat spraken
Ende si hem seiden die zaken

4085

Vanden weghe ende vander pinen
Die si hadden in die woistinen
Ebreusche boeken seggen dat
Dat onversien aldaer ter stat
Een scaep quam ende sprac hem an

4090

Daer omme hietent die man
Ioseps scaep si ledent naer
Indie woistine menich iaer
Ende david oec als ic las
Ghewaget inden zoutre[105] das

4095

Doe si gingen hare straten
Wart erdbeven utermaten
Menich monster testicken vel
Ende menich afgod also wel
Dit was oec wet voer waer

4100

Cccc ende xxx iear
Na dat die heilige abraam
Dat belof van gode nam
Ende was oec na ioseps doot
Na wien dat bleven indie noot

4105

∙C∙ ende xliiii iaer
Dus gingen si wech wet vor waer
Hare viande waren blide vele
Up haren hals droegen si mele
Daer si nauwelic sonder sage

4110

Mochten bi leven xxx dage
Die egyptiene groeven hare dode
Ende waren oec in selker node
Dat hem nieman volgede naer
Dus traken si weg sonder vaer

4115

Moyses omme dat god hiet
So en leedi tvolc niet
Den rechten wech mar der zee bi
Iegen den berch van synai
Daer tvolc gode offeren soude

4120

Dor woistine ende dor woude
Ocht hem farao wilde scaden
Dat hi van hongere ware verladen[106]
Hem te volgene dur die wostine
Moyses ende daer toe de sine

4125

Rumden ongheweapent dlant
Die viifte[107] was hi als ict vant
Moyses van iacoppe comen
Dis salic u bi namen nomen
Iacob es ∙i∙ dies moetic lien

4130

Die wan levi bi lien
Levi wan caath[108] sinen sone
So was hi die derde die gone
Caath wan annam moyses vader
Moyses leede tvolc algader

4135

Dus es moyses die vichte
Van iacoppe seget tgedichte
Ende van iudas geslachte mede
Ende dat nader menschelichede
Ihesus van hem wart geboren

4140

Als ghi hier na selt verhoren
Manasses volc rumde die stat
Ende quam te sachor[109] na dat
Doe quaemen si te etham[110] als ic las
Dat ∙i∙ woeste stede was

4145

Daer maecte seget iosefus
Cambices die sone tyrus
Ene stat ende hiet babilone
Die starc was ende scone
God wiisdem den wech alomme

4150

Sdages mit ∙i∙ swerkeghe colomme
Iegen der sonne maniere
Nachts mit ∙i∙ columme van viere
Iegen die swarte dempsterhede
Ende iegen die serpente mede

4155

Doe quamen si ter roder zee
Daer wart den volke harde wee
Dene side was ghetroest so onsochte
Datter niemen liden mochte
An dander side dat water groot

4160

Die zee hietmen bi namen root
Omme dat alomme dat rode lant
Verwet[111] dat water anden kant
Farao verkeerde den sin
Ende volgede na om tgewin

4165

Mit dcc wagenen hi quam
Liede daer up gewapent gram
Wel ∙i∙ dusent ridder mede
Brochti na daer ter stede

f25v

bewerken
cc dusent volcx te voet

4170

Quamer oec te wapine goet
Doese debreusche comen sagen
Begonden si wel sere clagen
Si en mochten niet wech vlien
Moysesse scolden si mettien

4175

Mar hi seide en vervaaert u niet
God sal u up aldit diet
Voer vechten ende spreect nemmere
Moyses hi bad onsen here
Hi sprac wat roepstu ane mi

4180

Hef up diin hant dat hetic di
Slach metter roeden indie zee
Dwater dat sal sceden ontwee
Ende tvolc sal gaen upten gront
Dingel ginc ter selver stont

4185

Staen achter dat israelsche here
Metter columme tere were
Dat swerc was donker faraone
Den ebreuschen claer ende scone
Ende moyses hief up die hant

4190

∙I∙ starc wint quam tehant
Xii straten worden aldaer
Den xii gheslachte dats waer
Doe hiet moyses dat hi woude
Dat elc gheslachte na sire oude

4195

Ginge deen voren dander naer
Rubens gheslachte hadde vaer
Ende symons ende levis mede
Iudas volc dats hem vort dede
Ende ginc na moysesse scone

4200

Daer wanhet die coninc crone
Dus ginc tvolc die zee al dore
Twater stont gelike den mure
Ter rechter enter luchter[112] hant
Dat sach tvolc van egypten lant

4205

Ende volgede hem als die hase den hont
Dit was tere morgiin stont
Ende onse here sach up hem sciere
Beide in swerke ende in viere
Mit reinen ende met donreslagen

4210

Mit blexeme ginc hi up hem iagen
So dat si sere waren vervaert
Ende seiden vlie wi achterwaert
God vecht over tvolc van israel
Iegen ons dat merket wel

4215

Te moysesse sprac god ter vaert
Ende seide hout ter zee waert
Dine hant en doe hi dat dede
Keerde soe ter eerster stede
Daer soe eerst hare versciet

4220

∙I∙ mans sone ontginger niet
Van egypten uten here
Hi en verdranc al sonder were
Daer sagen si hare viande doot
Ende hadden haer wapine clene ende groot

4225

Om dat volc dat daer verdranc
So sanc moyses sinen sanc
Ende loefde gode blide ende vro
Ende seide cantemus domino
Iosefus scriift up dese stede

4230

Dat god doet alexander dede
Daer hi darise volgde naer
Die zee sceden over waer
Want hi niet hem sonder waen
Percen wilde doen vergaen

4235

Wat wonder eist dat dan gesciede
Selc wonder onder sine liede
Daer na gingen si ii dage
Sonder water mit groter clage
Ende quamen in ene goede stat

4240

Die si daer omme hieten marat
Want dat water so bitter was
Dat niemme mochte drinken das
Daer togede[113] onse here moyses
∙I∙ hout daer bi genesen es

4245

Dwater vander bitterhede
Thout bediet wel hier ter stede
Dat cruce daer god ane hinc
Dat bitter was en es ander dinc

f26r

bewerken
Dan penitentie die sere es swaer

4250

De soete wart daer naer
Alsmen om dat cruce dinct
Wet wel dat al vernoye sinct
Datmen draget dor onsen here
Datmen pensen wille hoe sere

4255

God dor ons gepinet was
Daer na quamen als ict las
Moyses ende volc mit him
In ene stede ende hiet elim
Daer xii fonteinen in waren

4260

Ende lxxii palmen te waren
Die xii fonteynen bedieden
Die xii apostele die den lieden
Soete leringe scone ende claer
Orconden lude ende openbaer

4265

Die palmen die bedieden mere
Die lxxii ionghers die onse here
Na sinen apostelen ute sande
Die pais boedscapten achter lande
Ten dertienden daghe alsi scieden

4270

Ute egypten mit haren lieden
Doe ghebrac hem altehant
Die spise ute egypten lant
Si seiden hadde god gegeven
Dat wi verloren hadden dleven

4275

In egypten daer wi saten
Ende vleesch ende broots te vollen aten
Moyses bad gode in dien dage
Ende god ghehorde sine clage
Moyses seide god hevet gehort

4280

Uwe meninge ende uwe wort
Ende sal u avonts geven vleesch
Ende tilike[114] broot na uwen eesch
Navonts quamen quackelen[115] daer
In hare tenten dat was waer

4285

Diere nam elc siin gevoech
Ende na sinen wille genoech
Ende tilike na moyses bede
Quam ∙i∙ dau aldaer ter stede
Ende maecte sine hande nat

4290

Over reyn so hilt hi dat[116]
Mar doe hiit dede an sinen mont
Smaket alse hoenich ter stont
Doe verstoet hiit over broot
Dat hem god behiet ter noot

4295

Ghene dau die lach op tvelt
Alomme ende omme haer getelt[117]
Dat was clene coren ende wit
Ghelic den reine[118] ende onbesmit
Manna hiet tvolc van israel

