Wikisource

Rijmbijbel/Genesis

< Rijmbijbel

Exodus

f2r

bewerken
Vader sone heylich gheest
Enich god sonder begin
Gheeft mi hulpe ende volleest[1]
Ende gratie in mijn begin

5

Dat ic vinden moete wort
Scone ende rime goet
Daer ic bi moghen bringen vort
Dat mi hogest leyt in minen moet
Maria moeder der ghenaden

10

Moeder der ontfarmicheyt
Ghi hebt den menigen beraden
Ende ghetroest van sericheyt
Helpt mi met uwer bede
Dat ic ghewinne den heiligen gheest

15

Die mi cracht ende moghenthede[2]
Verlene ende siin volleest
So ben ic al onverveert
Fraye rime te bringen vort
Van ere jeeste[3] die ic begeert

20

Hebbe tontbindene[4] in dietsche wort
Scholastica willic ontbinden
Die dietsche wort uten latine
Vrouwe nu moeti u bewinden[5]
Troest te siin in mire pine

25

Nu marct ghi die hier in selt lesen
Wat nutscappe hier in sal wesen
Hier in vindi fauele[6] no boerde[7]
No ghene truffe no faloerde[8]
Mer vraye rime ende ware wort

30

Hoe die tiit es comen vort
Sint die werelt eerst begonde
Toter wilen dat quam ter stonde
Dat ihesus karst te hemele clam
Ende onse menscheit anen nam

35

Hier vindi reyne dachcortinghe[9]
Ende oec ware leringhe
Der no gheliict [10] dese ystorie
Dat marct wel in vive memorie
Die bitter heeft buten die slume[11]

40

Die scale so hard dat mense cume[12]
Metten tanden mach gewinnen
Mar al die soetheyt esser binnen
Want die bitterheyt vander ieeste
Dats die viveste entie meeste

45

Van lancheyt canment gegronden[13] cume
Dats die lancheyt vander slume
Die hartheit leget an die scale
Dat es dat nieman altemale
Verstaen mach wat die worte dieden

50

Die suerheit daer af es datten lieden
Die recht verstaen ende minnen
Waerheit ende goet bekinnen
Dat sise gherne horen ende lesen
Daer mach geen verlies an wesen

55

Hort hoe god die werelt stichte
Enten troen metten sterren verlichte
Die lucht met vogelen visierde
Entie erde metten dieren vercierde
Ende die vissche int water maecte

60

Ende alle goede dinc gheraecte
Ende hoe hi lest makede den mensche
Ende hoe hi hem alle wensche
Hadde ghemaect die hem bedurste[14]
Nu suldi horen sonder vurste[15]

65

Ende gode bidden mit mi mede
Dat hi dor dese werdichede
Dat ic dichte van sire wet
Vergeve dat ic mi besmet
Hebbe in gelogenliken[16] zaken

70

Die mi die lichtheit[17] dede smaken
Vander herten ende vanden sinne
Ende vander wereltliker minne
Ende hi die nidige verdrive
Die altoes versch es ende niiwe

75

Ende talre stont siin daer toe gherust
Dat hem ember begripens lust
Min ghedichte ende mine wort
Ghi nidighe merct ende hort
Ghi selt mi niet gederen connen

f2v

bewerken
Ghi hebbes alte spade[18] begonnen
Hets dompheit[19] dat ghi u verteert[20]
Mi dinct dat u niet nieman deert
dan u selven in uwen sin
Ghi hebter mere svaerheit in

85

Ghi siits te mager ende te bleker
Twi[21] sidi voer mine ogen smeker
Ende achter valsch als die verrader
Met indase[22] moet ghiis alle gader
Hebt u den niit ic wil dichten

90

Ende mi selvere daer mede verlichten
Dor miin seggen dor miin castien[23]
So en suldiis niet vertien[24]
Dus wil ic gaen an miin begin
Nu god verclare minen sin

95

Merct ic wil dat giis seker siit
Dit es tbegin van alre tiit
God die maecte int begin
De hemel ende oec daer in
Alle der ingle nature

100

Desen hemel heeft die scrifture
Empyrus in rechter namen
Daer dingle haer begin in namen
Ende hi maecte die erde mede
Ende wi verstaen al hier ter stede

105

Daer die lettre[25] die arde noemt
Dat mit hare materie coemt
Aldat hier bider erden levet
Ende al die dinc die si ute gevet
Dat si weder in hare keert

110

Dies siit seker ende gheleert
Die materie van allen dieren
Van allen cruden die manieren
Van bome van adaems vleesche mede
Dat brochtsoe vort aldus ter stede

115

Mar niet maketse god nochtoe
Hier maect hise nu hort hoe
Die iiii elemente water ende vier
Erde ende lucht die waren alhier
Ghemaect daer men die erde noemt

120

Nu hort hoe die redene coemt
Werelt ende tiit siin even out
Dus seit die waerheit ons behout
Van niete maecte god int begin
Den hemel ende dingel daer in

125

Ende die ander elemente oec mede
Die arde was van hare scoenhede
Nochtan deeloes[26] na der nature
Dus heetse idel die scrifture
Ende met dempsterheden verdect

130

Die scrifture die vertrect[27]
Dat die heilige gheest ons heren
Dats goets wille dus salment keren
Die wart upwaert gedragen
Dies worts mach ons wel behagen

135

Daer wart bekint ende bediet
Dat doepsel diesmen nu pliet[28]
Doe maecte god met sinen worde
Dlicht als ict bescreven horde
Dwort gods dats die sone

140

Die ons verloeste dats die gone
Die vleesch in marien ontfinc
Dlicht eer die sonne up ginc
Was een swerc claer ende scone
Gheliic der dageraet an den trone

145

Der sonne ongheliic van lechte
Ons bescriven ons gods knechte
Doe versach god dat dlicht was goet
Ende hi versciet[29] daer metter spoet
Dat licht vander dempsterhede

150

Al hier versta wi ter stede
Dat Lucifer ende sine scare
Versceden worden al openbare
Om hare hovaerdige sonden
Vanden inglen die volstonden

155

Dier staende bleven heren dlecht
Ende diere neder vellen al na recht
Mogen wel heren dempsterhede
Dat naemde god dus leestmen mede
Dat licht bi namen ende hiet dach

160

Die tiit daer dempsternisse an lach
Hiet onse here nacht bi namen
Ende die was als wiit vernamen
Een sondach ende dalreerste dach
Die ter werelt ye gelach

165

Des ander dages dus eist bekent
Maecte god dat firmament
Int water te midwaerde[30] recht
Vanden watre maecte hi echt
Hart ende vast ghelic kerstalle[31]

170

Claer ghescepen als die scale
Die sterren dat es wel bekent

f3r

bewerken
Die staen an dat firmament
Tfirmament hetet bi namen
Omdat hem hout so vaste te samen

175

Ende het die watre so vaste hout
Di boven ons siin met ghewout[32]
Dat si niet comen hier neder
Wat sire doen antwort hi weder
Dat weet nieman dan onse here

180

Sonder dat selt in sire lere
Seit dat die dau danen[33] coemt
Dat firmament heeft hi ghenoemt
Spreect die boec hemel bi namen
Omdat bedect alte samen

185

Ende verhemelt die werelt al
Water ende vier berch ende dal
Des darden dages lees wi van gode
Dat hi met sinen ghebode
Dwater versamelde in i convent[34]

190

Dat es onder dat firmament
Daer haer die droecheit openbaerde
Die droecheit noemt god die arde
Die des waters versameningen
Daer si alre gader gingen

195

Dat hiet hi bi namen zee
Ende daer na so maecte hi mee
God besach dat was goet
Ende hi seide metter spoet
Ic wille der erden geven cruut

200

Ende hare groenheit doen comen uut
Daer ute moghe comen saet
Ende daer gheboemte up staet
Ende apple draget in sire maniere
Ende vrucht menigertiere

205

Al dat hi seide was voldaen
Want siin wille was al gedaen
Des vierde dages maecter ane[35]
Onse here sonne ende mane
Entie sterren die hi ghesent

210

Ende gheset heeft int firmament
Verre beneden sterren staen
Sonne ende mane sonder waen[36]
Ende alle die planeten mede
Daer toe heeft die nederste stede

215

Van allen sterren dat ic wane[37]
Ende alsmen leest dat die mane
Es die minste van den sterren
Die ons lichten noch van verren
Die vroede liede seggen al bloet[38]

220

Die sonne es achtendehalf warf[39] also groet
Als dit erdrike al gheel
Entie mane es mere een deel
Dan die erde dus eist bescreven
Mane ende sterren siin ghegeven

225

Dat si den nacht maken clare
Want si anders te lelic ware
Ende om dat die nachts int water pinen
Ende die wandren in worstinen
Daer bi souden ghetroest wesen

230

Ende alremeest oec als wi lesen
Van lybien int grote sant
Daer ∙i∙ cleyn wint alrehant
Die weghe verwaiet so dattie man
Altoes geen wech bekinnen can

235

Ne waren die sterren men ne vonde
Nieman diere in gaen conde
Noch menne vonde nembermee[40]
Man die voer in die zee
Oec leesmen datmen vogle vint

240

Die vander sonnen met een twint[41]
Die claerheit gedogen connen
Nachts lopen si ende ronnen[42]
Ende hem biden sterren voeden
Des sulde mede wel bevroeden

245

Dat niet allene dor die scoenhede
Noch allene dor lecht oec mede
Sonne sterren ende mane
Siin geset mar om te verstane
Scone weder ende quaet daer bi

250

Ende om dat die mensche vroet si
Dat si sceden dach ende nacht
Weke ende maent ende iaers cracht
Lentiin heerfst somer ende winter
Die van dompheit genen splinter

255

Stekende heeft in sinen sin[43]
Hi magher vele leren in
Versta wi so merken conne
Dat gemaect was die sonne
Int oeste thiit tharen up gange

260

Savonts daer na dat es niet lange
Dat so was tharen onderganc
Maecte god risende die mane
Ende soe was wel van haren lechte

f3v

bewerken
Dus proevent[44] meesters al in rechte

265

Des viiften dages maecte onse here
Water ende lucht met groter ere
Der lucht gaf hi dat vliegen conde
Dat swemmen conde ginc te gronde
Vische ende vogele maecte hi daer

270

Vanden watre dat es waer
God maecte alle dinc die roert
Cleyne ende groet dat water voert
Ende wat so gaet ende vlieget
Bedi[45] mesdoet hi ende lieget

275

Die seit dat hi yet maken conde
Die quade gheest sonder die sonde
Doe seinthiit[46] al ende benedide
Omdat hi wilde dat wel dide
Ten sesten dage vercierde god

280

Die erde na siin ghebod
Dat soe beesten brochte vort
Hi wiste wel merct ende hort
Dat die mensche vallen soude
Mar dor sine doget hi woude

285

Den mensche beesten geven
Om te verlichten dat sware leven
Beesten merct dat wordekiin saen[47]
Heetsi om dat si ons bestaen
Nu vragemme of die goedertiere

290

God maecte fie felle diere
Entie ghevermiinde vor adaems sonden
Die redene hebic aldus vonden
Dat alle diere sonder waen
Ghemaect waren onderdaen

295

Den mensche te sine embermere
Had hi ghehort na onsen here
Want nader misdaet alst wel sciint
Worden sie fel ende gevermiint
Ende staende na sinen scade

300

Oec mede om sine misdade
Seggen ons die heilige lude
Dattie bomen entie crude
Die nu wassen vruchteloes
Moetent ontgelden altoes

305

Vander misdaet van adame
Sonne ende mane van groter scame
Sterre ende oec die diere stene
En behilden mer allene
Van hare cracht dat viifte deel

310

Te voren hadsiet al geheel
Doe seide god make wi den man
Nu merct ende verstaet hier an
Tote wien seidi make wie
Der personen so sin drie

315

Die drievoudichede sprect gemene
Dits den mensche ∙i∙ ere niet clene
Datten god maecte mit vroeden rade
Al maecte hiit mit sire genade
Alle die andre creaturen

320

Hi en sprac niet thare naturen
Alse god toten mensche dede
Na der siele te gods ghebeelde
Nochtan was hi ghemaect mede
Dat was den menschen ∙i∙ grote weelde

325

Na den lichame wildiit horen
Dies so heeft hi vele te voren
Want hi es vander meester werde
Den beesten so staet thoeft ter erde
Enden mensche tehemele waert

330

Indrien zaken al gheopenbaert
God des menschen werdichede
Dat hi niet allene oec dede
Ghemaect was van ardscher welde
Dander was als ic oec telde

335

Doe hi maecte die menschede
Datter god sinen raet toe dede
Ende seide make wi den man
Die derde werdicheit daer an
Dats dat hi ghemaect was here

340

Van allen dieren mit groter ere
Dat sine voeden na den sonden
Ende deden tallen stonden
Ende helpen siin arbeit dragen
Voer die misdaet horic gewagen

345

Gaf god den mensche enten dieren
Vruchte tetene van manieren
Want die erde brochte met dat goet
Mensche merke ochtu best vroet
Dat tu heefs verloren inden meesten

350

Dine bliscap an scone beesten
An draken ende an liebaerden[48]
An tygren ende an lupaerden
Dit was grote werdichede
Hier af hevestu al mede

355

Ghewelt[49] verloren om diin liegen

f4r

bewerken
Dats an messien[50] ende an vliegen
An die middelste heefstu gewout
Dattu tebet[51] merken sout
Dattu here altoes waers bleven

360

Der beesten hadstu niet begeven
Tgebot dat di god verboet
Dus vielstu neder ingroter noet
God benediede den man
Ende seide dese wort daer an

365

Wast ende wart menichvout
Dit wort datmen bescrevenen hout
Gaet iegen die buggren[52] die spreken
Valscheliic in haren treken[53]
Dat hi nauwelic te gene stonde

370

Ne mach wesen sonder sonde
Diet waent hem wart swaer perdoen[54]
God hiet niemen sonden doen
Hi sach dat hi hadde vulmaect
Al wast goet ende wel gheraect

375

Volmaect was nu hemel ende erde
Ende hare cierheit[55] metter werde[56]
Des levens dages volmaect mede
Alt werc daer hem god an dede
Ende ruste upden sevenden dach

380

Niet dat hem die pine verwach[57]
Mar dat hi siin maken liet
In selken ne merkets oec niet
Hi en maect noch alle daghe
Vele dingx datis gene saghe[58]

385

Mar hine maect niet hier naer
Sine materie was aldaer
Ghemaoct ocht[59] hare ghelike
An adame was sekerlike
Die marte[60] van alden liden[61]

390

Die willic an siin vleesch bediden[62]
Van sine vleesche so eist al
Dat es ende was ende dat comen sal
Ende menschelike vorme heeft ontfaen
Vander zielen suldi verstaen

395

Mar wie so vleesch nam
An adame den eersten man
God gaf hem ziele gehlic adame
Die sevende dach heeft die name
Daer god up ruste saterdach

400

Ende in ebreusch als ict sach
Daer ne die ioden heten sabaet
Dats ruste gods daert al an staet
Ende benediedene dats waer
Sint vierdmenne[63] menich iaer

405

Dus als ghi hebt vernomen
So eist ons van moysesse comen
Dat god maecte hemel ende erde
Ende al dat horde thare werde
Al benedidehiit ende seinde[64]

410

Dit was eert oit[65] reynde[66]
Want ∙i∙ fonteyne[67] van groten prise[68]
Quam uten erdschen paradise
Die gaf natheit inghene tiit
Alomme ende omme die werelt wiit

415

Die fonteyne bediet marien
Die drouch ihesum den vrien
Diet al met dogeden[69] maecte nat
Hier na sal ic verclaren dat
Wat rivieren daer ute quamen

420

Ende hoe dat si hieten bi namen
Hort van adame dat besceet[70]
God maecten als hier voren steet
Vander erden vanden lime[71]
Naden vleesche eist dat ic mine

425

Die siele maecte hi van niete
Wet wel dat hi achter liete
Die waerheit die niet ghelovede dies
Die lettre seit dat hi inblies
Hem den levendeliken gheest

430

Dat bediet recht altemeest
Dat hi die ziele sende mit vat[72]
Plato dolede in dere stat
Die edel clerc[73] van groter name
Hi seide dat smenschen lichame

435

Die ingel maecte ende god den gheest
Dat bediet recht alremeest
Dattie ziele ware oec mede
Ghemaect vander godlichede
Ware dat waer sone mochte dan

440

Ne gene sonde doen de man
Nietmeer dan onse here
Noch te sterven nembermere
Die man was gemaect vander moude[74]
Dat merct wel in manliker oude

445

Volcomen van crachte in alre ioeget
Volmaect van leden in alre doeget
Wilde hi tgebod gods niet begeven[75]

f4v

bewerken
Dat hi wel ewelike mochte leven
Verbraec hiit oet dor enige noet

450

Dat hire omme soude smaken die doot
Dus was hem vri wille gegeven
Weder hi sterven wille of leven
God die milde es ende wiis
Hi maecte daerdsche paradiis

455

Ten derde daghe doe hire uut
Comen dede boem ende cruut
Aldaer die werelt es int begin
Dats ten oesten meer no min
Aldaer so heeft hiit beset

460

Hier bescreven indie heilige wet
Dat het es die scoenste stede
Die es onder den hemel mede
Bede[76] bi berghe ende bi landen
Uut alre wandelinghen[77] ghestanden

465

Ende so ghevest mitter wilder zee
Datment gewonne[78] nembermee
Noch ne quame inder stede
Mit gherehande[79] behendichede
Het was toter manen hoghe

470

Bedi[80] bleeft der lovie[81] droghe
Int paradiis sette onse here god
Al hout het was siin gehbod
Dat scone was ende van smake sochte
Om datten mensche genoten mochte

475

Beide die smake ende dupsien
Indie middewaerde[82] van aldien
Setti daer dat levende hout
Dat die cracht heeft ende tgewout
Die die vrucht et soe mach hem geven