4300

Doe seide moyses merct wel
Dat es broot dat u god geeft
Elc neems dat hem orbaer[119] heeft
Daer gaderden si haer gewim
Som mee ende som min

4305

Ende alsment dan ter maten dede
Proeft hier an wonderlichede
Dies minste hadde ofte meest
Dat dede al gods volleest
Vondens even vele ter maten

4310

Borgghet[120] god moeti verwaten[121]
Proef hier an al openbare
Ic sal di leren nu com hare
Ihesus dats hemelsche broot
Ende beter dan manna ter noot

4315

Die es bi manna bediet
Inden outaer daer menne siet
Indie figure van den broede
Gheloef hier an al doestuut node
Almaectemen dusent deel

4320

Van ∙i∙ broede alst es gheel
Elc ware ihesus altemale
Gheloef hier an so doestu wale
Dat minste deel ende dat meeste
Es even groot gheloef dit beeste

4325

Dit was die figure die si vonden
An manna tien stonden
Manna most men tilike lesen[122]
Want en mochte niet genesen

f26v

bewerken
Der sonne het smalter voren

4330

Wie soet at als wiit horen
Het gaf hem inden mont smake
Dat hi begerde van alrezake
Moyses hiet doe met gewelde
Dat nieman over nacht en helde

4335

Dies en liet siis niet temin
Sanders dages vonden sire in
Den worm ende dat broot verrot
Merct hier an wat vertoget[123] god
Manna dats die reyne marie

4340

Die soete maget entie vrie
Die worm die uten brode wies
Dats ihesus vleesch nu merct dies
Quam sonder vader van marien
Dits tghelove sulle wi lien[124]

4345

Ses daghe ter weke quam dit broot
Ende upten vridach alst god geboot
Gaderden si ii dage spise
Ende doene rottet in gere wise
Des saterdages dur hare vieren

4350

Ne dauwet geen indere manieren
Doe gheboet god moyses
Dat hi soude houden des
Dat men gedochte embermere
Wat brode dat hem gaf onse here

4355

Moyses dede daer siin gebot
Aaron nam ∙i∙ goudinen pot
Daer hi dat manna indede
Manna bediet hier tere stede
Ihesus ende die pot marien

4360

Hi ruste in hare sulle wie lien
Alse manna dede in die cruke
In hare herte in hare buke
Ende hi en sciet niet van hare
Gheliker wiis datmen dare

4365

Manna hilt inden potte sochte
Datmens embermeer gedochte
Bi deser spise wet vor waer
Leefde dat volc ∙xl∙ iaer
Weltiit so die columme van viere

4370

Des dages wert in swercs maniere
Ende henne ginc volgeden si mede
Ende daer soe stont ter selver stede
Sloegen si doe haer ghetelt
Dus quamen si met gewelt

4375

Aldure die woistine van sin
In ∙i∙ stede hiet rafadin
Water gebrac hem als ic lese
Doe clageden si op moysese
Hi sprac toten here wat sal ic doen

4380

Dit volc en laet mi niet geroen[125]
Si sellen mi stenen harde saen
Doe liet hem onse here verstaen
Dat hi die oudste name gemene
Ende ginge toten marberstene

4385

Vander montaengen[126] daer bi
Die oreb heet dats synai
Ende hi den steen soude slaen
Daer soude water ute gaen
Aldus ghescieden daer die dingen

4390

Moyses hiet twater proevingen
Want gode proeveden si dare
Ende vragedem of hi met hem ware
In rafadin leiden si haer strec[127]
Die heidine van amalec

4395

Om debreusche te verslane
Moyses coes uut ic wane
Om te vechten iegen him
Uten gheslachte van neptalim[128]
Ioachim nam hi ende iosue[129]

4400

Ende gaf hem volcx vele me
Die hilt hi inden pauwelione[130]
Ende selve moyses die coene
Clam up ons heren berch tehant
Ende nam ∙i roede in siin hant

4405

Aaron ende hur marien man
Sire zuster ware mede dan
Alse moyses uphilt die hande
So verloren die viande
Ende als hem die macht ontvel

4410

Verloren die van israel
Aaron en hur dit vernamen
Rechten ∙i∙ steen up te samen
Ende ondersetten sine hande daer
Want si waren van ouden swaer

4415

Dus hilt hise up tote ander stonde
Dattie sonne sinken begonde
Ende iosue dreef hare veerde
Die amaleciten metten sweerde
God hiet moysesse gaen bescriven

4420

Ende seide ic salt verdriven

f27r

bewerken
Amalech noch metten sweerde
Ende siins vergeten doen up deerde
In sauls tiden es dit voldaen
Als ghi hier na sult verstaen

4425

Ietro quam daer moyses sweer
I vroet heidiin een geheer[131]
Ende doe hi sach den groten onvrede
Die moyses hem selven dede
Tvolc teberechtene[132] allene

4430

Dochthem ene pine niet clene
Hi seide du soude die pine niet ane vaen
Mar du salt uut kiesen saen
Mogende liede die gode ontsien
Waerheit minnen ende vrecheit[133] vlie

4435

Die dit volc van clenen saken
Berechten ende vrede maken
Die grote zake berecht allene
Aldus wart die pine clene
Moyses hi en scaemdem niet

4440

Tedoene dat hem die heidin hiet
Ende hi deet doe altehant
Ietro voer weder in siin lant
Na pasche dach xlvii daghe
Na degyptie achterste plaghe

4445

Dat si geoffert hadden tlant
Leesmen dat moyses quam tehant
Ende tvolc van israel quite[134] ende vri
Ten berghe waert van synay
Ende moyses clam up te gode

4450

God seide sech dese gebode
Ghi siet wat ic u hebbe gedaen
Nu sal ic u toe spreken saen
Houdi die ghebode miin
So suldi mine liede siin

4455

Ende uut vercoren vor alle lide
Doe hem moyses dit bediede
Si seiden wat ons god heet
Dat wil wi doen gereet
Ende moyses die keerde weder

4460

God sprac ic sal comen neder
Tote di in die demsterhede
Dat mi tvolc sal horen mede
Ganc ende mac mi dat volc rene
Heden ende margiin gemene

4465

Doe hem hare cleder dwaen[135]
Ende der wive oec anestaen
Dat si ten derden daghe siin
Ghereet ende segt hem termiin
Dat si an den bergen niet liden

4470

Wie so den berch tast tesen tiden
Hi starfter omme dats de pant[136]
Niemme doere an sine hant
Proeft of die viantscap was groot
Eer ihesus xristus smaecte die doot

4475

Tusschen gode enter menschede
Mar siin bloet maecte den vrede
Hier na quam die derde dach
Ende eermen die sonne sach
Donret en blexemet mede

4480

Ende tswer[137] leet[138] mit groter dichede[139]
Decte den berch ende groot luut
Ende groot rooc gingher uut
Want god was comen inden viere
Daer toe ginct up in dere maniere

4485

Alse tvier uten ovene doet
Tvolc was vervaert datter stoet
Ende waende dat moyses ware doot
Van ons heren gramschap groot
So dat sine sagen sonder vrucht

4490

Comen in ene scone lucht
Hi seide doe hi hem quam tevoren
Heden so en suldi niet horen
Iacobets sone ende amram
Hort den genen die voer u quam

4495

Entien van egypten dede wee
Enten wech makede indie zee
Ende u gaf hemelsche spise rene
Ende drinken van harde stene
Adame die vrucht gaf vander erde

4500

Ende noe vander lovie bewaerde
Entie abrame gaf canaan
Ysaac van ∙i∙ ouden man
Ende van ∙i∙ ouden wive
Dede coemen tesen live

4505

Die iacob maecte van kindre rike
Ende moyses verhief geweldelike
Mint des wort al u liif
Vor kindre ende vor wiif
Doe leedi tvolc ten berghe bi

4510

Allene aaron ende hi
Gingen bede over die pale[140]
Dat ander volc bleef altemale

f27v

bewerken
Staende binden pale daer
Doe sprac god al openbaer

4515

So dat si alle daer gemene
Die stemme horden groot ende clene
Dus gaf hi upten viiften dach
Die gebode daer die wet an lach
Met worden in lude ende in viere

4520

Dat bediet die rechte maniere
Dat hi sende in selker wisen
∙I∙ daghe na siin verrisen
Dat was upten sinxten dach
Den heiligen geest daer vele an lach

4525

Sine apostelen sende uut
In viere ontfingen sine ende in luut
Nu hort hier die ∙x∙ ghebode
Die tvolc daer ontfingen van gode
Dit es seithi dat eerste ghebod

4530

Ne kies vor mi ne genen god
Ne mac geen gebeelde na mi
Ne genen afgod mac di
Noch anebeedse nembermere
Ic ben diin god ende diin here

4535

Ende wreke des vader misdaet
Up dat kint dat daer na staet
Altote indat vierde let[141]
Die mi haten ende mine wet
Ende ic doe hem ontfarmichede

4540

Die mi minnen ende houden mede
Miin gebod entie mi dienen
Dit es teerste gebod van den tienen
Diins gods name diins heren
Ne souen niet en spotte keren

4545

Noch anevaen ydelike
Dat bediet recht valschelike
Ne saltu sweren nembermere
Also dattu die gods ere
In di selven niet en breecs

4550

Met dulre talen die du spreecs
Den saterdach saltu vieren
Ende heylighen in alre manieren
Dine kinder ende dine beesten
Ende dine knapen sellen inder feesten

4555

Hem wachten van allen werke
Dese feeste daden die clerke[142]
Upten sondach verkeren
Om die verisenesse ons heren
Eren moeder ende vader

4560

Met worden ende met altegader
Dattu heves in allen dingen
Die dit gebod niet volbringen
Si sellen quader dode sneven[143]
Diet doen sellen lange leven

4565

Dune salt nieman slaen doot
Met handen met rade in gere noot
Den onnoselen doen geen quaet
Ne gener toe geven raet
Dat nieman ne wort gecranct siin liif

4570

Mar daer du moges help den keitiif
Dune moets mit genen wive
Meenschap hebben metten live
Sonder met diere die di es geset
Ende gegeven ter wet

4575

Ne stele nieman oec siin goet
Mar wes getrouwe in dinen moet
Ende roef niet en si diin
Mar laet elken hebben tsiin
Dune salt in genen stonde

4580

Luden geven valsche orconde
Iegen iemene dit verbiet god
Ende alle logene ende al fel spot
Dune salt oec niemans goet
Begeren in dinen moet

4585

No siin huus no siin erve
Om dien vrome[144] van diere bederve[145]
Du en salt oec niet te waren
Diins evenkerstiins[146] wiif begaren[147]
No siin ioncwiif no sinen knecht

4590

No gene dinc die siin es echt
Hier gaen uut die ∙x∙ gebode
Die ons geset siin van gode

f28r

bewerken
Dat volc horde dat geluut
Vier ende rooc sagen sire gaen uut

4595

Als of die berch ontsteken ware
Van verre riepen si met vare[148]
Moyses sprec ons gods gebod
Nemme ne spreket an ons god
Dat wi niet ne bliven doet

4600

Tvolc stont van veren clene ende groot
Ende moyses es int swerc gegaen
Daer dede hem god tghebod verstaen
Die hier niet harde nutte en waren
Gescreven bedi laticker vele varen

4605

Aldatter ouder wet bestaet
Want god seide wie man slaet
Willende sal dliif daer voren geven
Mar die hem onwetende neemt dleven
Willic datmen levende late

4610

Doch moeti vlien sire strate
Oge over oge tant over tant
Wonde over wonde brant over brant
Niit over niit dit geboet god
Mar nu es al ander ghebod

4615

Die wet es al gesmeedt te ghelde
Hets al vergeten dat god telde
Tiende hiet hem god daer bringen
Van corne van bome van allen dingen
Ende teerste note die int ghedichte

4620

Noch geheten siin hantgichte
Oec seide aldus die stemme van gode
Eist dat ghi hout mine gebode
So sal ic vor u tvolc verslaen
Int lant dat ghi sult ontfaen

4625

Ende vliegen ondersenden[149] mettien
Dan sulsi alle vor hem vlien
Hort hier na hoe groet es tlant
Die rode zee es die oester cant
Die wester zee dats palastine[150]

4630

Die zuder kant sal die woistine
Wesen tote betlehem
Toter effraten dus sech hem
Sprac onse here tote moyses
Dat dit dlant van promissioen es

4635

Moyses quam ten volke gegaen
Ende dede hem aldit verstaen
Si seiden alle si warens beraden[151]
Dat siit harde garne daden
Moyses screef die wet van gode

4640

Sonder allene die ∙x∙gebode
Die ghi horen sult hier naer
Die gescreven waren ende waer
Doe las hi aldie wort met staden[152]
Si seiden dat siit gherne daden

4645

Gods gebode embermere
Doe seidi dat hort onse here
Teerst dat dit gedaen es
Keerde ten berge moyses
Ende aaron mede dat segic u

4650

Ende naab ende abiu[153]
Die bede aarons kindre waren
Ende lxx ander tere scaren
Van israel der oudster lieden
Si quaemen daer die palen scieden

4655

God die riep moyses allene
Uten andren gemene
Hi wilde hem die tafle geven
Daer die wet in was bescreven
Orlof so nam hi allene

4660

Ende seide ten andren gemene
Beit hier gescieter enich vechten
Aaron ende hur sellent beslechten
∙I∙ swerc bedecte den bergh alomme
Iosue liet hi in ∙i∙ cromme[154]

4665

Van den berghe daer ic wane
Ende ginc allen dien berch ane
God riepen te ∙vii∙ dage
Daer was hi dats gene saghe
xl∙ dage ter selver stat

4670

Dat hine dranc no ne at
Daer hiet god hem ter selver stede
Gout ende selver nemen mede
Dire cledre ende edel stene
Ende andre cierheit menich ene

4675

Daer hi gode af maken soude
∙I∙ tabernacle ocht yeman woude
Raet hebben daer an gode
Daer mochti horen sine gebode
Maer die dierheit ende die zaken

4680

Ende dat wonderlike maken
Dat daer an was ware al te lanc
Dies makic corten over ganc
Ende segge dat in artrike
Noit was tente dies gelike

f28v

bewerken

4685

Men mochte rechten ende breken
Ten oestende horic spreken
Was die dore daer men in ginc
Noit sach man diere dinc
Het was cusschen binnen

4690

Int oestende wildiit bekinnen
Dat sancta sanctorum hiet
Stont ∙i∙ candelaer waert geen verdriet
Dien ic wel gerne prisen soude
Al gemaect van finen goude

4695

Mar met ysere gestiit[155] binnen
In elke side wildiit bekinnen
Gingen uut drie telgen van goude
In tmidden ∙i∙ daermen up woude
Up elke setten ∙i∙ goudiin vat

4700

Ende olie van oliven in dat
Die vate daer men mede in goet
Waren algader goudiin roet
Entie tangen daerment mede vur dede
Dat lecht waren al goudiin mede

4705

In vant oec noit gescreven das
Hoe hoghe die candelare was
Mar twerc was diere dan gout
Het was gemaect met gewout
Die candelare als wiit horen

4710

Stont in die tabernacle[156] voren
An die sutside up gherecht
Andie nortside daer iegen echt
Stont ∙i∙ tafle van houte cetin[157]
Daer ic wel seker ane bin

4715

Dat dlichtste hout is datmen vint
Ende verrot oec niet een twint
Ende die was lanc ∙ii∙ cubitus[158]
Ende breet wi lesen dus
Ende al gecleet mit goude diere

4720

Die tafle stont up voere viere
Alomme ginc ∙i∙ ranke[159] scone
Van goude gemaect als ∙i∙ crone
∙ii∙ vingher boven der tafle hoech
Bescreef die gene die niet en looch