480

Ghesonde ende oec langhe leven
Het seggen somighe boeke meer
Dat hi mach leven embermeer
Bidien bome sette hi binnen
Den boem die quaet ende goet leert kinnen

485

Die heeft bidi den name ontfaen
Om dat doe adam hadde misdaen
Daer an dat hi smaecte tquade
Vanden goede viel in die scade
Die fonteyne daer ic eerst af liet

490

Die dor paradiis vliet
Gaf den bomen saeps ghenoech
Ende alder plaetsen mit ghevoech[83]
Die deelde haer in iiii manieren
Die name wil ic u visieren[84]

495

Fison[85] en ganges hiet die ene
Die loept in endi dure allene
Men vint gout in hare sant
Dbeste dat es in menich lant
Gyon[86] ocht nilus comt ghelopen

500

Dur dat lant van ethyopen
Aldus hiet die andre riviere
Tygris die derde eufratis die viere
Dicke vallen si in derde
Daer si lopen hare verde

505

Ende springen uut een ander stat
Die boeke bescriven ons dat
God drouch den mensche vander ende
Daer hine hadde ghemaect werde
Int paradijs omdat hi woude

510

Dat hi daer in werken soude
Niet daer pinen dor die noet
Mar daer ghenoechte hebben groet
Ende datten god soude wachten[87] mede
Entie man die heilige stede

515

God gheboet hem wildiit weten
Van alle vrucht saltu eten
Sonder[88] die es an den boem
Die goets ende quats neemt goem[89]
Up wat daghe dure af ets

520

Sprac got ic wille dattu wets
Saltu daer na stervelic wesen
Doe seide god tehant[90] na desen
Dattie mensche wesen moet
Allene dat es niet goet

525

Make wi oec hem bedi[91]
Hulpe die hem geliic si
Ende doe dede siin ghebod

f5r

bewerken
Selve die wel rike god
Alle den voghelen enten dieren

530

Van luchten van lande van rivieren
Ende aldatmen vint indie zee
Om ∙ii∙ zaken ende nemmee
Dat hi se nomen soude daer
Ende hi weten soude voer waer

535

Dat siin gheliic na den lichame
No na den zielen niene[92] quame
Daer gaf hem god adam de ionge
Namen na der ebreuscher tonge
Die eerst was van alle sprake

540

Doe dede god na deser zake
Enen slaep comen in adame
Ende hiet dese dinc slaeps name
Daer wi gheloven dat hi inne
Met ∙i∙ subtilen sinne

545

Die hemelsche bliscap vernam
Want teerst dat hi bequam
Propheteerde hi seggen clerke
Van ihesuse ende vander heiliger kerke
Ende voerseide der lovien[93] ganc

550

Ende domese[94] te voren lanc
Dat hi met brande soude comen
Dat seide hi sinen kindren somen
Als hise ghewan daer naer
Nu hort vort die ieeste waer

555

An desen slaep in dese stede
Nam hem god ∙i∙ rebbe ende vleesch mede
Ende maecter af ∙i∙ wuf allene
Vleesch quam van vleesche ende been van bene
Ende hi leidse daer voer adame

560

Om dat hi hare soude geven name
Hi sprac dit vleesch ende dit been
Es van den minen een alleen
Virago salmense nomen
Dat luut vanden manne comen

565

Aldus hiet soe voer die sonden
Mar daer na in corten stonden
Doe soe die sonden hadde gedaen
Hiet soe yeva also saen[95]
Dat wort machmen ons bedieden

570

Dat soe moeder es van allen lieden
Alst kint comt ter werelt uut
Soes des knapekiins eerste luut
A ende des meysekiins E
Dit en falgiert[96] u nemberme

575

Doe adam twuf hadde ghenant
Propheteerde hi tehant[97]
Om dat soe es van minen live
Sal die man volgen den wive
Moeder ende vader begeven

580

Ende daer naer so es bescreven
In enen vleesche sulsi ∙ii∙ wesen
Huwelic voerseide hi na desen
Doe yeve ende adam waren gemaect
Waren si bede al moeder naect

585

Ende si en scaemden hem oec niet
Merct ochtment an kinder siet
Si en scamen hem niet een twint[98]
Eer hare nature sonde kint
Dus wast van yeven ende van adame

590

Dat si waren al sonder scame
Tiere[99] stont ende ter selver uren
Was van alle creaturen
Dat verstaet van allen beesten
Tserpent listichs na der ieesten

595

Ende harde scalc[100] oec van sinne
Want die duvel wasser inne
Bedi dat lucifer die scone
Was gheworpen van den trone
Had hiis niit in alre wiis

600

Dat adam was int paradiis
Ende pensde hoe dat hine uut dade steken
Dadi hem gods bod te breken
So mosthie uut pensde hi dan
Mar dar hi meer ontsach den man

605

Dies ghinc hi eerst toten wive
Omdat soe cranker[101] was van live
Metten serpente heefthiit bestaen
Want het plach doe sonder waen
Up ende neder rechte te gane

610

Na des menschen gedane
Beda scriift die clerc was diere[102]
Het was ∙i∙ serpents maniere
Gheansicht als ene ioncvrouwe
Ute hem sprac die onghetrouwe

615

Als hi nu doet wildiit weten
Ute dien dien hi heeft beseten
Ende seide te hare dat ghebod
Waer omme so gaft u god
Dat ghi van alden houte gemene

f5v

bewerken
Nutten sout sonder[103] van ∙i∙ allene
Dit vragede hi na hare antworde
So visierde[104] hi sine worde
Soe sprac om dat wi bi avonturen[105]
Die doot niet souden besuren[106]

625

Ende alsoe bi avonturen seide
Mercte hi wel hare crancheide
Ende dat soe vaste niet gheloefde
Ende sprac ute des serpents hoefde
Neen ghine bliifter niet omme doot

630

Mar hi weet wel u ere es groot
Welctiit[107] dat ghire af hebt geten
So suldi vroeden ende weten
Vroetscap als of ghi gode waert
Yeve soe wart verhovaert

635

Want soe gode waende gheliken
So sach den sconen boem den riken
Entie vrucht scone ende sochte
Soe at dat soe sint[108] becochte[109]
Ende boeds adam hare man

640

Die messcien merken began
Dat soe tehant niet bleef doot
Nochtan so wiste hi al bloet
Dat quat daer af soude comen
Dits bescreven van hem somen

645

Ende at watter af soude ghescien
Haer ogen ondaden[110] mettien
Niet dat si blint hadden gewesen
Mar haer list[111] verwerde[112] met desen
Indes menschen natuerlichede

650

Dat si te voren niet ne dede
Doe namen si mit gemenen rade
Bede gader vigheblade
Ende decten hare scamelichede
Al omme ende omme hare lede

655

Daer si saten onder die rise[113]
Horden si inden paradise
Gode wandelen daer hi quam
Hi sprac waer bestu adam
Here sprac hi doe ic hadde verstaen

660

Dine stemme vervaerdic[114] mi saen[115]
Ende hebbe mi ghedect dur[116] das
Omdat ic al naect was
God sprac wie heeft di ghewiset[117]
Daer du di an diis heefs gespiset[118]

665

Met dat ic di verboet
Doe sprac adam dulheit[119] groet
Als ochti gode sine misdaet
Wilde an tien[120] ende sin quat
Dwuf dattu gaves mi

670

At eerst ende ic at bedi
Als ochti meende het ware bleven
Ne hadstuse mi niet gegeven
Doe sprac god thare diet at
Waer omme daetstu dat

675

Doe teecht[121] yeve den serpente
Mar van den parlemente[122]
Droech[123] hare meninge vander tale
Onsen heer te dienen altemale
Dat adam vander reyne erde

680

Was ghemaect met groter werde
Die nie smette hadde ontfaen
Noch nie oec was ondaen[124]
No met ploege no met spaden
No besmet met genen daden

685

Betekent die reyne marie
Die sonder enigher dorpernie[125]
Niet alse plegen ander wive
Onbesmet van haren live
Gheliker wiis dat adam

690

Des sestes dages ter werelt quam
Also was ihese onse troest vercoren
Ander sester ewe[126] gheboren
Den serpente vragede hi niet
Buten sinen rade eist ghesciet

695

Want bides duvels rade quamt al
Doe vloecte hi als ic scriven sal
Drie vloece segic u al dan
Want hiis ant serpent began
Om dat driesins misdede

700

Alreerst inder nidichede
Dander[127] warf[128] om dat het loech
Ende dardewarf om dat bedroech
Den man dies wast vermalediit
Het hadde om smenschen hoecheit niit

705

Bedi seide god aldus saen
Up dine borst saltu gaen
Van loghene slouchiit inden mont
Ende sprac du salt talre stont
Die erde eten al diin leven

710

Dluut dat hem wert gegeven
Nam hem god aldaer ter stede

f6r

bewerken
Ende gaf den monde veniin mede
Van heme hadt een godsat
Ic sal sprac god daer ter stat

715

Viantscap setten sonder dbliif[129]
Tusschen di ende dat wiif
Soe sal up diin hoeft treden
Ende du salt oec talre steden
Hare ende haer gheslachte lagen[130]

720

Dese worde machmen dragen
Toter moeder gods marien
Die den duvel met sire partien[131]
Altoes dwinget ende iaget
Aleist dat hi de hare laget

725

Recht als die man doot ende pine
Ontfaet van serpents venine
Also mach smenschen nuchter[132] spu[133]
Tserpent deren dat segic u
Om dat si bede naect waren

730

U liet noch tserpent te waren
Den naecten waer hi ghecleet
Soe souden veniinen ghereet
In ∙ii∙ saken misdede dwiif
So was hovaerdich in haer liif

735

Bedi so settese ember[134] god
Onderdaen te sine smans ghebod
Om dat soe at verboden spise
Dat becochtsi in selker wise
Dat soe met rouwen skiints gheneest[135]

740

Om den appel daer men af leest
Om dat adam in ere wise
Allene misdede an die spise
Dies gheneert[136] hi hem met arbeide
Die man in bossche ende in heide

745

Die erde was ghevloect ghenoech
Omdat soe die vrucht droech
Dies draget soe in onsen torne[137]
Diistele ende scarpe dorne
Doe maecte god yeven ende adame

750

Om te deckene hare scame
Tve rocke van beeste vellen
Dat meendhire met als wi tellen
Dit decsel es van doden dieren
Ende sterfelic bestu van manieren

755

Doe sprac hi ny[138] es adaem gemaect
Als ∙i∙ man wiis ende gheraect
Dit was ghelic als in ∙i∙ spot
Om dat hi wilde wesen god
Ende hi vraylike[139] weet

760

Quat ende goet ondersceet
Nu steecmense uten paradyse
Dat si niet eten der spise
Die es an dat lignum vite[140]
Ende si dan leven emberme

765

Ende dat ne dat u wondren niet
Dat dit van den houte ghesciet
Want selc eylant es onder den dach
Daer geen mensche sterven mach
Int lant van feres[141] segic u

770

Want ∙i∙ dinc an bome dat es al ru[142]
Daer men mede langher dliif
Ende alexander sonder bliif[143]
Die screef tote aristotiles
Dat bider sonnen boem volc es

775

Die langhe leven utermaten
Omdat si vander vrucht aten
God stacken uten paradyse
Om dat hi soude na dorpers wise
Daerde oefene daer hi te voren

780

Of was ghemaect nu seldi horen
Van wat lande hi ghemaect was
Want buten lande van damas
Daer in was hi ende siin wiif
Bede begraven ende haer liif

785

In spelunca duplici
Also noemt die byble mi
In dien acker slough als ∙i∙ fel[144]
Caym sinen broeder abel
Vort paradijs sette ons here

790

Cherubim die duvel kere
Dat hire nembermeer vort

f6v

bewerken
In quam verstaet ende hort
Dat vier den man den wech benam
Datter nembermeer gheen in quam

795

Dat swert es kerende[145] ghenant
Want en es el niet[146] dan ∙i∙ brant
∙I∙ vieriin mur daer omme gheet
Bedi eist dat ment kerende heet
Dat god danen[147] wel doen mochte

800

Weltiit[148] soet hem goet dochte
Het was ∙i∙ stic[149] wech altesamen
Doere enoc[150] ende elyas[151] in quamen
Mar dat bloet dat sident[152] liep
Uut ons heren wonden diep

805

In sire passien deet al uut
Dies esser menighe zalige bruut
Van gods halven sint in comen
Die haren loen hevet genomen
Moyses die overliit

810

Cortelic adaems tiit
Ender kinder die hi ghewan
Mar sident was ∙i∙ heilich man
Mecodius[153] ∙i∙ martelare
Daer hi was gevangen sware

815

In enen karker daer bat hi sere
Dat hem vertogen[154] soude onse here
Der werelt ende ende haer begin
Die heilighe gheest brocht hem in
Dat adam met sinen wive

820

Maget met onbesmetten live
Uten paradise quam hare
Ende hem te sinen xv den iare
Gheboren wart siin sone caym
Ende calinena siin susterkiin

825

Ende xv iaer daer na also wel
Wart gheboren siin sone abel
Ende siin suster delbora
Doe adam was out daer na
∙C iaer ende xxx also wel

830

Vermoerde caym den goeden abel
Dien beweende adam ende yeve
∙C iaer dor sinen lieve
Doe hi was out cc iaer
Ende xxx wet wel voer waer

835

Wan hi sinen sone seth
Nemmeer noemter die wet
Kinder ghewonnen bi sinen wive
Dan allene dese vive
Mar men wilt wanen ende weten

840

Datter vele siin vergheten
Hort hier der redene ghenoech
Twi dat caym abelle sloech
Caym was van herten wreet
Bedi viel hi ins duvels strec

845

Ende wan coren inder ghelike
Omdat hi wilde wesen rike
Abel die hilt scape inden lande
Doe souden si doen offerande
Daer brochte caym siin aerchste[155] coren

850

Ende abel brochte gode te voren
Van sinen scapen dbeste lam
Om dat die gifte gode bequam
Quam dat vier onder siin hande
Ende verteerde siin offerande

855

Met cayme ghevielt niet also
Dies was hi droeve ende onvro
Ende lede[156] sinen broeder abelle
Daer quam die viant van der helle
Ende gaf hem den raet

860

Dat hine best doot slaet
Met ere esels kake
Doe gheviel die sake
Aldaer hine vermoerde
Sprac god te hem dese woerde

865

Caym waers abel diin broeder
Niet indien god en was vroeder
Te wetene waer hi was ghevaren
Ende oec so wisti die mort te waren[157]
Mar caym wilde als een quaet

870

Decken sine vule misdaet
Ende seide hine wiste niet van sinen broeder
Ben ic sprac hi van hem hoeder
Mettien onse here te hem seget
Siin bloet dat up daerde leget

875

Roept om wrake ane mi
Vermalediit bestu bedi
Vluchtich ende onghestade na desen
Saltu upter erde wesen
Caym in wanhope vel[158]

880

Ende sprac nu wetic harde wel
Dat vele meere es mine sonde
Dan ic emberme ghebetren conde
Wie so mi vint sal mi slaen

f7r

bewerken
Neen sprac god sone salt niet gaen

885

Dit sprac hi dus in dere maniere
Als of hi seide dine sterfs niet sciere[159]
Mar wie so cayme vermort
Dus verstamen dese wort
Ende quiit[160] van keitivichede[161]

890

Hem behort dit toe mede
Sevenvout sal hiit becopen
Dat meent god die tiit sal lopen
Toten sevenden[162] eer die keitiif[163]
Embermeer verliest siin liif

895

Want lamech[164] galt[165] hem sine pine
Hi was die sevende van cayme
God diere kendene aldaer ter stede
Int hoeft metter nidichede[166]
Datmen daer liet te live

900

Vlo[167] hi wech sinen wive
Ten oesten waert wane wi
Dat was aldaer nu es endi[168]
Caym die bediet die ioden
Die onreyne valsche roden[169]

905

Ihesus kerst was hare broeder
Naden vleesche want siin moeder
Maria die wasser af geboren
Soe was die rose si waren doren
Up sine doget waren si fel[170]

910

Also was caym up abel
Si cruustene ende men laetse levende
Ende ghelic als caym bevende
Int hoeft was datmen daer bi
Van doetslage laet vri

915

Also siin die ioden mede
Gherekent van hare manlichede
Datmense levende sal laten
Datmen sal sien dat si verwaten[171]
Van gode siin ende versceden[172]

920

Hens[173] weder[174] kerstiin[175] no heden[176]
Hine laatse onder hem leven
Omden tsens[177] die si hem geven
Onder hare viande behoudsi dliif
Recht[178] als caym die keitiif

935

Onghestadich ende onweert
Was ende blode[179] ende verneert
Aldus es dat iodsche diet[180]
Ghine weers[181] oec gheervet[182] niet
Mar dolende van lande te lande

930

Levensi onder hare viande
In wanhope siin si met allen
Recht als caym was ghevallen
Cayms wiif hiet calmana[183]
Die brochte ∙i∙ sone daer na

935

Enoc hiet hi ende na dat
So maecte hie ene niewe stat
Die hiet hi alse siin sone hiet
Hier machmen merken diet besiet
Dat vele liede waren doe mede

940

Die hem holpen maken die stede
Al siin si ongenoemt bleven
Iosefus heeft bescreven
Dat caym toefde[184] in sine stat
Ende leerde sinen lieden dat

945

Ende onthilt[185] hem indie stede
Hi was die alreerste mede
Die lant deelde[186] ende veste[187] port[188]
Ghiericheit leerde hem die mort
Enoc sine sone die wan irat[189]

950

Ende irat die wan na dat
Enen sone hiet mariael[190]
Die gone won matusael
Ende die matusael die wan
Lamech die was een quaet man

955

Dit was de sevende[191] van Adam
Ende die eerste die ∙ii∙ wiif nam
Dus dede hi hoerdoem[192] an die wet
Want god hadde int eertse gheset
Dat si ∙ii∙ man ende wiif

960

Waren ∙i∙ vleesch ende ∙i∙ liif
Hi enseide niet ∙i∙ man nember tve
Lamech achtes[193] min no mee
Ada ende cella[194] hieten sine wive
Ada wan iabel[195] bi sinen live

965

Hi was die eerste die in worstine
In herde manieren conste pinen[196]
Hi maecte eerst herden pauwelione[197]
Die si mochten teharen doene
Van ere weyden ter andre dragen

970

Hie sciet die beesten ende die iagen
Die scaep binnen tere stede
Entie gheet[198] tere ander mede
Iubal was siin broeder ghenant
Hi was die eerst musike vant

975

Want hi hadde horen ghewagen

f7v

bewerken
Adame van ∙ii∙ domesdagen[199]
Ene van watre ende ∙i∙ van viere
Doe visierde[200] hi in dere maniere
Hoe musike behouden bleve

980

Dat hi in ∙ii∙ colummen[201] screve
Sine const in ene erdine[202]
Ende oec in ∙i∙ marbrine[203]
Ocht vier quame dat die erde
Hare daer na wel openbaerde

985

Ocht water quame dat die marbrine
Gheel bleve nader groter pine
Cella wan tubalchaim
Eerst was ghifisiert[204] bi him
Smeden ende die behendichede

990

An sinen hamer leefmen mede
Dat iubal vant den rechten deduut[205]
Van musiken an hare luut[206]
Tubalchaims suster neoma[207]
Die visierde oec daer na

995

Harde menighertiere weven
Dus eist van desen bescreven
Lamech alse scriift iosefus
Was sere vroet ende sprac aldus
Hort mine wort beide lamechs wiif

1000

Ic hebbe ghewonnen siin liif
Met mire ghewout ∙i∙ man
Ende ic hebbe doet daer an
∙I∙ ionghelinc in mine nidichede
Van cayms mordadichede

1005

Quam seven voudich wrake
Ende van lamechs quader zake
Quam wrake lxxvii vout
Dat vorseide die kerle[208] out
Als ocht ghesciet ware ende hiit sage

1010

Bi ghevalle in den selven dage
Ende hadde verloren die ogen
Nochtan scoet hi wel mit bogen
∙I∙ knape leedene dar hi ginc
Ende als hi horde enighe dinc

1015

Die scoet hi wel al ongesien
Cayme horde hi mettien
Daer hi ruschede[209] int wout
Ende scoten doot mit gewout
Ende alst hem seide die ionghelinc

1020

Sloech hine om die selve dinc
Dien met sinen boghe doot
Hier af so quam wrake groot
Die lxxvii die van hem quamen
Die verdronken alle tesamen

1025

An die lovie oec dar naer
Ende sine wive waren hem svaer
Al doren tore al siin leven
Dus es die wrake up hem verheven
Adam wan dus telt die wet

1030

∙I∙ sone die hiet seth
Ende seth wan dus eist ghesciet
∙I∙ sone die enoch hiet
Die was teerste leesmen mede
Die te gode maecte ghebede

1035

Ende an riep ons heren name
Oec so leesmen van adame
Dat hi hadde xx sonen
Ende xxx dochteren sonder degone
Abelle die caym versloegh

1040

Dat hi becochte swaer ghenoech
Sets sone hiet enoc die wan
Enen sone die hiet taman
Ende die wan daer na also wel
∙I∙ sone hiet malaschel

1045

Malascel die wan iaret
Ende daer na dus eist geset
So wan die iareth enoch
Enen sone die levet loch[210]
Enoch wan matusale doe

1050

Die wan lamach lamach noe
Gheliker wiis dat van cayme
Also ghi leest in dese rime
Die sevende was fel ende quat
Also was die sevende die staet

1055

In sets gheslachte enoc die beste
Daer omme voerdene in sine veste[211]
God int erdsche paradiis
Ende sal leven maecmen ons wiis
Met ioren tote antkerst tiden

1060

Ende iegen hem so sal hi striden
Hi dien god sal vermaledien
Sal men doot slaen ende elien[212]
Doe was van adam die tiende
Die vele werdicheit verdiende

1065

Die ewe inde[213] in hem
Daer ic wel seker ane ben
Dat si stont tve dusent iaer

f8r

bewerken
Ende cc dat es waer
Ende daertoe ∙xl∙ ende viere

1070

Noe wan die goedertiere
Doe hi hadde ∙v∙c∙ iaer
Drie sonen no horet naer
Hae namen siin dus gheset
Sem cam ende iafet

1075

Moyses bescriift ons mede
Waer omme god die lovie oet comme dede
Hi seide het waren vele liede
Inden tiit dat dat ghesciede
Ende die van sette waren comen

1080

Wille hi gods kinder nomen
Want si geloefden wel te samen
Ende die van cayme quamen
Die hiet hi des menschen kinder
Want hare dogeden waren minder

1085

Doe waren liede van sette comen
Die cayms dochtre hadden genomen
Dat soe scone waren van live
Ende namense bedi te wive
Daer af quamen gygante[214]

1090

Onghemate grote seriante[215]
Die onsen here niet ontsagen
Iosefus scriift dat doe lagen
Biden vrouwe die quaden geeste
Daer af quamen die alre meeste

1095

Liede als wi lesen horen
Aldus wart marliin[216] gheboren
In arturs boeken leesmen dus[217]
∙I∙ goet man hiet metodius[218]
Die hem dor gode liet doot slaen

1100

Ende lach in ∙i∙ karker gevaen
Hi bad gode in sinen sin
Dat hi hem dat begin
Van ardrike togen wilde
Ende god ghehorde die milde

1105

Hi bescreef dat doe plagen
Die quade man in haren dagen
Te verkerne der naturen zeden
Want si boven ligge deden
Die wive ende selve onder lagen

1110

Hier omme wildse god plagen
Ende hiet noe maken die arke
Die wonderlic was van gewerke
Haer ghescep[219] dat was aldus
Lanc was soe ∙ccc∙ cubitus[220]

1115

Elc cubitus in geometrie
Hevet ix voete vrie
∙L∙ cubitus was soe hoech
Scriift moyses die niet en loech
xxx cubitus was soe wiit

1120

So vorder upwaert talre tiit
So soe meer nauwede[221] ende loec[222]
In dupperste sone was soe oec
Mar ∙i∙ cubitus wit ende lanc
Ende onder den nedersten ganc

1125

Viercant ende boven Mede
Ghemaect met groter behendichede
∙v∙ woninghe daermen in wandren
Mochte deen boven den andren
Als ons scriift iosefus

1130

Beneden lesen wiit aldus
Was daer hare drec meest in vel[223]
Boven was ghemaect wel
Thoudene dat horde ter spise
Daer boven hadde noe die wise

1135

Der bitender diere woninge geset
Daer boven scriift ons die wet
So waren die goedertierne beesten
Int upperste waren nader ieesten
Vogle ende dat volc mede

1140

Tusschen ∙ii∙ cameren in ene stede
Tusschen den sochten creaturen
Enten wreden was tere duren[224]
∙I∙ inganc aldus ghemaect
God die tallen tiden waect

1145

Dede sluten die dore van buten
Ende die adren[225] saen[226] upluken[227]
Vander erde en dwater uut comen

f8v

bewerken
Dat meneghen dliif heeft ghenomen
Ende god ontdede die swerke mede

1150

Ende deet reynen[228] sonder vrede[229]
∙xl∙ nachte ende xl dage
Te voren dit nes[230] gene saghe
Sone reynet clene no groot[231]
Die arke hief up ende soe vloot

1155

Hoghe in de lucht wi lesen dus
Dat twater ∙xv∙ cubitus
Boven alle bergen hoghe ginc
Ende verdranc alle levende dinc
Sonder die vissche nu merct das

1160

Ende dat in die arke was
Die arke deter in metten lieden
Noe vlo[232] die mach bedieden
Wel met redene marien
Daer god mede wilde vrien[233]

1165

Die werelt al van lucifere
Die te marien hebben gere
Ende alte male in haer vlien[234]
Hem en mach niet mescien[235]
Noch hier no ten langhen live

1170

Dus es soe arke der keitive die
In wiken ende dat liif ontdraghen[236]
Want soe hort elken mensche claghen
Aldus groot dits gene saghe
Was dwater ∙cl∙ dage

1175

Daer na leesmen dat waende
In october in der selver maende
Upten xxvii sten dach
Dat die arke daert volc in lach
Uptie berghe van ermenen[237]

1180

Des hout noch den boeke lien[238]
Datmen daer upten berch vint hout
Dat utermaten sere es out
Ten eersten dage van ianuare
Datmen begin noemt van den iare

1185

Leesmen dat eerst die berghe bleken
Noe ondede dus horic spreken
∙I∙ vestre[239] dat an die arke stoet
Ende liet vliegen metter spoet
Den roec[240] die niet weder quam

1190

Daer na hi die duve nam
Ende hietse na den roeke vliegen
Sone van ruste sonder liegen[241]
Ende bete up die arke weder
Ten sevenden daghe sendhise weder

1195

Doe troeste si die keitive
Mit enen telge[242] van olive
Dien soe navonts ter arke brochte
Doe was noe te moede sochte
Die duve bediet onse vrouwe

1200

Die ter arke keert met trouwe
Enten telch van der oliven
Brochte ghedraghen den keitiven
Die olive bediet pais ende vrede
Want wie sonder serichede

1205

Ende in den sonden es bleven bevaen
Laet hi siin herte an haer staen
Maria sbene beswichten niet
So brinct te petyse[243] siin verdriet
Ende maect haer kint te hem sochte

1210

Recht als die duve die olive brochte
Echt na vii dage daer naer
Sendhise uut dats waer
Mar si en keerde nembermeer
Alsoe ghedaen hadde oec eer

1215

Nu hort harde wel hier naer
Alse noe hadde ∙vi∙c iaer
Ende ∙i∙ daer toe dats gene sage
Van aprille ten eersten dage
Ondede noe dat suldi marken

1220

Boven dat decsel vander arken
Ende sach dat daerde was verdroget
Mar hi hevet hem gedoget
Dat hi uut wilde oec niet
Eer dat hem onse here hiet

1225

Doe hire in hadde gesiin ∙i∙ iaer
Upten selven dach daer naer
Inden meye ginc hire uut
Want hem god hier over luut
Bede hem enten dieren

1230

Ende sprac in deser manieren
Wast[244] ende diet[245] menichfout
Ende vervult die werelt met gewout
Doe maecte noe ∙i∙ outaer
In gods ere ende bad aldaer

1235

Ende offerde up van sinen dieren
Sevene van hare manieren
Die bernedi aldaer ter stede
Daer toe dede hi oec mede
Dat die ∙ii∙ dinghe alle tesamen

f9r

bewerken
Mit soeter rooc voor gode quamen
Doe sprac got tote noe
Nu en vermaledie ic nemberme
Aerdrike om der liede leet
Want si ten sonden siin ghereet[246]

1245

Saettiit[247] oest dach ende nacht
Somer ende winters cracht
Die en sullen oec rusten niet
Ende ghi menschelike diet
Wast ende wart menichvout

1250

Ende u vrese[248] ende u ghewout
Si boven alrehande diere
Ic geve u in dese maniere
Orlof alrehande vleesch tetene
Mar dat doe ic u te wetene

1255

Dat ic manslacht verbiede
Voer dese tiit seggen die liede
Dat noyt mensche vleesch at
God gaf hem ∙i∙ teken om dat
Dat si hem niet vervaerden[249] sere

1260

Iegen die lovie embermere
Dat siemen inden regenboge
Noit ne sagene mensche oge.
Dat weet wel vor gone dinge
Tve varwen hevet hi sonderlinge

1265

∙I∙ van watre ende ∙i∙ van viere
Dat rode dat es sine maniere
Es ons naere[250] dan dat bleke
Dat dreget[251] dus rike[252] ende weke
Al es die lovie vergaen

1270

∙I∙ vier sal comen sonder waen
Daer niet voren gestaen mach
Dat watr die leste doemsdach
Doe piinde noe ter erden waert
Ende plante enen wiingaert

1275

Daer hi tachterste[253] wiin af dranc
Ende wart dronken an sinen danc
Ende bleef slapende up ∙i∙ dach
Int huus daer hi woennes plach
Ende lach naect tusschen sine been

1280

Men plach doe broeke ne geen
Semiramis heb ic vernomen
Die men sal hier achter nomen
Was die eerste die broeke vant
Cham noes sone quam te hant

1285

Daer die vader lach al bloet
Ende maecter omme siin lachen groot
Ende deet sine broederen verstaen
Die quamen achterwaert gegaen
Dat haer ne geen den vader sach

1290

Ende decten weder daer hi lach
Teerst dat noe ontwaken was
Ende hi die waerheit wiste das[254]
Dat hem siin minste[255] sone dede
Vermalediide hine ter stede

1295

Cams kint dat hiet canaan
Up siin gheslachte leesmen wan
Dioedsche volc dat heilige lant
Aldus slouchse die svare hant
Van den vloeke dat noe gaf

1300

Sem daer quamen die ioden af
Was ghebenediit ende iafet
Dat was om dat si daden bet[256]
Cam bediet die quade ioden
Die onreine valsche roeden

1305

Cam bespotte doe hi sach
Dat siin vader al naect lach
Doe hi dronken was van wine
Ihesus was dronken van der pine
Die hem die vule ioden daden

1310

Hi hinc naect sonder ghewaden
An die cruce vor onse misdaet
Daer ne bespotte menich quat
Hier omme es tgeslachte altegader
Vermalediit om den vader

1315

Canaan siin sone hi was
Vermaledijt als men hier voren las
Alse noe hadde dcccc iaer
Ende ∙L∙ wet vor waer
Starf hi als ter menscheit hort

1320

Iosefus scriift in sine wort
Dat nieman te spotte kere
Tlange leven van wilen[257] ere[258]
Het quam om hare grote doget
Ende om dat ghi marken moget

1325

Dat si vonden astronomie
Arismetike[259] ende geometrie
Ende ander conste mede vonden
Diemen niet in corten stonden
Vinden mach seggen si tewaren[260]

1330

Ensi te seven hondert iaren
Menne mach ondervinden niet eer

f9v

bewerken
Der sterren ganc ende haren keer
Van desen noes kindre quam
Sem iafet ende cam

1335

Groet gheslachte als ic scrive
Van iafet quamer x ende vive
Ende van cam viif warve drie
Ende van semme ghelovets mie
So quamer x ende sevene

1340

Scone starc ende stout van levene
Dit was ∙lx∙ ende tve[261]
Dochtren reknen min no me
Van desen volke es ontsprongen
Lxxii maniere van tongen[262]

1345

Sems gheslachte hadde asia
Cams egypten ende africa
Iafet frigen ende europen
Die ∙ii∙ gheslachte late wi lopen
Ende tellen alremeest van sem

1350

Om dat maria quam van hem
Mar cam wan ∙i∙ sone hiet tus
Van hem lese wi aldus
Dat hi wan nembrot den gigant
Die wart eerst rovende int lant

1355

Ende eerst here met mogentheden[263]
Hi dede dat vier eerst anebeden
Micodius die martelare
Seget van noe al openbare
Dat hi na der lovie wan

1360

∙I∙ sone die goede man
Ionitus was hi genant
Etham gaf hi hem ∙i∙ lant
God gaf desen groten sin
Astronomie nam begin

1365

An desen man want hise vant
Nembrot quam in siin lant
Die gigant wi lesen dus
Hi was lanc ∙x∙ cubitus
Hi vernam ende leerde an desen

1370

Hoe hi here soude wesen
Ionitus voerseide hem mede
Dat cams kinder die mogenthede
Eerst sonden hebben als wiit horen
Want belus[264] was van hem geboren

1375

Daer na soude sems gheslachte
Die welt dwingen met crachte
Dat waren persen ende meden
Die vele hadden der mogentheden
Daer na die van iafet quamen

1380

Dat waren grieken als wi vernamen
Ende die romeine die haer bedwanc
Hadden over die werelt lanc
Alst emmer moste gescien
Noch machment heden sdages sien

1385

Dat alle die wel geloven in ardrike
Moeten onderdaen siin den roemschen rike
Hier na salmen wel horen die spraken
Hoe dat si onsen here wraken
Nembrot was van cams geslachte

1390

Coninc ende dwancse onsachte
Over sems gheslachte wart hoeftman
∙I∙ siin afcomende ende hiet iechan
Susen die wart here ginder
Ghemaect over iafets kinder

1395

Men vint in boeken gescreven
Dat nochtoe in noes leven
Waren xxiiiim man
Ende daertoe ∙c∙ nochtan
Sonder wiif ende kinder

1400

Dier si vele gadden ginder
Na noes leven maecten die heren
∙I∙ tor daer wi af leren
So groot so wiit dat nu ter stonde
Nieman wel gheloven conde

1405

Daer scietse[265] god oud ende ionge
Ende gaf elken ∙i∙ sonderlinge tonge
Hier af quamt dat weetmen wale
Datmen vint so menighe tale
Sem wan ∙i∙ kint arfaxat[266]

1410

Na die lovie ∙ii∙ iaer wi lesen dat
Arfaxat wan sale[267]

f10r

bewerken
Die sale hadde name tve
Lucas die hieten canaan
Die leesmen dat hebet wan

1415

Hebet wan salech daer naer
In sinen tiden weet voer waer
Ghesciede twonder vanden tongen
Salech wan ragu den iongen
Ragu wan sarug gelovet das

1420

Dat in sinen tiden doe coninc was
Belus van nembrots gheslachte
Die een deel oec wan met crachte
Des lants van assyria
Na sinen doot so want daer na