4725

Daer up so lede men xii broet
Van tarwen uut te maten groet
Up elc ∙i∙ goudine patene[160]
Te vollen breet ende rene
Daer up ∙i∙ hant vol wieroecs mede

4730

Tlater dages lasic datment dede
Dat oude broot wech ende was der papen
Anders atent gene knapen
Ende berndent wieroec upten outaer
Dan leidemen versch broet weder daer

4735

Up die tafle ende nuwen wierooc
Dat lagger al die weke oec
In midde vloere stont ∙i∙ outaer
Al fiin goudiin versch ende claer
Daermen gode up te diene plach

4740

Als ic die wet bescreven sach
Dat vorderdeel dat sanctorius hiet
Was xx cubitus lanc el niet
Ende ∙x∙ hoech ende ∙x∙ wiit
Des willic dat ghi seket siit

4745

Dat westerdeel heeten som
Die boeke sancta sanctorum[161]
Dat was viercant an elke side[162]
An lanc an hoech ende an wide
∙X∙ cubitus min no mee

4750

Ende daer scieden dese twe
So hinc ∙i∙ bissine[163] cortine
An iiii pilaerne goet ende fine
Van houte cetine ende van goude
Wel gecleet als god woude

4755

Die blade daer af wit selveriin
Die capitele fiin goudiin
Daer gene cortine an hinc
Noit man sach diere dinc
Uptie cortine goet ende diere

4760

Waren bloemen menigertiere
Genaiet die daer up stonde
Nu hort wat die boeke orconden
Wat in sancta sanctorum was
∙I∙ arke als ic bescreven las

4765

Entie arke als ic bescrive
Was ghemaect als ∙i∙ rive[164]
Van houte cetyn gehouwen
Die lanc was suldi getrouwen
ii slachelne[165] ende een halve mede

4770

Die wide daer af entie hoechede
Es ander half elve bescreven
Up gonen voet was soe verheven
Binnen ende buten goudiin scone
Boven gemaect met ere crone

4775

Ente dragen wel gemaect
Daer in was wat help messaeet

f29r

bewerken
Vol manna die goudine pot
Die aaron wiede in gods gebot
Entie tafle die god wilde geven

4780

Moysesse mitter wet bescreven
Ende aarons roede daer ic hier naer
Wonder sal af scriven ende waer
Ende deutronomius ∙i∙ boec di lach
In die arke menighen dach

4785

Altote osias tiden dats waer
Daer ic af scriven sal hier naer
∙I∙ goudine tafle decte die arke
Die hadde die selve gewarke
An die lange ende an die brede

4790

Uptie vorder hoeke bede
Stonden ii cherubin van goude
Ingle daer iegen alsmen woude
Elc sach andren rechte iegen
Toeft ter tafle geslegen

4795

Hare ii goudine vlerke quamen
Over die tafle tesamen
Ende dectense metten vlerke beden
Die andre ii waren versceden
Die tafle hiet oraculum[166]

4800

Iof propiciatorium
Want alsmen raet an gode nam
Hordemen dat tluut daer ute quam
Aldus was begaet[167] die arke
Ende was gedaen na dit gewerke

4805

In dat sancta sanctorium binnen
Die wech alomme wildiit kinnen
Waren van planken cetin
Elc vergaderde wel an him
Sonder allene an die oest side

4810

X cubitus was soe wel wide
Dus wast beloken[168] mit cortinen
Ende daer lietmen die sonne sciinen
Ende dat plach open te stane
Vlac wast boven dat ic wane

4815

Ghedect aldus hordict visieren
Met cortinen van iiii manieren
Der onderster leesic dat ∙x∙ waren
Van iiii varwen te waren
Van bissiin wit alse snee

4820

Ende van iacincten[169] dats min no mee
Dan als die lucht gedaen
Van purpre dats sonder waen
Ghedaen als die fine garnate[170]
Van cocke[171] dats root utermate

4825

Die onderste waren dus gedaen
Te gadre ghehecht sonder waen
Met knopen ende mit litsen van goude
Die daer na lagen alsmen woude
Waren ghemaect van gheets hare

4830

Dor dweder te dragene sware
Xi ware so hebict vonden
Met goude an dandre gebonden
Dat derde decsel horic tellen
Was ghemaect van scaeps vellen

4835

Ende daer toe wel gevarwet root
Wel getouwet[172] als god geboet
Tvierde decsel was buckiin[173]
Ende van verwen iacinctin
Wie soet oec van veren sach

4840

Wat dierheit datter ane lach
Het dochte hem wesen sonder waen
Alse die hemel recht gedaen
Noit so was in al erdrike
Tente gemaect dies gelike

4845

Ende weet wel dat ic geheel
Niene bescrive dat tiende deel
Omme dat telanc waer ende teswaer
Ende el niet dichte dan waer
Vanden vate die mer toe dede

4850

Copriin ende goudiin mede
Ende vander plaetsen diere omme lach
Datmen wel kerkhof[174] heten mach
So en willic niet scriven niet
Want het ware al u verdriet

4855

God hiet moysesse daer naer
Cleder maken dats waer
Daermen mede dienen soude
Sinen pape als hi woude
Ende in de tabernacle gaen

4860

Van alden lieden sonder waen
Wilde hi dat papen hadden namen
Aaron entie van hem quamen
Die cleder lanc achter gheel
Die ioden plager ∙i∙ groet deel

4865

Noch siin daer na die ornamente
Ghemaect in gheestelic convente
Mar diere waren si utermaten
Ghesteente wilic niet achter laten

f29v

bewerken
Daer was ∙i∙ cleet hiet poderis[175]

4870

Aleman moste gebruken dis
Dan hare bisscop diemen hiet
Arabarchus[176] onder dat diet
Daert cleet genaiet wesen soude
Hingen bellekine van goude

4875

Lxxii die luden claer
Ende also menich knoep dats waer
∙I∙ ander cleet hiet maken god
Datmen heet in ebreusch efod
Diere wast suldi getrouwen

4880

Ghemaect als ∙i∙ cleet sonder mouwen
Up elke scoudere stonden stene
Onichen[177] ende sardonen[178] gemene
Ende smaradden[179] iosefus
Seit in sinen boec aldus

4885

Dat derde cleet so hete wi
Rationali iuditii[180]
Dat was sere diere van werke
Ende vierhoecte seggen clerke
In goude vast ende al gemene

4890

Daer in xii diere stene
In vier steden iii te samen
In deerste stede stont bi namen
Miraude[181] topase[182] ende sardone
In dander stede so stont scone

4895

Carbuncle[183] iaspis[184] ende saphieren
In die derde so stont bi manieren
Ametiste[185] ligure[186] ende achaet[187]
In die vierde datis geen baraet[188]
Onichinus[189] beris[190] ende crisout[191]

4900

Dese waren van groter gewout
Onder elke stont gescreven wel
∙I∙ name der kinder van israel
Oec seggen boeke meer dan een
Datter in midden stont ∙i∙ steen

4905

Viercant ende siin gewout
Diene drouch dat hem god was hout
Iosefus scriift dattie sardone
Die so claer was ende so scone
Ende op die rechter scoudre stoet

4910

Weltiit so hem god was goet
Datter so groot lecht ute sloech
Datment sach verre genoech
So welke tiit die bisscop dede
Sacrificie ende sine bede

4915

Ende alsi souden wiich[192] bestaen
Die xii stenen sonder waen
Waren so claer in haer gewout
Wast so dat hem god was hout[193]
Up thoeft hadhi die crone

4920

Diere gemaect ende harde scone
Die was bina als ic gome[194]
Na des paes miter van rome
Vor tvoerhoeft hinc ∙i∙ goudine plate
Alse ∙i∙ mane diere utermate

4925

Daer in met iiii lettre gescreven
Ons heren name ende wel up heven
Die dat spelde ende dat woude
Dat god dor ons sterven soude
Dus ende bet so was gecleet

4930

Aaron ende als hi was gereet
God hi wiisde hem die maniere
Hoe hi wilde ende welker tiere
Daer die sacrificie waren
Mar dat willic laten varen

4935

Dese ornamente so maecte wel
∙I∙ vroet man hiet besehel
Van iudase was hi hebic vreest
God gaffer hem toe den heiligen geest
Ende corab een ander man

4940

Die was van iacobs sone dan
Dese maecte die behendichede
Dat noyt man in gere stede
Daer hi des gelike sach ene
Si gravierden oec die stene

4945

Die noch nieman an desen dach
Nieman conterfeiten ne mach
Doe god dat hadde geseit
Gaf hi moysesse gereit

f30r

bewerken
ii taflen die waren van stene

4950

Daer in die wet bescreven rene
Metten vingheren ons heren
Also als ons die boeke leren
Doe die lieden beneden sagen
Dat moyses soude verdagen[195]

4955

Upten berch so lange
Spraken si mit alle bedwange[196]
Tote aaron en seiden
Mac ons gode die ons leiden
Die voer ons gaen int woiste lant

4960

Ons es oncont ende onbecant
Wat moyses es gesciet
Aaron ende hur wilden dat diet
Bestieren[197] vander dulre vaert
Ende si haddent sere ontwaert[198]

4965

Ende spueden hur in sine ogen
So dicke hine const gedogen
Ende versmordene[199] daer mede
Aaron sach datmen daer dede
Sinen swager ende was vervaert

4970

Ende sprac aldus ten lieden waert
Ghi sult hare te mi werc sinden
Die horingge[200] van uwen kinden
Ende van uwen wive mede
Dat was haer meeste dierhede

4975

Doe pensdi dat si van den rade
Af souden staen dur hare scade
Doch brochten si de oringge
Nu hort hier wonderlike dinge
Aaron werpt goet in den viere

4980

Daer maecte die duvel sciere
Bi sire list ∙i∙ calf daer of
Den calve gaven si groten lof
Doe riep daer menich duvels bode
Israel dit siin dine gode

4985

Die di uut egypten brochten
Dese lisdaet si sere becochten
Aaron maectem ∙i∙ outaer
Ende geboet des margiins daer
∙I∙ vierdach[201] sonder waen

4990

Ende tvolc es tilic up gestaen
Si aten ende dronken ende maecten feeste
Ende anebeden dminste ende dmeeste
God sprac te moysese saen
Ganc neder diin volc heeft misdaen

4995

Laetse mi bederven al
Ic beloefdi dat ic sal
Van groten volke di here maken
Moyses sprac te desen zaken
Laet dine grote gramschap vallen

5000

Here des bidic di voer hem allen
Dat niet segge menich viant
Di es in egypten lant
God deedse heimelike hene varen
Om dat hise wilde te waren

5005

Int gheberchte al verslaen
Hine hads gene macht sonder waen
Tegevene tharen doene
Dat lant van promissioene
Ghedinc dire vriende hier te voren

5010

Dien du selve heefs gesworen
Dattu souts dat lantscap geven
Haren gheslachte ende haren neven
Dus stilde moyses onsen here
Ende ginc af bedroevet sere

5015

Ende droech ii tafle tien tiden
Steniin an beden siden
Ghescreven metten vingher gods
Ende iosue die siins gebods
Wachte ende anden berch lach

5020

Quam iegen hem als hine sach
Mar dat wet wel al sonder saghe
Hi en vaste niet die ∙xl∙ daghe
Ende seide tote moyses
In dat here beneden es

5025

Als ochtmen vochte groot geclanc
Neen sprac moyses hets sanc
Mar doe hire naecte[202] ende tcalf sach
Ende dat spel up genen dach
Wart hi gram ende warp ontvee

5030

Die marberne tafle twe
Dat goudine calf verberndi mede
Ende wreeft te pulvere ter stede
In ∙i∙ water so warp hiit dan
Ende deder af drinken menigen man

5035

Men leest so wie dat dranc vander fonteinen
Ende van gere misdaet was onreine
Dat hem tgout hinc anden baert
Moyses scalt taaroene waert
Dat hi des volcx wille dede

5040

Mar om hare piinlichede

f30v

bewerken
Ontsculdichde hem aaron daer
Want hi der doot hadde vaer
Moyses riep nu comt te mi
Al dat comen es van levi

5045

Entie gode hevet weert
Elkerlike neme siin sweert
Gaet alle dor dit here groot
Ende elc sla sinen viant doot
Die getekent es met goude

5050

Des dages vielre upter moude
iii dusent ende hur daer mede
Dus wrac god hare piinlichede
Moyses sprac upten andren dach
Ic ga te gode sien of ic mach

5055

Hem verbidden u grote misdaet
Mar ghi hebt bgedaen al quat
Here riep hi dat arme diet
Dien dus sere es misciet
Vergef hem dat heeft misdaen

5060

Ocht doe mi uten boeke saen
Daer du mi in heefs geset
Doe sprac god die mine wet
Niet en hout sal ic af screpen[203]
Leet wech tvolc dattu heefs begrepen

5065

Miin ingel sal di bewaren
Inne[204] sal niet metti varen
Tvolc es hart ic soudem deren
Ic salse noch ∙i∙ warf visiteren[205]
Ende salse oec bederven[206] al

5070

Dit bediet den swaren val
Daer si in vielen onsochte
Doese tvolc van rome vercochte
Om tgedreech van onsen here
Weenden alle die lieden seere

5075

Doch bad moyses hier omme
Doe quam van swerke ∙i∙ columme
Ende moyses sprac te gode aldoe
Daer si alle sagen toe
Besie diin volc wiltu god

5080

Riep hi ende eist diin gebod
Dat icse leiden sal dor twout
Sech wien du met mi senden sout
Miin ansichte sal vor di gaen
Sprac god hier mogedi verstaen

5085

Die gode gebede van moyses
Mere was tansichte dan dingel es
Moyses sprac here toech mi
Hoe gedaen diin ansichte si
God sprac du en moges niet sien

5090

En sal genen man gescien
Die mi sien sal ende leven
Stant hier inden hole beneven
An desen steen hier besiden
Mine claerheit sal bidi liden

5095

Tachterst so saltu van mi sien
Moyses ginc staen mettien
Ende ∙i∙ swerc ginc voer hem staen
So grote claerheit sonder waen
Leet vor hem hine conste gedogen

5100

Tesiene man mit ardschen ogen
Mar doe god verre was leden
Boer dat swerc te sire stede
Ende moyses die sach al naer
Van verren die godlichede claer

5105

Doe sprac te moyses onse here
Mac ii taflen min no mere
Na die eerste ic salre die wet
In scriven dier eer was geset
Ende echt was ginder ∙xl∙ dage

5110

Moyses datis gene sage
Ende ∙xl∙ nachte min no mere
Hine at no dranc mit onsen here
Doe hi neder quam wet vor waer
Ende met hem brochte die tafle daer

5115

Slouch so grot licht ende selke scine
Uten claren ansichte sine
Alse of het gebornet[207] ware
Ia het was so clare
Dat niemen mochte gedogen

5120

Up hem te siene metten ogen
Ebreusche ieesten seggen vor waer
Dat hi darde warf daer naer
Echt niet at in ∙xl∙ dagen
Om dat hi hem soude beiagen

5125

Van haren misdaden aflaet
Dies es noch der kerken raet
iii vastine te hebben int iaer
Voer midwinter wet vor waer
Voer paschen ende voer scinxten mede

5130

Of die kerke noch hout die zede
Om dat elias ende moyses
Ende ihesus die xristus es

f31r

bewerken
Alle drie vasten ∙xl∙ daghe
Ende ∙xl∙ nachte sonder saghe

5135

Doe hiet moyses daer maken
Die tabernacle die diere zaken
Arke taflen ende candelaren
Die vate oec metten outaeren
In die weke hiet hi vieren

5140

Den saterdach in allen manieren
Al tvolc quam daer ter steden
Ende offerde hem al haer dierheden
So getrouwelike dor gode
Datmen uut gaf met gebobe

5145

Datter niemen offerde mee
Meesters ware af si twee
Diemen hier voeren noemde wel
Corab ende besehel
Alle die van xx iaren