1425

Ninus[268] siin sone altemale
Van desen ninus es die tale[269]
Cam die noch niet was doot
Ende in battien was here groot
Soroastres hietmenne aldaer

1430

Toverie vant hi dats waer
Entie vii arten mede
Leesmen dat hi graveren dede
In ∙vii∙ colummen van metale
Ende in vii ardine also wale

1435

Iegen watre ende iegen brant
Ende ninus siin sware viant
Verbrande die boeke allegader
Ninus was der afgod vader
Want doe belus doot was bleven

1440

Heeft hi ∙i∙ beelde verheven
Na sinen vader dat hiit eerde
Wie so mesdaen hadde ende hem keerde
Ten beelde waert ende daer toe vlo
Hine hadde te scaden niet een stro

1445

Om dat dese dinc gesciede
So anebeden vele liede
Die van calden[270] leesmen hier
Anebeden eerst dat vier
Om dat elc afgod verbrande

1450

Houtme coeprine[271] ende alrehande
Die papen[272] van canopen[273] namen
Haren sconen belus altesamen
Ende daden hem die crone af dor dat
Ende setten up ∙i∙ ardiin vat

1455

Na ∙i∙ crone maecten siit
Al vol gate ende niets te wiit
Ende daer was water ingedaen
Met wasse ghestopt sonder waen
Ende setten in caldeuschen[274] viere

1460

Dat was moste smelten sciere[275]
Ende dat water bluscede den brant
Dus behilt die hoger hant
Belus afgod ende dus began
Die dolinghe eerst onder die man

1465

Want die duvel spraker uut
Iegen die liede al over luut
Sarug[276] wan nachor[277] ende kinder mee
Ende nachor die wan thare
Thare[278] wan abram daer naer

1470

Doe hi was out wel ∙lxx∙ iaer
Ende noch ∙ii∙ sonen als ict vernam
Enen nachor[279] ende enen aram
Die ander ewe[280] neemt hier inde
Na abrame[281]Abraham als ict bekinde

1475

Die hadde ghestaen wet vor waer
C ende xxii iaer
Aram die wan dus telmen mi
Loth ende melcham[282] ende saray
∙I∙ sone ende dochtre tvee

1480

Doe bleef hi doot in caldee
Eer dat starf hare vader
Daer moghen noch die liede algader
Heden bescouwen siin graf
Dies was thare droeve daer af

1485

Ende rumder[283] omme alsmen seget
Die stat daer hi begraven leget
Hur was ghenoemt die stede
Wantmen hem cracht daer dede
Om tvier dat men daer anebede

1490

Si wilden dat hiit dade mede
Sinen ii sonen hi gheboet
Arams dochter die was groot
Dat sise te wive nemen soude
Het was wet men most wel houden

1495

Nachor nam melcha ende abram
Nam saray als ict vernam
Abram nam loth siins broeder kint
Om hem die hi hadde gemint
Ende coesene daer te sinen sone

1500

Thare ginc wech als die gone
Die was ∙i∙ goedertieren man
Ende wilde int lant van canaan
Hi quam gegaen ∙i∙ stic daer na

f10v

bewerken
Int lant van mesopotamia

1505

Ende in ene stede hiet carram[284]
Daer starf hi na dat quam
Als hi gheleeft hadde desen live
∙CC∙ iaer ende daer toe vive
Doe sprac got tote abram

1510

Rume die stede van carram
Lant ende mage[285] neder ende hoge
Ende com int lant dat ic di toge
Abram voer weg bedi
Met sinen wive sarray

1515

Ende loth sin neve ginc mede
Ende aldat hi wan in die stede
Van carram voere wech die man
Ende quam int lant van canaan
Hi ende liede mit hem

1520

Tote ene stede hiet cychem[286]
In de wangelie[287] so steet
Dat die selve cythar[288] heet.
Van danen quam hi ten edelen dale
Daer nu ene zee altemale

1525

Es. doe stonder in ∙v∙ cicheide[289]
In elc ∙i∙ coninc alsmen seide
Hier na sal dus horen tale
Dat lant verbrande god altemale
Aldaer vertogede[290] hem god onse here

1530

Ende seide ic sel dor dine ere
Dinen gheslachte geven dit lant
Daer maecti ∙i∙ outaer tehant
Van danen voer hi wonen el[291]
Tusschen hay[292] ende betel[293]

1535

Daer hi echt maect ∙i∙ outaer
Tote damas voer hi van daer
Ende daer wart hongher alrehant
Doe voer hi in egypten lant
Tien tiden was hi rike van goude

1540

Ende van beesten menichfoude
Van selvere van groter meiseniede[294]
Hi maecte onder degyptische liede
Astronomie ende arismetike
Daer af hebsi sekerlike

1545

Die grieken geleert ende ontfaen
Van danen[295] keerdi weder saen
Tusschen betel ende hay
Daer nu iherusalem es bi
Daer sciet[296] ende siin neve loth

1550

So rike hadse ghemaect god
Van beeste dat si niene mochten
Te gader siin haer herden[297] vochten
Deen upten andren omme weide
Loth voer wonen ten ghesceide

1555

In dat lant van sodoma
Dat nu es water vere ende na
Abram sciet uten lande niet
Dat god sinen afcomende behiet
Doe dus gesciede dese dinc

1560

Hadde elke stat haren coninc
Die yet dochte ende was van namen
Mar vele coninge tesamen
Waren ∙i∙ coninc onderdaen
Indien tiden hebict verstaen

1565

Waren bedwongen die ∙v∙ steden
Van sodoma met mogentheden
Onder ∙i∙ coninc alle vive
Ende gaven tsens van haren live
Cadorlaomor[298] van elamiten[299]

1570

Hadde onder hem seggen die viten[300]
Die ∙v∙ coningen van ∙v∙ steden
Ende dwancse mit moghentheden
Si gaven hem tsens xii iaer
Ende int dertiende daer naer

1575

Ontseiden sine hem al openbaere
Des quam hi ten xiiiiden iare
Met ∙i∙ here[301] utermaten scone
Amirafel[302] coninc van babilone
Ende van ponte coninc arioch[303]

1580

Ende van heidenisse ∙i∙ coninc noch
Die gheheten was cadal[304]
Dese viere quamen daer toe al
Up sodoma met haren here
Mar si vonden ginder were[305]

1585

Die coninge vanden ∙v∙ steden[306]
Quamen daer mit moghentheden
Die coninc sobolim[307] van sodoma
Van gomorra van adama
Ende van bala[308] der viifter stat

1590

Dese vive worden mat[309]
Ende worden gesconfiert[310] indal
Voer die iiii coninge al
Aldat was in sodoma
Dat roefden si verre ende na

1595

Wiif man ende kinder

f11r

bewerken
Ende aldie have die si ginder
Belopen mochten indat rike
∙I∙ die ontvloen was quam haestelike
Ende seit den ebreuschen abram

1600

Datmen sinen neve vinc ende nam
Hi hadde in sine meiseniede
Cccc ende lxxx liede
Die dapper waren ende stout
Dese man die degen[311] bout[312]

1605

Ende met hem sine ghebure mede
Die mit groter sekerhede
Hem tier wilen horden an
Die volgeden al tote dan
Dars ∙i∙ fonteine daer die iordane

1610

Alreerst bestaet ute tegane
Daer quam hi gevaren met crachte
Uptie iiii coninge bi nachte
Tvolc hadhi in iii gescaert
Hi vantse slapende ende onbewaert

1615

Ende dronken ende sonder were
Daer sconfierde hi dat here
Diemen daer niet doot en slouch
Was blide dat hi dliif ondroech[313]
Dus wan hi af indien dage

1620

Den coningen haer volc ende mage
Ende lotte sinen neve mede
Doe quam met groter vrolichede
Die coninc van sodoma iegen hem
Ende die coninc van salem

1625

Datmen nu iherusalem hiet
Melchisedech wast als ict weet
Hiet die coninc als ict las
Die eerst coninc ende pape was
Hi groete abrame entie sine

1630

Ende brocht hem broet metten wine
Hi gaf hem tereden[314] daer ter stede
Ende benedide abrame mede
Van gode die hem sine viande
Hadde gegeven onder hande

1635

Daer gaf abram die heylige man
Van alden goede dat hi wan
Anden striit die rechte tiende
Melchisedech die gode diende
Dits deerste tiende als ict las

1640

Die ye dor gode gegeven was
Dat abel gaf dat was hantgichte[315]
Hantgichte hetet na tgedichte[316]
Die eerste vrucht dus seggen ieesten
Eest van lande eist van beesten

1645

Die coninc van sodoma bat
Allene die liede vander stat
Ende abram al tander helde
Daer ne wilde vanden gelde
Noch vanden lieden abram niet

1650

Want hi hem tsine hebben liet
Melchisedech was als ict las
Die eerst coninc ende pape was
In die stat van iherusalem
Die te voren hiet salem

1655

Des goets noes oudste sone
Ende hi levede degone
Tote dien dat ysaac was gheboren
Dat hi abrame brochte te voren
Beide sine wiin ende siin broot

1660

Hevet bediedenisse groot
Nu merct wat hi menen woude
Dat daer na noch comen soude
Die rechte priester marien sone
Ende hi offren soude die gone

1665

Voer ons siin vleesch ende siin bloet
Dat broet bediet als ict verstoet
Siin vleesch ende die wiin bediet
Siin bloet ende oec anders niet
Noch alle dage upten outare

1670

Dientmer mede al openbare
Die wiin wart selve dat bloet
Dat ute ihesus siden woet
Dat broet wart oec de selve dinc
Die over[317] ons an die cruce hinc

1675

Tselve vleesch siit onversaget[318]
Bediet dat maria droech die maget
Hier na sprac tabrame onse here
Ic ben dien hulpe tallen kere
Entiin loen die groot sal wesen

1680

Abram antworde na desen
Here nu ga ic al sonder kint
Inne[319] hebbe gheslachte niet ∙i∙ twint
Dese eleasar damascus[320]
Die knape[321] was in miin huus

1685

Sal bliven van minen goede here
Dine geefs mi kint min no mere
Van desen damascus leestmen mede

f11v

bewerken
Dat hi maecte damas die stede
Ende dat hire sint in was here

1690

God antworde ten kere
∙I∙ kint dattu winnen sout
Sal hebben diins goeds gewout
Abram ghelovets onsen here
Des hadhi sider lof ende ere

1695

Ende god gaves hem tekiin daer
Oec seidi mede voer waer
Dat siin gheslachte in haer hant
Noch sal hebben al dit lant
Om dat god behiet dat doen

1700

So hetet tlant van promissioen[322]
Dat lant dat hi beloefde hem
Noch hetet tlant van iherusalem
Dat onse erve es ende onse belof[323]
Noch later ons god here warden of

1705

Al heb wiit mit sonden verbuert
Sarray die vrouwe die ghenatuert[324]
Van liive was ende scone wiif
Ne hadde nochtoe in haer liif
Nie kint ghehatd als ict vernam

1710

Doe seide soe tot abram
Du salt te minen ioncwive[325] comen
God hevet mi kintdragen benomen
Agerre ic gheves di orlof
Ende winne mi ∙i∙ kint daer of

1715

Huwelic was doe bekant
Vor theilichste leven datmen vant
An agerre so weetmen wel
So wan abram ismael
Siin gheslachte dat sal comen

1720

Dus eist bescreven van hem somen
Hier na entie werelt dwingen
Harde sere mit fellen dingen
Papen sellen si te sticken houwen
Ende vercrachten oec die vrouwen

1725

Hare paerde ende hare beesten mede
Sulsi stallen inder heiliger stede
Aldus sullen si wreken die sonden
Vanden vulen kerstiin honden
Daer na sprac got tabrame den bouden

1730

Ic sal diin geslachte menichfouden
Al hietstu teerste abram
Du salte nu hieten abraham
Ende diin wiif die hiet sarray
Sal heten sarra oec bedi

1735

Want siin gelove vaster was
Oec seide hi siit seker das
Van hare sal ic di geven ∙i sone
Abraham lǒech ende neech[326] om tgone
God gheboet hem daer ter stede

1740

Dat hi ember dat kint besnede
Dat dede abraham gherne ende wel
Abraham nam ismael
Ende daer toe al sine meisiniede
Ia datmen vant van manne diede[327]

1745

Doe was hi out dats waer
Negen ende tnegentich iaer
Ende ismael ∙x∙ iaer ende drie
Daer na so versach[328] hie
Daer hi voer sine dore sat

1750

Drie manne comen in ∙i∙ pat
Drie ingle warent in mans gedane
Abraham liep hem ane
Drie sach hire ende anebeder enen
Nu merct wel wat dit wille menen

1755

In drie personen ∙i∙ god
Salmen anebeden gods ghebod
Deen sprac ten naesten iare
So sal ic weder comen hare[329]
Ende sarra sal hebben ∙i∙ kint

1760

Sarra lǒech[330] ende hoerde gint[331]
Want si waren beide out
Hare gebrac[332] die rechte scout[333]
Die vrouwen ghelden tharen dagen
Also lange alsi kint mogen dragen

1765

Ende seide nu als ic van dagen
Ben verout sal ic kint dragen
Ende miin here es kerle[334] mede
Doe seide dingel daer ter stede
Twi lǒech sarra dar si stoet

1770

Achter die dore ende verstoet
Dat soe kint sal dragen hier naer
Es dat gode te doene yet swaer
Sarra loghenets[335] van van[336] vare[337]
Mar dingel sprac tehare

1775

Du daets ende wes seker van dien
Dat ic di seide sal ghescien
Sarra lǒech om dat soe soude
∙I∙ kint dragen in haer oude
Want soe hadde ∙xc∙ iaer

f12r

bewerken
Ende hare gebrac wet voer waer
Des ghenen wive mach ghebreken
De kint dragen horic spreken
Wat moghe wire anders anscouwen
Dan marien onser vrouwen

1785

Die iegen die nature drǒech
Ihesum daer soe omme lǒech
Sonder smette ende sonder sonde
Sonder last ende sonder wonde
Van haren reynen maghedoeme

1790

Hi was die vrucht ende si die bloeme
Bede drǒegen si iegen nature
Als ons hier telt die scrifture
Want sarra ghebrac niet dan ioget
Ende maria want met hare doget

1795

Ende alre meest mit gods genaden
Dat soe met laste was verladen
Die hare reynicheit verclaerde[338]
Ende hare in gene dinc verswaerde[339]
Dats ihesus onse rechte ioie[340]

1800

Ende onse clagere[341] van vernoye[342]
Die ons lossen[343] sal mit gewelt
Ghelic dat hi sin moeder helt[344]
Moeder te sine in reynicheden
Iegen der naturen zeden

1805

Die ∙iii∙ ingle metter vaert[345]
Gingen te sodoma waert
Ende abraham ghebrochtse mede
Doe sprac onse here daer ter stede
Dor die sonden van sodoma

1810

Vanden lande van gomoria
Voer hem riepen omme wrake
Ende hi sien wilde die sake
Weder dat waer waere ochte niet
Nu merct hier an wat dit bediet

1815

Dats exempel dat ∙i∙ here
Ne mach altoes nembermere
Dinc berechten die hem wel
Cont is ende nieman el
En es geproevet[346] bi orconden[347]

1820

Abraham bedochte tien stonden
Loths siins neven ende seide
Here sal dine genadicheide
Die goede doden mitten quaden
Di die vol beste ghenaden

1825

Alle verdinget[348] seide god sekerlike
Souden siin die viif conincrike
Ware onder hem allen ∙x∙ goede man
Ic lietse alle levende dan
Hier bi liet abraham die tale

1830

Ende hi keerde weder ter sale
Ende die ingle die quamen
Des avonts daer beide te samen
Tote sodoma daer ter stat
Daer loth voer sine dore sat

1835

Alse een die omme gaste wachte
Die hi herberghede bi nachte
Als hi se sach liep hi te ghemoete
Ende anebeedse voer hare voete
Hi badse te herbergene up genaden

1840

Mer hem si seiden dat sine daden[349]
Doch dat hiis hem so vele bat
Dat siit daden ende alsi quamen ter stat
Quamen die mans tere somme[350]
Ende beleiden[351] thuus al omme

1845

Tote lotte so seiden si dan
Brinc ons hare vort die man
Latet ons mede doen onsen wille
Loth sprac te hem swiget stille
Doet minen gasten niet teleede

1850

Ende neemt mine dochtre bede
Die maget siin al onbesmet
Ende doeter uwen wille met
Goede liede die plagen vaste
Te bescermene hare gaste

1855

Sine wilder met die sodomiten
Mar si bestonden hem verwiten
Dat hi ∙i∙ incomelinc ware
Ende daden hem cracht altesware
Mar die ingle traken in doe

1860

Ende loken die doren toe
Den andren benamen si dat sien
Tote lotte seiden si mettien
Leet dine liede uter stede
Soe sal bernen ende al tvolc mede

1865

Loth seit sinen vrienden daer
Mar sine hildent niet voer waer
Tilike[352] namen si dien man
Ende sine ∙ii∙ dochtre die hi wan
Ende daer toe mede siin wiif

1870

Om te behoudene haer liif
Ende leidense al buter port

f12v

bewerken
Ende seiden vliet ten berghe vort
Loth dede datmen hem hiet
Ende seiden siet achterwaert niet

1875

Ende liep oec daer in ene stede
Siin wiif was vankelre[353] sede
Doe deet god reinen vanden trone
Sulfur ende groot vier te lone[354]
Hem te wraken van hare sonden

1880

Dwiif horde tluut tien stonden
Ende bleef doot staende allene
In die ghelike van ∙i∙ stene
Ende aldie stat verbrande sciere
Bede mit sulfre ende mit viere

1885

Nu eist water ende weets nemme[355]
Ende heet die swarte dode zee
Wantmer niet levens in vint
Vissche no vogle niet een twint
Daer ne mach geen scip in varen