5150

Entie daer boven waren
Daden daer toe haer offerande
Int dander iaer als ict becande
Dat si egypten hadden gerumt
Daer menich omme wert gerumt

5155

Ten eersten dage van apprille
Doe rechten na sinen wille
Moyses die tabernacle ons heren
∙I∙ groet swerc met groter eren
Dat nieman mochte dor sien

5160

Bedecte alden dach mettien
Nachts was tswerc leesmen hier
Root ende claer alse dat vier
Dat si mochten openbare
Verstaen datter got in ware

5165

Vort meer rumden si tvelt
Ende braken up hare getelt
So weltiit dat swerc hief dane
Ende daert hem sette te stane
Gingen si weder logieren[208]

5170

Dus plagen si dere manieren
Exodus neemt ende aldus


Nota's

bewerken
  1. ↑ nempres: Ramses, bij Maerlant farao van Egypte ten tijde van Jozef. Er heeft altijd al onzekerheid bestaan aangaande de identificatie van de verschillende farao's die in de bijbel genoemd worden. Voor zijn Rijmb. greep Maerlant terug op de Hist.Schol. van Petrus Comestor; deze noemt de farao Nephres (Hist.Schol. Lib.Ex. Cap.II). Comestor baseerde zich voor een groot deel op de werken van Flavius Josephus. De laatste gaat op basis van een van zijn bronnen dieper op dit probleem in (Ap. I,95 e.v.). Hij geeft deze farao de naam 'Rampses', en beschrijft hem als de (al dan niet historische) vader van de volgens hem door de auteur van zijn bron verzonnen farao Amenophis (vgl. Rijmb. 82,41). De nempres van Maerlant gaat vrijwel zeker op de rampses van Josephus terug. bijbel: Jos Ap I,95 e.v.
  2. ↑ amonesis: Amenhotep (de Griekse transcriptie is Amenophis), naam van vier farao's van Egypte uit de 18e dynastie. Hier is waarschijnlijk Amenhotep III (1403-1364) bedoeld. Er heeft altijd al onzekerheid bestaan aangaande de identificatie van de verschillende farao's die, zonder persoonsnaam, in de bijbel genoemd worden. Voor zijn Rijmb. greep Maerlant terug op de Hist.Schol. van Petrus Comestor; deze noemt de farao ammonaphis (Hist.Schol. Lib.Ex. Cap.II). Flavius Josephus (Ap. I,95 e.v.) noemt deze amenophis. bijbel: Ex 1:8, Jos. Ap., ed. Loeb, I,95 e.v.
  3. ↑ was: van wassen: Aanwassen, aangroeien, toenemen
  4. ↑ verduwen: onderdrukken; beproeven; doden; verpletteren; in het nauw brengen; vernietigen; verdrijven; zich pijnigen
  5. ↑ dwinen: Verdwijnen; verminderen in omvang, uitgebreidheid, getalsterkte; slinken, afnemen.
  6. ↑ plagen: vleselijke liefde, ook alleen vleselijke gemeenschap. de uitdrukkingen “eens mans plegen” en “eens wives plegen”.
  7. ↑ vogede: voget: opziener, opzichter
  8. ↑ iagen: Jagen, opjagen, najagen, vervolgen.
  9. ↑ tegle: Tegel, metselsteen, gebakken steen, baksteen, tichel.
  10. ↑ Eiton: Pithom, een van de twee voorraadsteden die volgens de bijbel door de Israëlieten moesten gebouwd worden.
  11. ↑ ramassem: Raämses (Vulg. Ramesses; Hist.Schol. Ramessen), plaats in Egypte, ligging onzeker. Raämses is in de bijbel een van de voorraadsteden die de farao de Israëlieten dwong te bouwen; tevens pleisterplaats na de uittocht uit Egypte. bijbel: Ex 1:11, Hist.Schol. Lib.Ex. Cap.II
  12. ↑ vroeden wiven: vroedvrouwen
  13. ↑ do: Toen, ten tijde dat.
  14. ↑ staden: tepas komen, van nut zijn
  15. ↑ sneven: doodgaan, sterven, omkomen.
  16. ↑ sot: Dwaas, dol, zonder verstand, van zijn verstand beroofd, ook dom en uitzinnig
  17. ↑ let: Dat wat iemand of iets ophoudt of vertraagt, vertraging, verwijl, vertoef.
  18. ↑ ontliven: Van het leven beroven, ombrengen, doden, vermoorden.
  19. ↑ egyptieyn: egyptien: egyptenaar
  20. ↑ hale: verborgenheid, heimelijkheid; in de verbinding in/met stilre hale In het geheim.
  21. ↑ hemelic: heimelijk
  22. ↑ wale: wel
  23. ↑ hiet siis gomen: beval zij van er op te letten
  24. ↑ gomen: Letten op, acht geven op; zoowel nagaan als opmerken.
  25. ↑ termit: Terimit, (Hist.Schol. Terimith), dochter van de Egyptische farao. Haar naam is alleen in apocriefe bronnen overgeleverd. bijbel: Hist.Schol. Lib.Ex. Cap.V
  26. ↑ gepeect: Bepekt, met pek besmeerd.
  27. ↑ gegriimt: zwart gemaakt.
  28. ↑ carmede: van kermen
  29. ↑ spanen: Van de borst nemen of van de moedermelk afwennen, spenen.
  30. ↑ erre: boos
  31. ↑ gesedet: Een goede (slechte, betere) aard of karakter hebbend, braaf; ook fatsoenlijk, welgemanierd, beschaafd, een (zodanig) karakter hebbende, als door een bep. wordt aangewezen.
  32. ↑ dromen: gedrang
  33. ↑ ronden: van ronnen, lopen, gaan.
  34. ↑ cropen: evan crupen: Zich ergens verbergen, zich ergens nestelen, ergens in, uit, door of onder kruipn
  35. ↑ gewreken: Wraak nemen over iets, voldoening nemen voor ondervonden kwaad.
  36. ↑ leedsman: leider, aanvoerder
  37. ↑ misquame: leed, kwaad
  38. ↑ there: het here: het leger
  39. ↑ tors: te ors: te paard
  40. ↑ odevaren: ooievaar; geluksaanbrenger
  41. ↑ besiin waren: Zich bevonden in de buurt van.
  42. ↑ haten: haten, een hekel hebben aan
  43. ↑ worme: (giftig) ongedierte; insect; worm; nietig wezen; spin; reptiel; amfibie
  44. ↑ Seba (Vulg. Saba; Hist.Schol. Saba, Sabba), eigenlijk volk en land van het zuiden van Arabië. De koningin van Seba die Salomo bezoekt, was afkomstig uit Arabië. Doordat echter het Arabisch 'Šebâ' met het Ethiopische 'Sebâ' werd verward, werd de koningin een Ethiopische. De door Mozes ingenomen hoofdstad van Ethiopië werd door Josephus (Jos-Ant.II,X,2) geïdentificeerd met het Ethiopische Méroé. Bijbel: 1 K 10:1, Hist.Schol. Lib.Ex.Cap.VI
  45. ↑ vast: Solide, versterkt; een versterking vormend.
  46. ↑ gast: vijandelijke bezoeker, belegeraar
  47. ↑ tharabis: Tar(a)bis (Hist.Schol. Tarbis), apocriefe Ethiopische prinses. Zij werd verliefd op Mozes toen deze haar stad belegerde. Bijbel: Hist.Schol. Lib.Ex. Cap.VI, Vgl. Nu 12:1-2
  48. ↑ loven: Goedkeuren, instemmen (met), toestemming geven (aan).
  49. ↑ gehingen: Hem toelaten, toestaan, veroorloven.
  50. ↑ graveren: (Een afbeelding) uithakken, graveren in hard materiaal, vooral in steen.
  51. ↑ voer: van varen; hier in de betekenis van: Het maken. Met subjectswisseling: gaan met.
  52. ↑ blouwe: Slaan, ranselen; een pak rammel geven.
  53. ↑ Them seidi die hadde onrecht: aan degene die ongelijk had zei hij
  54. ↑ ontberen: nalaten, missen
  55. ↑ onnere: oneer
  56. ↑ madian: Midjan (Vulg./Hist.Schol. Madian), gebied van de stam Midjan. Er was ook een stad Madian ten oosten van de golf Akaba, vgl. Bijb.Enc. s.v. Midjanieten. Bijbel: Ex 2:15, Hist.Schol. Lib.Ex. Cap.VII
  57. ↑ satura: Ketura: tweede vrouw van abraham na de dood van Sara.
  58. ↑ lantscap: Land, rijk, landstreek, gewest, provincie; land of gebied
  59. ↑ plachmen: van plagen, hier in de betekenis van plegen, gewoon zijn.
  60. ↑ plagen: in de betekins van verzorgen, zorgen voor
  61. ↑ benemen: verhinderen, beletten
  62. ↑ gersan: Gersom: De oudste zoon van Mozes, en zijn vrouw Sippora, die afkomstig was uit Midian.
  63. ↑ eliasar: Eliëzer is volgens de bijbel de tweede zoon van Mozes en Zippora. Zijn naam betekent "God was mijn hulp" in het Hebreeuws. In een vers uit het Bijbelboek Exodus (18:4) staat: "De naam van de zoon was Eliëzer, omdat 'Mijn vaders God (Eli) mijn hulp was (ezer), die mij redde van de Farao's zwaard."
  64. ↑ swaer: schoonvader
  65. ↑ sweer: aangetrouwd familielid, schoonvader
  66. ↑ sin: staat hier voor betekenis
  67. ↑ iof: jof: zeer gewone bijvorm van of, als onderschikkend en als nevenschikkend voegwoord.
  68. ↑ ensi: tenzij
  69. ↑ del: Met lege handen, zonder iets te hebben
  70. ↑ onse ...: here is hier blijkbaar vergeten door de copiïst
  71. ↑ lasers: melaats
  72. ↑ gemoet: instemming
  73. ↑ boudelike: vrijmoedig, onbeschaamd
  74. ↑ degen: ridder, krijgsheld, held
  75. ↑ vri: vrijgeboren, vrij, zelfstandig, onafhankelijk
  76. ↑ omboed: van ontbiede
  77. ↑ toeverer: tovenaar
  78. ↑ marasche: moeras
  79. ↑ puut: kikker
  80. ↑ mul: Stof, zand, losse en droge grond
  81. ↑ rau: van rouwen: berouwen, spijten
  82. ↑ somen: van som: sommige, enige, enkele
  83. ↑ stralen: steken van insecten
  84. ↑ tegaen: Te niet gaan, ophouden te bestaan, vergaan.
  85. ↑ luse: luizen
  86. ↑ gevorst: van gevorsen: Uitzoeken, vinden, te weten komen.
  87. ↑ selsiene: Bijzonder, vreemd, wonderlijk.
  88. ↑ sparsen: verspreiden
  89. ↑ roven: korsten, uitslag
  90. ↑ maargiin: morgen
  91. ↑ sonder gilen: zonder gekscheren, in alle ernst, voorzeker
  92. ↑ donre: donder
  93. ↑ gers: gras
  94. ↑ nemmee: niet meer
  95. ↑ fier: vier (telwoord)
  96. ↑ Onder die egyptiene. Waren mee plaghen danne tiene. Dat merct wel niet also suaer. Alse die .x. wet voor waer. .xxiiij. daghe tfier. Houter of die kalendier. Dat es eene (l. tve) in elke maent. Dar men al ghelike af waent. Dat vp eene wile van den daghe. Vreselijc sijn die ader slaghe. (Onder de Egyptenaren woedden meer dan tien plagen; maar let wel: niet even erg als die tien. Nota bene: de kalender vermeldt er 24 dagen van, twee aan twee - dat is eenmaal (tweemaal) in elke maand - , waar men zonder uitzondering van denkt, dat op enig moment van de dag aderlatingen gevaarlijk zijn.)
  97. ↑ ader slaghe: aderlating; De zgn. Dies Aegyptiaci waar Maerlant over spreekt werden beschouwd als ongeluksdagen; in sommige kalenders werd zelfs aangegeven tijdens welk uur men de meeste risico's zou lopen b.v. bij het reizen of bij het aderlaten.
  98. ↑ ioncwiif: meid, dienstmaagd
  99. ↑ diere: dure, kostbare.
  100. ↑ tiaer: het jaar
  101. ↑ dillen: snappen, praten
  102. ↑ post: deurpost
  103. ↑ overdure: boven dorpel
  104. ↑ besoept: van besopen : overstromen
  105. ↑ zoutre: psalmen
  106. ↑ verladen: kwellen
  107. ↑ viifte: vijfde generatie
  108. ↑ caath: Kehat
  109. ↑ sachor: Sukkot of Sukkoth is de eerste plaats waar de Israelieten tijdens de exodus halt houden Gn. 12:37. Zowel hun vertrekpunt Rameses als Succoth zijn steden in het Land van Goshen, waarvan men in het algemeen aanneemt dat het in de oostelijke delta van de Nijl lag.
  110. ↑ Etam (Vulg./Hist.Schol. Etham), plaats aan de rand van de woestijn. Bijbel: Ex 13:20, Hist.Schol. Lib.Ex. Cap.XXIX.
  111. ↑ verwet: van verwen, kleuren
  112. ↑ luchter: linker
  113. ↑ togede: toonde
  114. ↑ tilike: ‘s morgends
  115. ↑ quackele: kwartel
  116. ↑ Over reyn so hilt hi dat: hij dacht dat het regen was
  117. ↑ getelt: Tent, legertent
  118. ↑ reine: regen
  119. ↑ orbaer: hetgeen nodig is
  120. ↑ borghen: beschermen; borg staan voor; op grond van een borgstelling vrijlaten; op krediet geven
  121. ↑ verwaten: te gronde richten; excommuniceren; vervloeken; verafschuwen
  122. ↑ lesen: Zamelen, verzamelen, bijeenbrengen, oprapen, opzamelen, lezen, plukken. Vooral van voortbrengselen der natuur.
  123. ↑ vertogen: Tonen, doen zien, openbaren, doen zien met het oog van de geest
  124. ↑ lien: bekennen; een vertrouwelijke mededeling doen; inzien; verklaren; vermelden; zich beroepen; vertrouwen; toestemmen; getuigen
  125. ↑ geroen: Rusten, tot rust komen; ook ophouden met iets.
  126. ↑ montaengen: berg, gebergte
  127. ↑ strec: strik, hinderlaag
  128. ↑ neptalim: Naftali (Vulg. Neptalim; Hist.Schol. Nephtalim), stam van Israël.
  129. ↑ iosue: Jozua of Jehosjoe'a is een bijbelse figuur, naar wie het bijbelboek Jozua is genoemd. Zijn naam betekent God is zijn hulp of God, de Redder. Jozua was de zoon van Nun, uit de stam van Efraïm, en werd na de dood van Mozes de leider van Israël.
  130. ↑ pauwelione: Tent, ook veldheerstent.
  131. ↑ geheer: Aanzienlijk, voornaam; ook uitstekend, roemrijk
  132. ↑ berechten: besturen
  133. ↑ vrecheit: Hardvochtigheid, wreedheid, hardheid, onmeedoogendheid.
  134. ↑ quite: onbelast; vereffend; vervallen; vrij
  135. ↑ dwaen: wassen
  136. ↑ pant: onderpand; hier in de betekenis van last, kwelling, onaangenaamheid, leed.
  137. ↑ tswer: moet ‘tswerc’ (het zwerk)
  138. ↑ leet: onaangenaam, droevig
  139. ↑ dichede: dichtheid
  140. ↑ pale: paal; grenspaal; grens; territorium
  141. ↑ vierde let: vierde generatie
  142. ↑ clerke: Geestelijke, meer bep.: persoon die de lage geestelijke wijding heeft ontvangen.