1890

No niet vloten oec te waren[356]
Dat sonder liif es gaet tegronde
Ghevalt oec in enige stonde
Datmer in bernen dede lecht
Dat souder wel in vloten echt

1895

Ginct ute so sout sinken
Daer staen bomen horic gedinken
Die apple dragen scone ende groote
Ende alsi riip siin thare note[357]
So vintmen daer asschen in

1900

Ende anders meer no min
Loth was eerst in segor[358] gestreken
Doe hi van sodoma was gheweken
Van danen ginc hi in ∙i∙ hole
Wonen ochti ware in dole[359]

1905

Onder ∙i∙ berch in ∙i∙ stede
Ende sine ∙ii∙ dochtre daer mede
Sine ∙ii∙ dochtre hadden verstaen
Dattie werelt soude tegaen
Ende ghedoemt werden mit viere

1910

Si waenden dat in dere maniere
Die werelt ware vergaen algader
Ende si ∙ii∙ ende hare vader
Leveden ende als volcx nemme[360]
Ende dat allenkelike si twe

1915

Die werelt vervullen souden
Bedi namen si den ouden
Haren vader die dochtren sine
Ende maecten dronken met wine
Ende daden so met haren liste

1920

Dat hiis selve niene wiste
Hem bi hem slapen ende ontfingen
Dat si bede mit kindre gingen
Moab hiet der oudster sone
Die selve moab[361] was die gone

1925

Daer die moabiten af quamen
Noch heten si na hem bi namen
Amon[362] hiet der ioncster kint
Van hem quamen dats bekint
Die amoniten die ic sal nomen

1930

Hier na als icker an sal comen
Also als ic hier voren seide
Abraham ende sarra si beide
Wonnen ∙i∙ kint daer hem god of
Tevoren hadde ghedaen belof

1935

Besneden wast na abrahame
Ende oec gegeven sine name
Doe het hadde der daghe achte
Noch plegets abrahams gheslachte
Ioden ende ander volc oec mede

1940

Te besnidene na hare zede
Ysaac hiet hi bi namen
Om dat si lǒegen tesamen
Als hem god behiet dat kint
Ysaac es met ∙i∙ twint

1945

Dan lachen in ebreuscher tale
Van ysmaele[363] latic altemale
Abrahams sone daer of quam
Groot gheslachte als ict vernam
Mar dat algader heidiin was

1950

Van ysaacke als ic oec las
Quam maria die moeder ons here

f13r

bewerken
Te sire ieesten wilic keren
Over ene wile daer naer
Die ysaac hadde xxv iaer

1955

Onse here abrahame ane sprac
Nem dinen lieven soene ysaac
Ende ganc int lant van visione[364]
Ende offerne mi te minen doene[365]
Up ∙i∙ berch dien ic di wise

1960

Indien tiden plagen[366] die wise
Die offerande die si gode
Offerden tesinen ghebode
Dat sise sloegen upten outaer
Ende bernden mede oec aldaer

1965

Ende leidet up hout ende vier
Sinen sone dat leesmen hier
Bant hi die hande metter vaert
Ende leiden daer up ende nam ∙i∙ swaert
Updat hine soude slaen tedoot

1970

Mar die ingel diet hem verboet
Ende seide nu weet onse here
Dattune ontsies vele mere
Achterwaert so sach abraham
∙I∙ sconem ram dat hi vernam

1975

Die verwerret metten hornen
Ginder hinc in die scarpe dornen
Dien offerde hi voerden sone
Bedi hiet hi omme dat gone
Die stede god die salt bescouwen

1980

Dus keerden si quite[367] van rouwen
Ende god swoer bi hem selven daer
Dat hi soude dat lant daer naer
Den sinen geven embermere
Thuus quam abraham die here

1985

Merct wat meent abraham
Dat hi sinen sone nam
Ende hine ter offerande ontfinc
Ende nochtan mitten live ontginc
Dat betekent wel sekerlike

1990

Dat die vader van hemelrike
Ihesus offerde siin kint
Dor ons sine scout ne wast ∙i∙ twint
Te monte calvarien ter stede
Dat vinde wi bescreven mede

1995

Dat ter stede daer mitte hornen
Verwerret hinc in die scarpe dornen
Datter ihesus an die cruce hinc
Dystorie seit oec dese dinc
Ter selver stede over waer

2000

Daer abraham maecte den outaer
Dat daer die temple was ghemaect
Van salomone die was gheraect
Ysaac die der doot ontginc
Mach wel bedieden dese dinc

2005

Dat ons heren godlichede
Van allen pinen hadde vrede
Die menscheit bediet die ram
Die die passie dor ons nam
Dus eist openbare anscine[368]

2010

Dattie menscheit dogede pine
Entie godlichede daer af
Niet en wiste ∙i∙ clene caf[369]
Dus als ghi moget horen
Was onse verlosen bediet te voren

2015

Hem quam boedschap dat siin broeder
Nachor siins vader kint ende sire moeder
Hadde ghewonnen bi melcha[370]
Die suster was siins wiifs sarra
Viii sonen wi lesen dus

2020

Datmen hiete den oudsten hus[371]
Van hem so was iacob gheboren
Daermen doget af mach horen
Ende ∙i∙ ander hiet oec bus[372]
Van hem lese wiit aldus

2025

Dat die prophete van hem quam
Die geheten was balam
Die derde hiet barvel[373]
Vanden andren swige wi wel
Mine ioect watter af was geboren

2030;

Want si ter ieesten niet en horen
Abraham woende daer nemmee
Indat lant van manbre[374]

f13v

bewerken
Ende sarra soe starf siin wiif
Alsoe hadde in dit ardsche liif

2035

Gheleeft ∙c∙ iaer ∙xx∙ ende sevene
Abraham groefse se daer benenene
In die twivoudighe aghedochte[375]
Di hi daer te voren cochte
Die sinen te graven dor sine lieve

2040

Ende daer in lach adam ende ieve
Abraham was out van dagen
Om eleasar hiet hi vragen
Die was al siins huus bereit
Dus so heeft hi hem gheseit

2045

Swere mi dat bi onsen here
Dattu ne neems nembermere
Wiif ne gheve na minen kinde
Want icse oyt nie en minde
Die uten lande van chanaan

2050

Vare te minen lande dan
Ende nem ∙i∙ wiif aldaer
Ende wilse di niet volgen naer
So bestu quite vanden ede
Dit swoer eleasar gerede[376]

2055

∙x∙ kemele nam hi daer na
Ende voer in mesopotamia
Met hem voerdi vele das
Dat selsiene[377] inden lande was
Up ∙i∙ avonstonde hi quam

2060

Tot ere stede hiet carram[378]
Ende was daer harde wel ontfaen
∙I∙ maget gaf men hem saen
Die vivet was ende bequame
Rebecca was hare name

2065

Mar alreerst was hare ghevraget
Of het haer te doene behaget
Diesmen te voeren[379] niene plach
Bedi wast na genen dach
Vort me vaste so gheset

2070

Diesmen noch pliet ende es wet
Datmen niemen gener man
Soe en lie oec mede daer an
Die knape brochtse te lande
Ende ysaac namse bi hande

2075

Ende trouwerse ende dede haer eere
Ooc vermindhise so sere
Dat hi dor hare den rouwe groot
Vergat van sire moeder doot
Abraham nam oec daer na

2080

∙I∙ wiif hiet satura[380]
Daer hi vi sonen bi gewan
Want bi naturen die oude man
Ende dionge wiif winnen vele kinder
Hare lant besciet[381] hi ginder

2085

Van isaacke sinen liefsten sone
Iosefus scriift dattie gone
Wonnen harde groot gheslachte
Die de lande dwongen met crachte
∙I∙ vanden genen wan ∙i∙ kint

2090

Dat asser[382] hiet van hem was sint
Gheheten dlant van affrica
Dat alreerst hiet libia
Oec waster ∙i∙ hiet tyrus
Van saturen wi lesent dus

2095

Want na hem so wille wi lien
Was gheheten dlant van surien
∙C∙ iaer lxxii ende vive
Leefde abraham indesen live
Doe starf hi heilichlike ende wel

2100

Ysaac ende oec ysmael
Sine ∙ii∙ kinder groeven niet verre
Aldaer bi daer leget sarre
Indie twivoudighe aghedochte
Leidsine die hi wilen cochte

2105

Nu suldi merken ende verstaen
Hoe die tide siin vergaen
Aldat was in aerdrike
Dat anebede ghemeenlike
Afgode ende was heidin diet

2110

Sonder dat van abrahame sciet
Ende van ysaacke sinen sone allene
Anders waren si harde clene
Dese hilden hem an gode
Tien tiden hadden si gebode

2145

Ende hare macht verre ende na
Die heren van assyria
Daer eerst droech crone belus
Ende na hem siin sone nynus
Dat was deerste orloges[383] man

2120

Die den eersten afgod maken began
Doe abraham was out ∙xl∙ iaer
Doe starf ninus wet voer waer
Die crone behilt na siin liif
Semiramis siin vrouwe siin wiif

f14r

bewerken

2125

Was deerste die maecte broeke
Als wi lesen indesen boeke
Enten mur van babilone
Die so starc is ende so scone
Haer kint nam soe temanne[384]

2130

Ende behilt die crone danne
Dat rike stont mccc iaer
Ende ∙li∙ wet voer waer
Coninghe hadden si xxx ende achte
Gheboren van haren gheslachte

2135

Ysmael was in desen levene
C iaer xxx ende sevene
Van hem bleef groot volc ende rike
Dat bleef heidin al ghemeenlike
Mar dat late wi al varen

2140

Ende scriven van ysaacke te waren
Daer dat heilighe vleesch af quam
Dat dor ons sterven ane nam
Rebecca als ict bescreven vinde
Ysaacs wiif soe bleef met kinde

2145

Ende soe droeger te gader tve
Die vochten ende waren gheve[385]
Daer si inder moeder lagen
Dies voeren [386] siis gode clagen
Bede soe ende hare man

2150

Onse here antworde haer dan
Dine kinder die bedieden
Die ∙ii∙ maniere van lieden
Die hier na sellen versceden[387]
Ende met stridene die tiit verleden[388]

2155

Die mere[389] sal siin onderdaen
Die mindre al sonder waen
Nu merct wel dat esau
Bede root[390] was ende ru[391]
Ende dat hi eerst was geboren

2160

Iacob was van scoenheden vercoren
Esau bediet die ioden
Die nu ru siin alse roden
Ende oec ondercomen[392] diet
Dat hi root was dat bediet

2165

Dat si besmet[393] siin vanden bloede
Dat ihesus storte die goede
Si waren eerst van gode vercoren
Ende hadden van hem als wiit horen
Die wet eerst ghelovets mi

2170

Upten berch van sinai
Iacob die minste man
Bediet als ict merken can
Dat kerstine volc dat nu die vaert
Rechteliic heeft te hemele waert
2175
Wi hebben hem mit groten roeme
Afghenomen hare ouderdoeme
Ende al haer recht ende al haer eere
Ende oec so sellen si embermere
Den kerstinen siin onderdaen

2180

Totte dien dat si vallen gaen
An onse ghelove dats die striit
Die god voerseide lange tiit
Daer na alst tiit was
Rebecca der kinder ghenas

2185

Diere eerst was gheboren
Was ru ende root als wiit horen
Dandre diere gheboren wart daer naer
Die hadden biden voeten daer
Als ocht hi hem wilde hebben benomen

2190

Dat hi niet eerst ware vort comen
Iacob was hi bidi ghenant
Wat dat bediet dat es becant
Verwinre[394] of supplanteere[395] mede
Doudste was gheheten ter stede

2195

Esau ende dit wonder groot
Ghesciede voer abrahams doot
Als ict las wel xv iaer
Indien tiden wet voer waer
Dat isaacs ∙ii∙ kinder waren geboren

2200

Als wiit hier bescreven horen
Ende oec in dat selve iaer
So begonste wet vor waer
Dat griexe rike mit mogentheden
Tote argos in die stede

2205

Ende die eerste coninc die hiet iaicus
Dat gheduerde wi lesen dus
Toter wilen dat delbora wel
Berechte tvolc van israel
Xiiii coninghe ware binnen

2210

Daer na dus moghe wiit bekinnen
Alst hadde gheduert ∙d∙ iaer
Ende xliiii wet voer waer
Sloech doet die coninc partius
Sinen rechten oem atrius

2215

Siins sondanx mit onghevalle
Ende nam dat rike al met alle

f14v

bewerken
Dien van argos diet hadden eer
Ende droech crone vorwaert meer
In misch in ene goede port
2220
Nu hort dystorie vort
Doe ysaacs kinder seggic u
Iacob ende esau
Quamen tharen manliken dagen
Keerde hem esau an dat iagen

2225

Iacob wirt herde ende ackerman
Ende ysaac leide sinen sin daer an
Dat hi den oudsten hefst gecoes
Ende die moeder den ioncsten altoes
Tenen tide hadde die wise

2230

Iacob ghemaect ∙i∙ edele spise
Esau quam van den velden moede
Ende sprac gef mi tetene goede
Van desen goeden pulmenre[396] root
Want mi moyt[397] die moetheit[398] groot

2235

Iacop sprac vercoep mi dan
Want du best die ouder man
Diin vordeel daer af ende diin recht
Dit dede esau siin broeder echt
Ende swoer den eet altoes

2240

Vaste te houdene sonder loes
Om die rode spise tetene som
Dies hietene die liede esau dom
Ende siin lantscap daer na
Wart oec gheheten ydumia

2245

Nu merct die doe doutste was
Wat vordeel hi hadde das
Den oudsten was altoes ghereet
Tien tiden ∙i∙ sonderlinghe cleet
Dat plachi an te doene mede

2250

Als hi sacrifitie dede
Ende plach tontfane algader
Tachterst die benedixie vanden vader
Daer oec werschap[399] was ofte feeste
Benediedehi daer aldie meeste

2255

Ende hadde hi mans deel
Oec so nam hi dat al geheel
Van svader goede na siin leven
ii kinder deel dus est bescreven
Sident gheviel ysaacke mee

2260

Daer hi woende in bersabe
Dat here god daer openbaerde
Ende seide dat hi hem niet en vervaerde
Hi soudhem dat doen al gader
Dat hi te voren behiet den vader

2265

Ginder maecte hi ∙i∙ outaer
Ende ane riep onsen here daer
Indien tiden was foroneus
Die de sone was van iaitus
Hi visierde eerst wet in grieke lant

2270

Ende vaste curen[400] die hi oec vant
Datmen den rechtre wildiit horen
Alle die zaken brochte te voren
Eorum noemde hij die stede
Daermen den liede recht updede

2275

Yma was siin suster tewaren
Di in egypten quam gevaren
Ende visierde lettren daer
Oec leerde soe hem dats waer
Vele ackerneringhe mede

2280

Doe soe doot was hort watmen dede
Si maecter af ∙i∙ godinne
Dur hare consten van groten sinne
Foroneus sone die apis hiet
Quam oec onde degyptische diet

2285

Dien maecten si na sine doot
∙I∙ god weert ende groot
Serapis so hieten sine[401]
Dus wolden die sarrasine[402]
Nu hort van Ysaacs gheslachte

2290

Dats daer ic nu meest up achte
Alse esau was van ∙xl∙ iaren
So nam hi ∙ii∙ wiif van chanaan te waren
Wel gheboren van chanaan
Dat was leer[403] den goeden man

2295

Ysaacke ende sire moeder mede
Dat hi sulc huwelic daer dede
Hi deet om mogende[404] te sine
Onder die rike heidine
Isaac wart out hets recht

2300

Sodat hi verloes siin lecht
Sine sone riep hi esau
Mac mi van diere iachte nu
Spise die ic wel[405] eten mach
Dat di vor minen sterf dach

2305

Mine siele mach bendien
Dit hore wi noch van easu lien[406]
Dat hi nam boghe ende scichte
Ende voer iagen telt ghedichte

f15r

bewerken
Rebecca hare twiet moeder

2310

Die riep iacope sinen broeder
Ende seide hem die worde algader
Die ghesproken hadde die vader
Brinct mi ∙ii∙ hoekinne[407] saen[408]
Ic sal daer af sonder waen

2315

Spise dinen vader goet maken
Di hi et vor alle zaken
Diis salgii ghebenediit wesen
Node dedehiit als wi lesen
Doch dedi der moeder raet

2320

Alsoe dat eten hadde begaet[409]
Soe cledene harde sciere[410]
Met cledren goet ende diere
Die esau hadde indien dagen
Alse die oudste sonen plagen

2325

Die moeder die siins[411] hadde vele[412]
Decte siin hals ende sine kele
Datten die vader vonde ru
Ochti iet twifelde van esau
Tetene heefti voer hem gheset

2330

Ende hi seide vader nu et
Ende seine mi mittien so sprac
Dat hi tehem quame isaac
Hi wilde tasten oft esau ware
Iacob was betast mit vare[413]

2335

Dits esaus hant ende iacobs luut
Sprac hi ende at die spise al uut
Ende doe hi hadde gedronken wiin
So custi den sone siin
Ende benedidene ende seide mede

2340

God di moete di geven volhede
Ter weeldicheden van ardrike
Ende des daus van hemelrike
Corens wiins ende olien mede
Onder dine moghenthede

2345

Moete volc siin bedwonghen sere
Ende wes van dienen broederen here
Die di seint sei ghebenediit
Entie di vloect si ontvriit[414]
Doe dit seinen was ghedaen

2350

Iacob was cume uut gegaen
Dat easu sine spise brochte
Entie benedixie daer sochte
Doe wart isaac wondren sere
Indie wonder vertogede[415] onse here

2355

Hem dat volgaen[416] moste vort
An siin kint dat heilighe wort
Bedi en wart hi niet gram
Hi antworde als hi bequam
Dat siin broeder scalkelic es comen

2360

Ende heeft die benedixie ghenomen
Esau sprac en was geen scop[417]
Dat hi was geheten iacop
Hi cochte mi of drocht[418] van minen ouden
Mine benedixie heeft hi onthouden