  143. ↑ quader dode sneven: een ellendige dood sterven, op een ellendige of rampzalige wijze om het leven of aan zijn eind komen.
  144. ↑ vrome: voordeel; nut; winst; opbrengst; inkomsten
  145. ↑ bederve: nut, voordeel, belang
  146. ↑ evenkerstiins: Medechristen; bepaaldelijk medemens, naaste
  147. ↑ begaren: begeren, willen
  148. ↑ vare: van vaar: vrees
  149. ↑ ondersenden: Wederkerig zenden
  150. ↑ palastine: Palestina; In de verbinding die see palestine De Palestijnse (dus wsch. de Middellandse) Zee (Vulg. mare Palestinorum; Hist.Schol. mare Palaestinum). Vgl. Ex 23:31 en Hist.Schol. Lib.Ex. Cap.XLII.
  151. ↑ beraden: Genegen zijn tot, bereid zijn tot.
  152. ↑ stade: Op een betrouwbare wijze, zó dat men op iem. of iets staat kan maken, zonder op iets inbreuk te plegen of ergens van af te wijken.
  153. ↑ abiu: Abihu (Vulg. Abiu; Hist.Schol. Abiud, Abiu), zoon van Aäron. bijbel: Ex 6:22, Hist.Schol. Lib.Ex. Cap.XLIV (Abiud), Hist.Schol. Lib.Lev. Cap.XVI (Abiu)
  154. ↑ cromme: Kromming, bocht; ook een weg met een bocht, een omweg
  155. ↑ gestiit: gestut
  156. ↑ tabernacle: Woonplaats van God (Jahwe). Het heiligdom dat de Israëlieten in opdracht van Jahwe in de woestijn bouwden en dat Zijn aanwezigheid te midden van hen symboliseerde (vgl. Bijb.Enc., p. 680-681).
  157. ↑ cetin: Van hebr. sittim, het hout van een acaciaboom, dat duurzaam en aan geen verrotting onderworpen is
  158. ↑ cubitus: El, lengtemaat van ca. 70 cm.
  159. ↑ ranke: hier bedoeld als opstaande rand.
  160. ↑ patene: schotel
  161. ↑ sancta sanctorum: heilige der heiligen
  162. ↑ viercant an elke side: het was een kubus
  163. ↑ bissin: Bissen, zekere fijne, witte linnen stof.
  164. ↑ rive: schrijn
  165. ↑ slachel: el (lengtemaat)
  166. ↑ oraculum: Verzoendeksel van de ark des verbonds (in de tabernakel).
  167. ↑ begaet: van begaden: Versieren, optooien, oppronken, opschikken.
  168. ↑ beloken: gesloten; ingesloten; in zichzelf opgesloten; omsloten
  169. ↑ iaccincten: Korund, gekristalliseerd kleurloos alumniumoxyde, mineraal dat alleen door diamant in hardheid wordt overtroffen. Vgl. Wyckoff 1967, p. 97-98. De steen zoals die bij Maerlant, en ook bij Cantimpré, Albertus Magnus en Plinius (Plin., ed. Loeb XXXVII,41,125) beschreven staat verwijst niet naar wat tegenwoordig hyacint wordt genoemd, aldus Wyckoff, maar naar het mineraal korund, dat in drie varianten, t.w. rood, geel en blauw, bestaat, waarvan de rode variant robijn wordt genoemd en de blauwe saffier. Maerlant zegt dat de steen de kleur heeft van de kalerdone (zie ald.), t.w. lichtblauw. Zie ook: jacinctus
  170. ↑ garnate: granaat; Benaming van een edelsteen, genoemd naar de kleur van de pitten van granaatappels.
  171. ↑ cocke: scharlaken
  172. ↑ getouwet: Bereid, geappreteerd
  173. ↑ buckiin: van een bok
  174. ↑ kerkhof: Kerkhof, op enige wijze afgeperkte ruimte om of bij een kerk.
  175. ↑ poderis: Poderis, Latijnse benaming voor het lange overkleed dat priesters dragen. Hier het met gouden belletjes versierde overkleed van de joodse hogepriester.
  176. ↑ arabarchus: Arabarches (Hist.Schol. arabarchus), titel van een joods priester. Eigenlijk de aanduiding van een ambtenaar van de joodse gemeenschap in Alexandrië (Egypte) wiens taak het was om tol te heffen. Bijbel: Hist.Schol. Lib.Ex. Cap.LXIV
  177. ↑ onichen: onyx
  178. ↑ sardone: Sardonyx, onyx met rode lagen.
  179. ↑ smaradden: smaragden
  180. ↑ rationali: Borstlap der priesters, bij de Israëlieten.
  181. ↑ miraude: smaragd
  182. ↑ topase: topaas
  183. ↑ carbunde: Karbonkel, hoogroode robijn.
  184. ↑ iaspis: Jaspis (Nat.Rer. iaspis), een tot het kwarts behorende steensoort (cryptokristallijn siliciumdioxyde), groen, soms met rode spikkels, waaraan in de Middeleeuwen vooral een zuiverende of beschermende werking werd toegeschreven.
  185. ↑ ametiste: Ametist (Nat.Rer. ametistus), paars, wijn- of violetkleurig kwartsgesteente. Men dacht dat het tegen dronkenschap werkte. Volgens Wyckoff 1967, p. 74 werd de naam wsch. ook gebruikt voor andere mineralen van een dergelijke kleur, zoals paarse korund of fluoriet. Bijbel: Nat.Rer. 14,2
  186. ↑ ligure: Lynxsteen (Vulg. ligyrius; in de NBG-vertaling: barnsteen), bep. edelsteen. Deze steen wordt in de bijbel genoemd als een van de stenen op het 'borstschild der beslissing' (een onderdeel van de priesterkleding). Hetz. als de zgn. lynxsteen, een waardevolle steen die zou ontstaan uit de urine van de lynx, mog. tourmalijn.
  187. ↑ achaet: Agaat, kiezel- of kwartsgesteente dat bekend is vanwege zijn kleur en tekening.
  188. ↑ baraet: List, bedrog, uitvlucht, smoes.
  189. ↑ onichinus: Onychinus (Nat.Rer. onichinus), een soort onyx, geelkleurige edelsteen. Een van de twaalf edelstenen die het priestergewaad van Aäron sierden. Zie ook: *onix (I) bijbel: Nat.Rer. 14,49, Ex 28:20
  190. ↑ beris: Beril, groen edelgesteente (beryllium-aluminiumsilicaat).
  191. ↑ crisout: Chrysoliet, een bleekgroene steen die na het slijpen een goudglans krijgt. Zie ook: crisoletus (I), Zie ook: latoen
  192. ↑ wiich: Strijd, gevecht, kamp, veldslag.
  193. ↑ hout: Gunstig gezind, genadig. Van een meerdere (inz. God) jegens een mindere.
  194. ↑ gomen: opvatten, menen, wanen.
  195. ↑ verdagen: Vertoeven, verblijven, zich ergens ophouden.
  196. ↑ bedwange:dwang, noodzaak
  197. ↑ bestieren: intomen
  198. ↑ ontwaert: in onwerde hebben: verachten, minachten, geringschatten.
  199. ↑ versmoren: door verstikking om het leven brengen; vermoorden
  200. ↑ horingge: oorringen
  201. ↑ vierdach: feestdag
  202. ↑ naecte: van naken: naderen.
  203. ↑ screpen: Schra(p)pen, (af)krabben.
  204. ↑ inne: uit ic ne (ic en).
  205. ↑ visiteren: Zich in goede of in slechte zin met iemand bemoeien.
  206. ↑ bederven: in het verderf storten; doden; schade toebrengen;
  207. ↑ gebornet: van bornen: Branden, in brand, in gloed staan
  208. ↑ logieren: kamp opslaan, kamperen
Afkomstig van Wikisource NL, de Vrije Bron. "https://nl.wikisource.org/w/index.php?title=Rijmbijbel/Exodus&oldid=39980"