2365

Vader nu benedie mi noch mede
Nu verneemt wat Ysaac dede
Hi behiet hem hi most volstaen
Sinen broeder te sine onderdaen
Mar vet lant ende drachtig[419] mede

2370

So behiet hi hem daer ter stede
Mar esau droech den niit wel groot
Ende seide waer miin vader doot
Ic soude minen broeder doot slaen
Rebecca soe heeft dit verstaen

2375

Ende seide lieve kint vare dan
Tote minen broeder laban[420]
Int lant van mesopotamia
Toten vader ginc soe daer na
Ende seid hem ic verliese miin liif

2380

Es dat iacob neemt wiif
Uten lande van chanaan
Isaac omboeten[421] dan
Ende bediede hem daer na
Ende seide vare in mesopotamia

2385

Nem ∙i∙ wiif van labans kindren
Iacop sciet van diene minden
Ende voer te siins oems waert
Bi bisa quam hi uptie vaert

f15v

bewerken
Up tvelt lach hi ende niet allene

2390

Siin hoeft leidi up ∙i∙ stene
In sinen slaep dat hi versach
∙I∙ langhe ledre daer hi lach
Vander erden toten hemele slaen
Ende ingle up ende neder gaen

2395

Die ledre als ic vroet bin
Es die dochter ioachim[422]
Die so droech die salighe anne
Troest alre wive ende manne
Die soete edele maget marie

2400

Daer ic up hope ende altoes lie
Die ∙ii∙ lederbome[423] siin oec mede
Oetmoede ende suverhede
Die vander erden ten hemele gingen
Ende gode in haren lichame ontfingen

2405

Also menich stap als daer toe horde
Ne mochtic mit genen worde
Gheseggen miin sin es so cranc
Die lederbome waren so lanc
Also ne mochtic ingere wiis

2410

Marien doget ende haren priis
Noch hare genaden niet bescriven
Up dese lederbome moetwi cliven[424]
Al dat ye quam van wiven
Os al gader verloren bliven

2415

En ware oft soet selve dede
Mit ghereande behendichede
Ne quame wi in hemelrike
Soe es onse troest vast ende rike
Wine clemmen[425] met soene doet

2420

Van hare sal ons comen die spoet
Ende eist dat wi up hare ghien[426]
God diere up was ghesien
Sal ons die hant bieden mede
Ende helpen bi haren gebede

2425

Hi sach gode up die ledre
Die seide tehem ic bin diin ledre
Abrahams god ende isaac
Dits lant daer ic ane sprac
Dat diin sal siin ende diere

2430

Iacob wart ontwaken sciere
Ende hi sprac in dese stede
Es ons heren godlichede
Alne wistict min no mere
Dese stede es ontsienlic[427] sere

2435

Dits gods huus ende hemelsche porte
Hier voerseidi gods gheborte
Die tempel gods ende die wet
Die sint int lant was geset
Want die wet es ontsienlic sere

2440

Thuus gods es des tempels ere
Die hemel port bediet tgat wiede
Dat was ane ons heren side
Dien steen rechti upten dach
Daer hi up siin slapen lach

2445

Tebetekene[428] die heilige stede
Ende goeter oloie oec up mede
Gode beloefdi daer ten kere[429]
Te doene offerande mere
Die stede die daer stont na

2450

Die te voren hiet lusa[430]
Hietmen bi namen betel
Dats gods huus ende niet el
So lange ginc hi dat hi quam
Toter stede van carram

2455

Daer ne siin oem wel ontfinc
Doe hi hadde verstaen die dinc
Seidi hier mogestu seker wesen
Vorwaerde maecte hi na desen
Dat hem iacob soude wel

2460

Vii iaer dienen omme rachel
Die siin ioncste dochter was
So dat iacob ghehingede[431] das
Rachel was ∙i∙ scone kint
So sere hevetse iacob gemint

2465

Dat hem die iare dochten onlanc[432]
Naden vii iaren omme ganc
Alse iacob waende hebben siin lief
Brochten laban als ∙i∙ dief
Heimelic mit groten liste

2470

So dat iacob niene wiste
Doudste dochter te bedde geleet
Dat was iacoppe harde leet
Des margiins als hiit vernam
Ende seide ten oem erre[433] ende gram

2475

Waer omme heefstu dit gedaen
Laban seide sonder waen
Men pliet hier al sulker dingen
Datmen douste eerst te manne bringen
Iacob moste dit ghedogen

2480

Soe was lelic mit sepelende[434] ogen

f16r

bewerken
Ende was geheten lia
Echt diendi vii iaer daer na
Om rachelle dat hise gewan
Di lia droech bi haren man

2485

Ruben levi ende symoene
Iudas isacar ende sabuloene
vi sone ende daer na
∙I∙ dochter hiet dyna
Rachel droegher vele min

2490

Iosep ende beniamin
Lia bediet die oude wet
Die lelic was ende besmet
Ende min mit gode was vercoren
Rachel die niewe daer wi toe horen

2495

Die scone es ende van gode gemint
Aleist dat men bescreven vint
Dat lia hadde vele kinder
Iosep allene al was hi minder
Was scoenre ende vele vroeder

2500

Dan ieman onder sine broeder
Dus eist al heeft die oude wet
∙x∙ ghebode van gode geset
∙I∙ niewe ghebod dats karitate[435]
Bringt mee volcs ter rechter strate

2505

Dan die oude ∙x∙ ghebode
Ende lichteliker[436] oec tegode
Sonder karvate dats minne
Niemen comt te hemele inne
Bi ∙ii∙ ioncwiven hire iiii gewan

2510

∙I∙ hiet neptalim ende ∙i∙ hiet dan
Azer ende ∙i∙ hiet gat
Dus heeft hire ∙x∙ gehat
Van desen ende xii weetmen wel
Quamen die xii gheslachte van israhel

2515

Indien tiden dat dat ghesciede
So verdronken vele liede
Met ere lovie in achaya
Doe dentalion ende pira
Up ∙i∙ berch behilden dliif

2520

Doe levede pallas starcste wiif
Die doot sloech ∙i∙ gygant
Ende dat wulle werc[437] oec vant
Om die vroetscap van haren sinne
So maectmer sint of ∙i∙ godinne

2525

Als ict vernam wet vor waer
So woende iacob ∙xx∙ iaer
Mit sinen oem den quaden laban
Daer hi groot goet onder wan
Ende dat was labans ondancs sere

2530

Doe gheboet hem onse here
Dat hi telande keren soude
Iacob diet ember doen woude
Nam siin wiif ende sine kinder
Ende al dat hi hadde ginder

2535

Ende rachel die stal algader
Die afgode die hadde haer vader
Also rumde iacob die stat
Ende voer ten berghe van galaat[438]
So dat die mare vernam laban

2540

Ende volgede naer mit menigen man
Mar god hiet hem in sinen droem
Nu sie wel ende nems goem[439]
Dattu iacoppe sachte spreecx an
Hier af wert vervaert[440] laban

2545

Laban vanten in galaat
Ende seide twi daetstu dat
Dattu ontvloes sonder bode
Ende mi staels mine gode
Dinen oem dinen sweer[441] dinen weert[442]

2550

Iacob seide ic was verveert
Dattu nemen souds miin wiif
Vander dieften sonder blief[443]
Soec dine gode onder mine alame[444]
Ic wildemen hem dat leven name

2555

Onder wien datmense vonde
Laban sochte lange stonde
Mar al ontstacse[445] hem rachel
Daer na swoeren si sonder fel
Elc andren hulde ende scieden

2560

Laban keerde mit sinen lieden
Ende iacob voer te lande waert
Doe ghemoeti[446] an die vaert[447]
Ingle vele mit haren scaren
Die daer alle ghereet waren

2565

Hem te helpen iegen esau
Van danen sende hi segic u
Boden ten broeder omme vrede
Die weder quamen daer ter stede
Ende seiden hi quame mit goeden moede[448]

2570

Mit cccc mannen sonder hoede
Ende iacob wart thant vervaert
Ende hi bad te gode waert

f16v

bewerken
Here die mi te lande hiets keren
Verlosse mi van minen broeder mit eren

2575

Met minen stave so hebic heden
Die iordane overleden[449]
Ende come hier met tveen scaren
Help mi dat ic moghe ontfaren[450]
Die staf daer iacob als ic wane

2580

Mede leet die iordane
Was dat cruce daermen mede
Liit der werelt piinlichede
Die riviere dats die werelt
Daer die stroem inkeert ende dwerelt[451]

2585

Ende es oec ember onghestade
Nedade dat cruce ende gods genade
Nieman mochte die werelt liden
Dits die staf daer wi toe tiden[452]
Iacob ontsach sinen broeder easu

2590

Ende wi den duvel fel ende ru
Al mochte wi die werelt liden
Hi es ons ember so na der siden
Ende holpe ons god niet uter noet
Hi sloege ons ziele ende liif te doet

2595

Mar god die esau maecte sachte
Vinc den duvel met crachte
Die scaren riden voren algaende
Ende hi bleef ten oever staende
Om te doene sine gebede

2600

Aldaer wart hi worstelende mede
Iegen ∙i∙ ingel in mans ghelike
Die quetsten daer so bitterlike
Dat hem die senewe[453] verdarf
Sident so hebben si oit warf

2605

Hi ende oec al siin gheslachte
Hem gedaen[454] van senewen wachte
Dat sire noit wilden eten[455]
Dus worstelde die degen[456] vermeten[457]
Doe verclarde die dagheraet saen

2610

Entie man sprac laet mi gaen
Iacob sprac daers geen ontgaen
Dii en wiltmi benedien saen
Die ander seide hoe heetstu dan
Hi seide iacob doe sprac die man

2615

Iacob sal dine name niet wesen
Mar israel nu marc na desen
Hi bebedidene in dien dage
Ende hiet hem dat hi niet ontsage
No sinen broeder esau

2620

Doe seide iacob ic sech al nu
Gode onsen here al openbare
Die mi ghetroest heeft van vare
Doe rees die sonne ∙i∙ deel betide
Ende hi honcte daer an dene side

2625

Dat dede hem des ingels slach
Mettien hi esau versach
Ende neech hem neder toter erden
∙V∙ warf met groter werden
Esau die helsden[458] diere stont

2630

Ende custene an sinen mont
Al wenende vragede hi hem ginder
Wies es dit wiif ende dese kinder
Doe hi wiste dat si siin waren
Custhise alle sonder sparen

2635

Ende keerde weder te sire port
Iacob voer ∙i∙ deel bet vort
Wonen tere stat hiet sichem
Ende al sine meisinede met hem
Lant cochti sinen beesten daer

2640

Ende maecter ∙i∙ outaer
Daer hi gode anebede allene
Daer ghenas hi anden bene
Dina siin dochter luste mettien[459]
Dat volc van den lande besien

2645

Ende es in die stat gegaen
Des coninx sone vermindse saen
Ende wasser met crachte mede[460]
Mar die coninc ginc uter stede
Ende bad den vader om tgone

2650

Dat hi die dochter gave den sone
Die sone selve boot grote miede[461]
Haer broedre waren gramme liede

f17r

bewerken
Ende seiden wilde hi hem besinden[462]
So mochthi te sine bede tiden[463]

2655

Doe dede die sone entie vader
Haer volc besniden all gader
Hem selven besneden si
Symon ende oec levi
Haer broedre quamen tien stonden

2660

Doet volc niet wanden[464] wouden
Ghenesen gincsire ende namen si harnasch[465] an
Ende sloegent al dat was man
Ende namen hare zuster dina
Die andre broeder quamen daer na

2665

Ende roefden tgoet dat was ginder
Doe namen si wiif ende kinder
Dit was harde leet den vader
Ende scalt[466] die broedre bedegader
Omme dat volc over hem soude clage

2670

Ende bi aventure[467] dau lagen[468]
Hem entie sine ende slaent aldoot
Up ∙i∙ wile clene ende groot
Mar god vertroestene wel
Ende hietene varen te betel[469]

2675

Omme dat hi wonen soude daer
Ende maken ∙i∙ scone outaer
Ende hi suverde sine liede
Doe besach hi sine meisinide
Labans afgode van sichem

2680

Hevet hi vonden onder hem
Die groef hi algader onwerde[470]
Onder ∙i∙ boem indeerde
Sider[471] daer na over lange tiit
Ontdalfse die coninc daviit

2685

Ende smalt gout tenen gewerken[472]
Om te maken ons here kerke
Iacob voer in betel
Tvolc ne dorst hem niet volgen wel
∙I∙ outaer maecti sonder waen

2690

Daer hi di lederer[473] sach staen
In sinen slaep daer te voren
Nu merct vort so mogedi horen
Datmen bi namen betel el
Anders hier dan israel

2695

Daer na ginc in pinen[474] siin wiif
Rachel ende verloes haer liif
Van haren sone beniamin
Iacob was droeve in sinen sin
Begraven was soe van hem

2700

Inden wech van betlehem
∙I∙ steen sette hi up tgraf
Die noch niet en es daer af
Doe voer hi toten vader ysaac
Die nochtoe levede ende sprac

2705

Alse hi gheleeft hadde ∙c∙ iaer
Ende lxxx dat es waer
Starf hi heilichlike ende wel
Esau ende oec israel
Groevene in die aghedochte

2710

Die abraham te voren cochte
Na svader doot si bede scieden
Die broedere met haren lieden
Want si bede doe rike waren
Esau es in edom gevaren

2715

Van hem quam gheslachte hoge
Menich coninc menich hertoge
Die ic achter moet laten bliven
Ende moet van iacoppe vort scriven
Daer dat heilighe vleesch af quam

2720

Datten duvel die macht benam
Tien tiden leesmen dat was
Promotheus ende atlas
Daer die poeten vele af liegen
Die tvolc met favelen bedriegen

2725

Si scriven dat prometheus maecte liede
Nu hort waer bi dat dit ghesciede
Hi maecte beeldekine die gingen
Bi sinen sonderlingen dingen
Hi was die tfingerliin[475] visierde

2730

Ende die hant daer mede versierde
Mar yseriin so was dat siin
Hi hiet dragen dat vingerliin
Anden vingher dat was siin raet
Die naest den clenen vingher staet

2735

Hi heeft die adre[476] dies gheloeft
Di al an die herte hoeft[477]
Tien tiden so lese wi dus
Was ceres ende tricholnius
Die oec een was van den godinnen

2740

Soe leerde den grieken coren winnen
Twalef iaer eer ysaac starf
Ende eer rachel mede verdarf
So wast datmen ioseppe vercochte
Nu hort hoement toe brochte

f17v

bewerken

2745

Sine broeder haeten alle gader
Om dat hi vanden vader
Liever was dan haer ne geen
Dat oec wel nidichede sceen
Die scoenste was hi ute vercoren

2750

Die doe ter werelt was gheboren
Doe maecte hem siin vader israel
∙I∙ dieren roc gescepen wel
Van diere werke ten voeten lanc
Mar daer die meeste niit ut spranc

2755

Dat was van drome dien hi sach
Hi teldene den broederen up ∙i∙ dach
Dat hem dromede tenen stonde
Dat si tegader scove bonden
Ende haren scove den sinen negen

2760

Doe spraken si fellike iegen
Saltu dan onse coninc wesen
∙I∙ andre droem telde hi mit desen
Ende seide ten vader daer ic lach
Dochte mi dat ic die sonne sach

2765

xi sterren ende oec die mane
Mi algader bede ane
Siin vader scaltene ende seide
Sal ic en dine broedre mede
Ende diin moeder di anebeden

2770

Hier af quam vele der nidicheden
Die broedre lagen in sichem
Ende hare beesten doe met hem
In hare weeden indien tiden
Also daden si lange siden

2775

Ioseppe riep israel ende seide vare
Tedinen broederen ende sie hoet dare
Staet∙ Iosep vantse in dotahin[478]
Teerst dat si sagen him
Seidi siet waer die dromere comt

2780

Versla wine laet sien wat vromt[479]
Dat hi hem an die drome hout
Warpwine indie cisterne[480] out
Ende seggen datten ∙i∙ dier verbeet
Ruben horet het was hem leet

2785

Ende seide en ware niet goet
Storte wi siin onnosel bloet
Mar werpwinen levende in den pit
Dat vader ende moeder omme dit
Niet van rouwen sterven bede

2790

Si namen biden dieren clede
Ende dadent hem af ende na dit
Worpsine levende inden pit
Die van watre noit was nat
Ruben riet dit omme dat

2795

Dat hine gherne hadde ghenomen
Enten vader doen weder comen
Metien voer ruben sire straten
Dander broedere saten ende aten
Ende sagen comanne[481] comen gevaren

2800

Mit kemelen ende mit diere waren
Doe sprac iudas vercope wi desen
So sellen onse hande suver wesen
Van sire doot het dinct mi goet
Hets onse vleesch ende onse bloet

2805

Om ∙xxx∙ penninghe was hi vercocht
Den madianiten ende toe brocht
In egypten daer wart hi echt
Vercocht over ∙i∙ eygine[482] knecht
Daer cocht ∙i∙ hiet futifar[483]

2810

Daer ic wel af seggen dat
Dat hi van sconnix riddersscap
Altemale hadde theerscap
Wien mach iosep bet bedieden
Dan die van sinen eygine lieden

2815

Ende van sinen broederen was vercocht
Enter vreemder hant toe brocht
Dan ihesus marien sone
Alse broeder was die gone
Dien vercochte die fariseen

2820

Iudas hieten si bede na een
Die rachels kint ende marien
Vercochten bi wel felre envien[484]
Bede gafmense even diere
Ende bede waren si goedertiere

f18r

bewerken

2825

Iosep was ∙ii∙ warf vercocht
Dat bediet dat ihesus brocht
Den ioden was enten fariseen
Dat sine leverden alst wel sceen
Ander warf up pilaten

2830

Diene passide utermaten
Alse futifar iosep oec mede
Om siins wiifs onreinichede
Dat soe dullike dat kint
Vercoren hadde ende ghemint

2835

Ende hi sinen here geen ontrouwe
Doen wilde an die vrouwe
Die over hem clagede mit onrechte
Dede hine geliic enen knechte
Bede mishandelen ende slaen

2840

Ende oec in enen karker gaen
Ruben quam ten pitte weder
Ende doe hi inwaert sach neder
Ende hi iosep niet en vint
Riep hi armen waer es dit kint

2845

Waer sal ic hene oft es doot
Mar doe seidsiit hem al bloot
Hoere mede ware gedaen
Doe liet hi siin wenen staen
Den roc namen si diere ende goet

2850

Ende varweden in hoekiin bloet
Ende senden haren vader israel
Ende seiden tehem nu merke wel
Of dit diins soens roc yet si
Hi kendene ende riep owi

2855

∙I∙ quade beeste heeft verbeten
Iosep minen sone willic weten
Sine cledre scordi[485] doe saen
Ende heeft argere ane gedaen
Lange weendi ende onsochte

2860

Datten niemen getroesten mochte
Ende seide ic sal ter hellen varen
Ende miin kint bewenen te waren
Doe was ∙i∙ stede an die helle
Daer was in menich gheselle

2865

Ghesceden vander sware doot
Ende dat heet abrahams scoot
Want hi ende menich siin genoot
Waren daer tote ihesus doot
Dat was die helle die pasche nacht

2870

Tebroken was bi gods cracht
Iosep als ic hebbe gheseit
Was dus vercocht om nidicheit
So datten futifar gewan
Dat was ∙i∙ onghenatuert[486] man

2875

Want dat hine so scone tien stonde
Sach cochthine om sine vule sonden
Mar god vercoude[487] sine nature
Dat hie also na die ure
Levede als ∙i∙ ghehuert[488] man

2880

Dus bleef tlant[489] reine vort an
Futifar daer na beval
Iosep sine riicheit al
Hine at anders niet dan broot
Sine scoenheit was so groot

2885

Datten verminde siins heren wiif
Dat hem na hadde gecost siin liif
Al soene gevrien[490] niet en conde
Soe trac soe hem af tere stonde
Sinen mantel daer hi bi haer was

2890

Soe clagede haren man das
Dat hi hare wilde doen gewelt
Ende soene biden mantle helt
Ende hi gelovets haer saen
Ende dede ioseppe tehant vaen

2895

Ende ins conincx karker doen
God was mitten getrouwen garsoen[491]
Ende gaf hem gratie hi hads gewelt
Voer hem die die gevangne helt
Want hi hem den karker beval

2900

Ende daer toe die gevangne al
Des conincs backere[492] ende siin scinke[493]
Waren gevaen den enen hinchi
Als ghi hier na sult verstaen
Iosep diende hem hier na saen

2905

So lach die scinkere in ∙i∙ droem
Dien teldi ioseppe ende nams goem
Ic sach vor mi ∙i∙ wiingaert
Ende daer ute spruten metter vaert
Drie scoten[494] ende wies toe

2910

Daer na sach icken bloyen doe
Ende daer na wassen druven tewaren
Die tehant al ripe waren
Ende daer uut duwede ic dat sap
In miins heren sconincx nap

2915

Ende gaf hem daer af drinken
Iosep sprac du salt scinken

f18v

bewerken
Bin drien dagen wes vro
Vor den coninc farao
Die iii scoten menen ∙iii∙ daghe

2920

Ende als du here best so ghewaghe
Miins voerden coninc faraoene
Dat ic diiftelic ende onscone
Ute minen lande ben vercocht
Ende met onsculden ten karker brocht

2925

Die backere sprac hord wat ic sach
Mi dochte daer ic in slape lach
Dat ic iii corve brochte mit mele
Ende inden uppersten oec niet vele
Broets dien brocht ic up miin hoft

2930

Den ∙i∙ upten andren des geloeft
Voghele quamen diere af aten
Iosep sprac ic soude laten
Mochtic dit eer ict ontbonde
Ten derden daghe gheloeft minen monde

2935

Sal di doen hangen farao
Ende die dinc gesciede also
Ten derde dage hilt farao feeste
Ende met hem oec alle die meeste
Den scinke gaf hi siin ambocht[495]

2940

Mar die backere heeft becocht
Dien dede hi an sine kele hangen
Dus es ioseps droen[496] vergangen[497]
Die scinke vergat ioseps al
Over ii iaer quam ∙i∙ geval

2945

Dat farao sach enen droem
Sine vroede namens goem
Mar nieman wasser diene ombant[498]
Doe pensde die scinke altehant
Om ioseppe ende heeft vertelt

2950

Hoe hi sinen droem heeft ghespelt[499]
Men haelden uten karker saen
Ende deden harde scone dwaen[500]
Ende vercledene altehant
Farao nam sine rechter hant

2955

Ende seide ic hebbe ∙i∙ droem versien[501]
Vervaerdi niet ontbint mi dien
Doe seide die coninc hoe hi sach
Daer hi in sinen slape lach
Vii ossen vet ende goet

2960

Ende daer na vii andre bloet
Ende hongerech dese verteerden al
Doe waect ic ∙i∙ stonde smal[502]
Ende daer na sach ic vii aer
Vol van corne dats waer

2965

Ende vii ydele ongheladen
Die de volle alle verdaden
Iosep seide van desen tween
Here coninc es die sin alleen
Die vii ossen die vii corne

2970

Die volle die vette die vercorne
Bedieden dat vii iaer
Sellen comen saen hier naer
So rike van goeden tide
Vii osse magher ende onblide

2975

Ende die vii ydele aer
Bedieden ander vii iaer
Also hongerech datmen sal
Der goeder tiit vergeten al
Here nu siet om ∙i∙ man

2980

Die xxste deel[503] versamen can
Vanden corne dese vii iaer
Dat volc in dandre daer naer
Hebbe daert bi leven mach
Farao wonderde als hiit sach

2985

Sinen raet ende sinen sin
Hi seide du heefs den heiligen geest in
Wes selve besorger in miin lant
Siin vingherliin nam hi van sire hant
Ende gaft ioseppe om die dinc

2990

Ende om sinen hals ∙i∙ goudinen rinc
Hi maecten meester na sire siden
Up sinen wagen hiethine riden
Ende hiet roepen inder steden
Datmenne soude anebeden

2995

Dus maecthine here in siin lant
Daer toe gaf hi hem tehant

f19r

bewerken
Futifars dochter tenen wive
Alsenes hiet soe van haren live
Hadde iosep kinder twee

3000

Efraim ende manasse
Doe iosep sinen noet verwan
Was hi van xx iaren man
Iosep gaderde siin coren
Die vii iare als wiit horen

3005

Daer na quamen die honger iaer
Israel sende ∙x∙ sonen aldaer
Uten lande van chanaan
Coren te copene den ouden man
Hi hilt thuus den ioncsten beniamin

3010

Ende si quamen tegypten in
Tharen broeder die tier stont
Hem allen sere was oncont[504]
Si negen hem alle temale[505]
Mar hi sprac tehem wrede tale

3015

Ende hi seide wanen[506] comdi man
Si seiden here van chanaan
Dat wi copen souden coren
Iosep sprac men mach wel horen
Dat ghi alle spieres[507] siit

3020

Here segsi ocht ghiit ghebiet
Wi siin u knechte groot ende smal
Ende oec eens vader kinder al
Onse ioncste broeder es thuus bleven
Wet wel datter nemme[508] leven

3025

Ia sprac iosep nu wetic wel
Dat ghi spieres siit ende niet el
Soude ∙i∙ ongenatuert man ginder
So vele in u lant hebben kinder
Also scone ende so dor fier

3030

Het ghebreect den coninc hier
Bider salicheit miins heren
Ghi en sult niet weder keren
Voer ic den ioncsten broeder sie
Ocht ghi wilt ontbieten mie

3035

Hi hiltse iii dage gevaen
Ten vierden dage liet hise gaen
Ende hi hilt symone gebonden
Doe spraken si ten selven stonden
Met rechte doge wi dese scaden

3040

Om dat wi onsen broeder daden
Sine wisten niet dat iosep verstont
Want sine spraken niet mont iegen mont
Mar mit ∙i∙ tale man[509]
Iosep hiet sinen knechten dan

3045

Dat si die sacke souden laden
Ende dat gelt daer in daden
Ende si van spisen haer gevoech[510]
Ghaven ten weghe genoech
Mar hare broeder sonder waen

3050

Symoen die bleef daer gevaen
Die ∙ix∙ broeder quamen ten vader
Ende telden hem die dinc algader
Mar alsi die sacke ontbonden
Ende dat ghelt int coren vonden

3055

Wordsi vervaert allegader
Doe sprac israel hare vader
Ghi hebt mi ghemaect kindeloes
Iosep sie ic nembermeer altoes
Ende symoen die es gevaen

3060

Nu moet beniamin wech saen
In mi comt al dit ongeval[511]
Ruben sprac vor dandre al
Vader geeftene anders mi
Ne brincicken niet weder di

3065

Ic late di ii kinder ontliven
Israel sprav hi moet hier bliven
Vaert in egypten omme coren
Wi en doens niet sprac iudas voren
Di ne leents ons beniamin

3070

Ic segge dat icker af schuldich bin
Ic bringen wedere eeschen[512] mi
Israhel antworde dat si
Het staet so het moet doch wesen
Dat ander gelt voert met desen

3075

Dat ghi hier in desen zacken vont
Ende voert voer u nu ter stont
Prosente[513] ende gicht[514] mi den here
Ic kere mi des an onsen here
Dat hem die moet sal sinken neder

3080

Ende mine kinder senden weder
Dus voeren si tegypten lant
Daerse ioseps knaep vant
Ende wel ontfinc tien stonden
Si seiden wi hebben tgelt vonden

3085

In onse zacke dat bringe wi u
Ende ander penninge nu
Die knape sprac mine gebreect niet
Ic wane god dit u beriet

f19v

bewerken
Hi dede symone uten banden

3090

Ende si ghereden hem te handen
Ioseppe tegevene hare gichte
Doe hi sprac seit tgedichte
Anebeden sine allegader
Doe hi wiste dat siin vader

3095

Levede ende hi sach beniamin
Al siin liif verwandelde him
Ende ginc in sine camere wenen
Dat nieman wuste siin menen
Daer na doet hem was vergaen

3100

Gingen si allen eten saen
So dat alle die broeder sine
Waren verbliit vanden wine
Den knape seidi dathi woude
Datmen hare sacke vullen soude

3105

Ende al haer ghelt liggen daer inne
Mar inden zac van beniaminne
Hiet hi sinen selveriin nap doen
Aldat hi hiet dede die garsoen
Tiliic hiet hise wech varen

3110

Mar die knape volgede te waren
Ende eer si danen yet verre reden
Riep hi ghi pliet quader zeden
Ghi hebt miins heren nap verstolen
Si seiden wat sal dit verholen[515]

3115

Wie soene heeft sla wine doot
Ende wi alle clene ende groot
Willen diins heren eygiin[516] bliiven
Die knape begonste die zacke driven[517]
Vanden oudsten tote beniamin

3120

Ende daer vondsi den nap in
Doe mosten si te ioseppe keren
Josep seide waer waendi heren
Men mach mi stelen min no mere
Iudas bad toe harde sere

3125

Dat hi liete varen beniamin
Ende maecte hem eygiin daer voer him
Want hi hadden sonder waen
Up hem vanden vader ontfaen
Ioseppe ginc an so groot wille

3130

Hine mochter niet langher swigen stille
Ende liet dander volc uut gaen
Nochtan hebsi die wort bestaen
Dus sprac hi ten broederen waert
Ic ben iosep siit onvervaert

3135

Dor die salicheit heeft mi gesant
God onse here indit lant
Het heeft ii iaer hongher gewesen
Noch comet ∙v∙ na desen
Haest ende haelt mi minen vader

3140

Ende segt hem minen wille algader
Ic sal uwe beeste voeden ende u
Ghi siet wel mine riicheit nu
Doe custhise alle an haren mont
Van elken weendi ene stont

3145

Die mare[518] quam in sconincx zale
En het bequam den coninc wale
Ende seide sech den broederen dine
Dat si uten lande mine
Wagene nemen met andren dingen

3150

Daer si mede mogen bringen
Haer kindre ende hare wive
Ic sal hem geven wensch[519] van live
Dese dinc es aldus gedaen
Iosep gaf elken ii cleder saen

3155

Ende beniamin sire moeder kint
So heeft hi ii cleder gesint
Diemen tien tiden stolen[520] hiet
Nochtan daer bi en bleeft niet
Hine gaf hem ccc fine

3160

Besante[521] wit selverine
Dies gheliic sendi sinen vader
Cleder israel algader
End ∙x∙ esele die hem brochten
Zaken die inegypten dochten[522]

3165

Thuus voeren si blide degone
Ende seiden ten vader iosep diin sone
Leeft ende es in egypten here
Hem was te moede min no mere
Dan enen die wart ontwaken

3170

Ende ghedroemt heeft sware zaken
Doe hi die gichte sach hi loech
Ende seide hets miin genoech
Ic wille varen in minen live
Miin kint sien eer ic doot blive

3175

Israel die voer altehant
Metten sinen in egypten lant
Daer seide god van hemelrike
Vare in egypten lant coenlike
Ic sal diin volc doen wassen ane

3180

Enti weder bringen dane[523]

f20r

bewerken
In egypten quam hi gevaren
Ende al siin volc met hem te waren
xxx persone ende ∙viii∙ mede
Brochte hi volcx daer ter stede

3185

Onder kinder ende kinder kinder
Daer toe vant hi ioseppe ginder
Dien ∙ii∙ kinder waren geboren
Israel sende iudase[524] voren
Daer iosep quame iegen hem

3190

Iosep gemoeten in gessem
Dat wi nu teben[525] nomen horen
Daer sinte maurissius wert geboren
Van ioien weendemen daer ende loech
Iosep sprac hets mi genoech

3195

Nu doch ic besien mach di
Ende ic di laten sal na mi
Daer was die oude israel
Vanden coninc ontfangen wel
Hi vragede hoe out hi ware

3200

Hi seide ∙c∙ ende xxx iare
Dies hadde die coninc wonder groot
Nu siin si comen uter noot
Israel ende sine kinder
Farao die gaf hem ginder

3205

Dlant van iessen dat wiit was
Omdat si begeerden das
Die hongher wies lanc so mere[526]
Dus cochte iosep sinen here
Den viiften scoef[527] vander[528] vrucht[529]

3210

Ende behilt tvolc van groter vrucht[530]
Dat hongher soude hebben gedreven
Ende waerlic waren doot bleven
Israel woende aldaer
In egypten xvii iaer

3215

Ende siin geslachte wies sere
Ende doe hi wiste dat hi nemmere
Leven soude heeft hi gesint
Om ioseppe siin lieve kint
Ende deet sweren bi hem selven

3220

Dat hine ember soude delven
Indie twivoudighe agedochte
Die abraham te voren cochte
Merct wat die heilige man woude
Int lant liggen daer god soude

3225

Ember van dode telive verrisen
Also als ons die boeke wisen
So wast monte calvarie bi
xv milen seggen boeke mi
Dat ihesus ontfinc die doot

3230

Om ons te losene uter noot
Iosep die egypten behelt
Dats ihesus die met sire gewelt
Al die werelt heeft verloest
Ende van bedwanghe[531] heeft vertroest

3235

Iosep was scone suver ende vroet
Van hem quam den menigen goet
Onse here ihesus oec di was
Die scoenste daer ic ie af las
Ende van alre wiisheit fonteine

3240

Ende van vleesche suver ende reyne
Ioseps moeder rachel
So scone was nieman el
No vercoren van haren man
Ende bediet onse vrouwe dan

3245

Die scone was ende uut vercoren
Voer alle die ie waren geboren
Met gode dor hare suverhede
Ende dor hare grote oetmoedichede
Dies drouch soe ihesum sonder man

3250

Dat was die salige iosep dan
Hi seinde sine kinder twe
Effraim ende manasse
Ende sprac si sullen heren miin
Ende diere na comen wesen diin

3255

Sine andre kindre seinde hi daer naer
Mar ruben scalt hi wet vor waer
Den outsten want hi siin wiif
Vant ontreint als een kaitiif
Om hare misdaet so scalt hi

3260

Symone end oec levi
Om dat si tvolc van sichem vermorden
Oec voerseidi in waren worden
Dattie scriben[532] entie fariseen
Souden comen van hem tween

3265

Die verrieden onsen here
Iudasse benediede hi sere
Ende seide in sire prophetien
Dat ihesus die sone marien
Van hem soude siin geboren

3270

Ende menich coninc uut vercoren
Zabulon so behiet[533] hi me
Dat lant dat leget bider zee

f20v

bewerken
Ysaackar behiet hi een lant
Tusschen den berghe ende der zee kant

3275

Van deesen leesmen dat was
Gheboren die verradre iudas
Dan sprac hi sal siin volc berechten
Hi meendi samsone die wel vechten
Conste ende bestieren sine man

3280

Ende geboren was van dan
Oec so prophetierde hi te voren
Dat antkerst soude siin geboren
Van dien geslachte die iegen gode
Soude visieren sine gebode

3285

Gaat benediede hi oec mede
Ende behiet hem oec stouthede[534]
Die gheslachte leestmen dat vacht
Voer die andre mit groter cracht
Assur behiet oec israel

3290

Dat lant soude dragen wel
Haer lant dat hem tedele quam
Was weeldich als ict vernam
Doe benediede hi neprahim
Ende beloefde mede oec him

3295

Dat in siin lant die sone marien
Ende sine ionghs souden castien[535]
Ioseppe benediede hi mede
Ende seide dat om sine scoenhede
Die vrouwe clommen upten mure

3300

Om te siene sine figure
Weldich[536] te sine siin geslachte
Ende daer toe volc van groter machte
Want wi lesen dat van hem quam
Die edel coninc ieroboam[537]

3305

Die na salomone gevel
Coninc te sine in israel
Beniamin vergat hi niet
Rovende wolf dat hine hiet
Want siin geslachte gerne vacht

3310

Ende was volc van groter cracht
Sente pauwels wasser af geboren
Daer wi af bescreven horen
Die eerst ∙i∙ mordadich man was
Ende sint ∙i∙ goet man als ict las

3315

Na dese tale bleef iacob doot
Ende voer in abrahams scoot
Daer dedene iosep balsenen wale
Ende voerdene na des vaders tale
In ebrom[538] daer adam

3320

Ysaac lach ende abraham
Ende voer in egypten weder
Daer knielden sine broeder neder
Ende seiden onse vader hiet
Dattu ons vergaves terdriet[539]

3325

Dat wi di hebben ghedaen
Iosep weende voer hem saen
Ende vergaft hem altemale
Ende hi leefde redelic ende wale
∙C∙ iaer ende ∙x∙ mede

3330

Hi bat in sire lester bede
Dat god hare noot becande
Dat si met hem ten heiligen lande
Siin ghebeente souden dragen
Van sinen broeder horic sagen

3335

Die alle in egypten bleven doot
Dat mense alle clene ende groot
In ebrom droech sonder hem
Die nu liggen in sichem
Genesis neemt ende aldus

Nota's

bewerken
  1. ↑ volleest: Kracht, macht, vermogen; vooral zedelijke of geestelijke kracht, zedelijke vermogens, als werking van de Heilige Geest.
  2. ↑ mogenthede: Macht, vermogen om iets te doen
  3. ↑ jeeste: Het verhaal van de geschiedenis van een persoon, een familie of een volk, vooral van historische werken, doch gezien waarheid en verdichting in de middeleeuwen daarin nog zeer nauw verbonden waren, wordt het woord ook wel eens toegepast op hetgeen wij romans zouden noemen. Ook meermalen voor de geschreven bron; het geschiedverhaal, waaruit men put.
  4. ↑ ontbinden: Ontvouwen, verklaren, uitleggen, duidelijk maken, oplossen.
  5. ↑ bewinden: Zich bemoeien, zich inlaten met.
  6. ↑ favele: Sprookje, een verhaaltje, vandaar ook een romantisch verhaal, vertelsel. Het begrip 'onwaarheid' treedt nu en dan zeer sterk op den voorgrond
  7. ↑ boerde: Een verdicht verhaal, roman, ook vertelling.
  8. ↑ gene truffe no faloerde: geen flauwekul.
  9. ↑ cortinghe: Verkorting, zowel van concrete als van abstracte zaken. Hier dus bedoeld als manier om de dag te verkorten, aangenaam bezig te zijn.
  10. ↑ gheliken: Behagen, bevallen, aanstaan
  11. ↑ slume: Bast, van de noot; ook schil, peul, dop, van vruchten.
  12. ↑ cume: Met moeite, nauwelijks, ter nauwer nood.
  13. ↑ gegronden: Eigenlijk peilen, de diepte van een water meten, meestal evenwel overdrachtelijk gebruikt: doorgronden, begrijpen.
  14. ↑ bedurste: Van bederven in de zin van behoeven, nodig hebben.
  15. ↑ Sonder vurste: zonder uitstel, onmiddellijk, onverwijld.
  16. ↑ logenlike: Op eene leugenachtige wijze, niet naar waarheid.
  17. ↑ lichtheid: hier bedoeld als lichtzinnigheid, lichtvaardigheid, ijdelheid, onstandvastigheid, wuftheid.
  18. ↑ spade: laat
  19. ↑ dompheit: domheid
  20. ↑ verteren: Hier gebruikt als zich kwellen, zich aftobben
  21. ↑ twi: waarom
  22. ↑ dase: lose trek, streek, gek, slechtaard
  23. ↑ castien: Iemand willen verbeteren, hem de waarheid voorhouden, hem leren, vermanen, onderrichten, terecht wijzen, voor iemand als leer- of zedemeester optreden.
  24. ↑ vertien: Hier in de zin van vergeven (vertiën)
  25. ↑ Letters, boekstaven maar ook Letteren, geleerdheid.
  26. ↑ deeloes: verstoken van, niet rechthebbend, geen deel hebbende
  27. ↑ vertrect: Hie in de zin van: verhaal, mededeeling, het vertellen van iets.
  28. ↑ pliet: van plegen, gewoon zijn.
  29. ↑ versciet: van scheiden, weg gaan
  30. ↑ te midwaerde: in het midden.
  31. ↑ kerstalle: kristal
  32. ↑ gewout: Macht, mogendheid, kracht, sterkte
  33. ↑ danen: Van daar, daar van daan
  34. ↑ convent: In één covent, bijeen, zowel van levende wezens als ook, doch dit zeker slechts bij uitzondering, van zaken gebruikt.
  35. ↑ ane: Hier in de betekenis van vervolgens
  36. ↑ sonder waen: hier in de betekenis van zonder twijfel
  37. ↑ wanen: verwachten; menen; vermoeden; willen
  38. ↑ bloet: bloot, onbedekt; hiet in de zin van openbaar
  39. ↑ warf: Maal
  40. ↑ nembermee: Nooit meer, nimmermeer, in de toekomst niet meer.
  41. ↑ twint: Hier in de betekenis van hoegenaamd niet, volstrekt niet
  42. ↑ ronnen: rennen
  43. ↑ Die van doempteit geenen splinter stekende hevet in sinen zin: niet beperkt of beneveld is van verstand, niet belemmerd is in de werking van zijn geestvermogens
  44. ↑ proeven: aantonen
  45. ↑ bedi: daarom, omdat, daardoor, om die reden
  46. ↑ seinthiit: van seinen: zegenenen; seinthiit: zegende hij het
  47. ↑ saen: welaan, vooruit, voorwaar.
  48. ↑ liebaert: leeuw
  49. ↑ ghewelt: Macht, soevereiniteit.
  50. ↑ messien: mesthoop
  51. ↑ bet: beter
  52. ↑ buggren: ketters
  53. ↑ treken: Trek, list, kunstgreep, intrige; ook laag, streek, gemeene streek, misdrijf.
  54. ↑ perdoen: vergeving, vergiffenis van zonden
  55. ↑ cierheit: Schoonheid, pracht, praal, heerlijkheid
  56. ↑ werde: Waarde, prijs.
  57. ↑ verwach: zich hoeden voor, zich in acht nemen
  58. ↑ saghe: verhaal, fabel, praatje
  59. ↑ ocht: of
  60. ↑ marte: dienstmeisje
  61. ↑ liden: mensen; onderdanen; inwoners/bewoners; opvarenden; manschappen; huishouden; volk
  62. ↑ bediden: hier gebruikt als uitleggen; vertellen;
  63. ↑ vierdmenne: viert men het
  64. ↑ seinde: zegende
  65. ↑ oit: ooit
  66. ↑ reynen: regenen
  67. ↑ fonteyne: bron
  68. ↑ prise: waarde
  69. ↑ dogeden: deugden
  70. ↑ besceden: Geschieden, gebeuren, plaats grijpen.
  71. ↑ lime: van leme of leem hier gewijzigd in lime omwille van de rijm
  72. ↑ vat: het lichaam van den mensch, vooral als bewaarplaats der ziel.
  73. ↑ clerc: lage geestelijke; geleerde; student; klerk; hier geleerde
  74. ↑ moude: Fijne, droge, losse aarde; ook stof, stuifzand, zand
  75. ↑ begeven: ontkennen, loochenen
  76. ↑ bede: beide
  77. ↑ wandelinghe: omgang, contact
  78. ↑ gewonne: veroverde
  79. ↑ gherehande: van geen enkel soort (ook ghenerehande of neghenerehande)
  80. ↑ bedi: Daardoor, ten gevolge daarvan.
  81. ↑ lovie: zondvloed; vloedgolf
  82. ↑ middewaerde: midden
  83. ↑ ghevoech: Dat wat iemand nodig heeft, behoefte.
  84. ↑ visieren: beschrijven
  85. ↑ Fison: Pison (Vulg./Hist.Schol. Phison), een van de rivieren uit het paradijs, eertijds vereenzelvigd met de Ganges. Bijbel: Gn 2:11, Hist.Schol. Lib.Gen. Cap.XIV
  86. ↑ Gyon: Gichon (Vulg. Geon), een van de rivieren die in het paradijs ontspringen. Volgens Maerlant, in navolging van zowel Cantimpré als Comestor, een andere benaming voor de Nijl, maar waarschijnlijk een arm van de Eufraat. Vgl. Nat.Rer. 13,3: Gyon qui et Nilus (...)en Hist.Schol. Lib.Gen. Cap.XIV: Alius dictus est Gehon, vel Gihon, vel Igion, qui et Nilus (...). Bijbel: Gn 2:13
  87. ↑ wachten: bewaken; hoeden; opwachten; in de gaten houden; besturen;
  88. ↑ sonder: Ter inleiding van een zinsdeel dat een beperking, een uitsluiting of uitzondering uitdrukt; behalve.
  89. ↑ goem: Waarnemen, opmerken, acht slaan (op). In de verbinding die boom die goets ende qaets leret nemen goom De Boom van Kennis van Goed en Kwaad, een van de belangrijkste bomen in het Paradijs.
  90. ↑ tehant: onmiddellijk; hierna; nu; reeds; zojuist; straks
  91. ↑ bedi: daarom, om die reden
  92. ↑ niene: niet, nooit
  93. ↑ lovie: zondvloed
  94. ↑ straffen, tuchtigen, pijnigen (doemen)
  95. ↑ also saen: terstond
  96. ↑ missen, niet uitkomen; So es des cnapelins eerste luut A ende des meiskins E, ende dit ne faelgiert (faeliert var.) nemmermee (dit komt altijd uit), Rijmb. 574.
  97. ↑ tehant: aanstonds, terstond, dadelijk
  98. ↑ niet een twint: niet het minste, zogoed als niets
  99. ↑ tiere: samentrekking van ‘te diere’
  100. ↑ scalc: verdorven, slecht, bedrieglijk, listig, slim
  101. ↑ cranker: zwak; ziek; nietig; slecht; immoreel; van mindere kwaliteit
  102. ↑ diere: uitgelezen, voortteffelijk
  103. ↑ sonder: behalve
  104. ↑ visieren: hier in de betekenis van bedenken, beramen
  105. ↑ bi avonture: bij toeval, toevallig
  106. ↑ besuren: De nadelige gevolgen ondervinden van; bezuren, bekopen; In de verbinding die doot besuren Sterven
  107. ↑ welctiit: op welke tijd, wanneer
  108. ↑ sint: sindsdien, vanaf die tijd
  109. ↑ becopen: betalen, boeten voor
  110. ↑ ondoen: zich openen, opengaan
  111. ↑ list: vaardigheid, handigheid, behedigheid, kennis, wetenschap, kunde
  112. ↑ verwerden: verloren gaan, te niet gaan
  113. ↑ rise: pak, bundel
  114. ↑ vervaert: Onsteld, verschrikt, beangst, bevreesd
  115. ↑ saen: dadelijk, onmiddellijk
  116. ↑ dur das: wegens omwille van
  117. ↑ wisen: hier als aanzetten tot
  118. ↑ spisen: zich voeden
  119. ↑ dulheit: Dwaasheid, domheid, zinneloosheid, onverstand, waanzin.
  120. ↑ tien: iemand iets ten laste leggen, iemand beschuldigen
  121. ↑ teechenen: aanduiden, aanwijzen
  122. ↑ parlement: Bepaaldelijk een gesprek tussen twee personen of partijen over een zaak van groot gewicht
  123. ↑ droech: van bedriegen
  124. ↑ ondoen: openmaken, los maken
  125. ↑ dorpernie: hier onzedelijkheid, onkuisheid
  126. ↑ ewe: (Eeuw), onbepaalde tijdruimte, tijdperk. Men verdeelde in de middeleeuwen de wereldgeschiedenis in zeven euwen: Dierste euwe was van Adame tote Noe; dander euwe stoet van Noe tote Abraham; die derde euwe stoet .. tote dat die kindere van Israël .. trocken ten lande weert van promissione; die vierde euwe hielt haren tijt tote op den coninc Davijt; die vijfte euwe duerde voert tote op Jhesus Cristus gheboert; die seste euwe die sal staen .. tote dat hi (Christus) weder comen zal dese werelt doemen; die sevenste (sevende) euwe .. dats de euwe, die altoes duert in ewechede beide int scoene hemelrike ende in die hille.
  127. ↑ ander: tweede
  128. ↑ warf: keer, maal
  129. ↑ sonder blief: voorwaar, voorzeker
  130. ↑ lagen: belagen, beloeren
  131. ↑ partie: als uitdrukking van verschillende groepen van bij elkaar behoorende personen
  132. ↑ nuchter: nuchter, niet gegeten hebbend
  133. ↑ spu: spuug, speeksel
  134. ↑ ember: immer
  135. ↑ ghenesen: hier in de zin van bevallen
  136. ↑ gheneren: in zijn levensonderhoud voorzien
  137. ↑ torne: toorn
  138. ↑ ny: nu
  139. ↑ vraylike: in waarheid, waarlijk
  140. ↑ lignum vite: boom des levens
  141. ↑ feres: seres (Historia Scholastica): Seres was de Griekse en Romeinse naam voor de inwoners van oostelijk Centraal Azië. Seres staat voor zijde dus eigenlijk het land van de zijde. Volgens de beschrijving van Ptolomeus zou dit overeenkomen met het moderne Xinjiang, een province in het noordwesten van China.
  142. ↑ ru: ruigharig; dicht begroeid (met vegetatie); harig; grof; wreed; Ruwe
  143. ↑ bliif: uitstel, twijfel
  144. ↑ fel: Gewetenloos persoon, schurk.
  145. ↑ kerende: Zich wendend, zich heen en weer bewegend
  146. ↑ el niet: niets anders
  147. ↑ danen: Vanwaar, waar ... vandaan, waaruit.
  148. ↑ weltiit: telkens wanneer, zodra wanneer
  149. ↑ stic: stuk
  150. ↑ enoc: Henoch (Vulg. zoon van Kaïn en vader van Irad.
  151. ↑ elyas: Elia (Vulg. Helia, Helias; Hist.Schol. Elias), profeet ten tijde van Achab. Volgens de middeleeuwse traditie zou hij niet zijn gestorven, maar (net als Henoch) ten hemel zijn gevaren, zodat hij bij het Laatste Oordeel samen met Henoch de antichrist kon bestrijden.
  152. ↑ sident: later
  153. ↑ Mecodius: waarschijnlijk is hier Methodius van Olympus bedoeld, een kerkvader en martelaar uit de derde eeuw aan wie (foutievelijk) een apocalyps was toegeschreven. Vandaar de verwijzing dat hij alles wou weten over det einde en het begin van de werelt.
  154. ↑ vertogen: Openbaren, doen zien met het oog van den geest, op eene bovennatuurlijke wijze, door een droom, een visioen, eene verschijning.
  155. ↑ aerchste: slechtste
  156. ↑ lede: Onaangename stemming ten opzichte van iemand, het iemand niet kunnen velen of zetten, vijandige gezindheid, ongunst, ongenegenheid.
  157. ↑ waren: waarnemen
  158. ↑ vel: van viel voor de rijm?
  159. ↑ sciere: schiere: Snel, ras, vlug, haastig
  160. ↑ quiten: kwijten, verlossen van
  161. ↑ keitivicheit: Treurige toestand, ellende, rampzaligheid, van een mensch gezegd.
  162. ↑ toten sevenden: tot de zevende generatie
  163. ↑ keitief: De oorspronkelijke beteekenis is die van krijgsgevangen, gevangen. In een treurigen toestand verkeerende, ellendig, rampzalig; synon. van mnl, ellendich, dat insgelijks oorspronkelijk beteekent uit zijn vaderland gebannen, gedwongen in een ander land te wonen. Nietswaardig, ellendig, van het karakter gezegd. Ook als uitdrukking der hoogste zedelijke verdorvenheid
  164. ↑ lamech: Nakomeling van Kaïn in de zevende generatie (genesis 4).
  165. ↑ gelden: het ontgelden, er voor boeten, eig. een boete betalen. Vooral lijden voor hetgeen een ander misdoet
  166. ↑ nidichede: Nijd, haat en nijd, nijdigheid, nijdige of kwaadwillige gezindheid ten opzichte van iemand.
  167. ↑ vlieden: Vluchten, maken dat men weg komt, vlieden
  168. ↑ endi: India
  169. ↑ roden: Hij die rood haar heeft.
  170. ↑ fel op: Wreed jegens, vijandig of hard tegen, vervuld van haat jegens.
  171. ↑ verwaten: Met God als (al of niet uitgedrukt) ondw. Vervloeken, verdoemen.
  172. ↑ versceden: Verwerpen, van zich werpen of afscheiden, afsnijden, in een hoek zetten.
  173. ↑ hens: samentrekking van hen is ?
  174. ↑ weder ... no: noch ... noch
  175. ↑ kerstiin: christen
  176. ↑ heden: heiden
  177. ↑ tsens: schatting, cijns
  178. ↑ recht: Gezegd van al wat is zoals het zijn moet, om de naam te verdienen van het woord waarmede recht verbonden is. Van personen, dingen en zaken. Hetzelfde als gerecht, z. ald., waar men verschillende van de hier vermelde uitdrukkingen zal terugvinden. Aan alle vereisten of voorwaarden voldoende, van de rechte soort, in alle opzichten zijnde wat door het naamwoord wordt uitgedrukt, echt, waarachtig, wezenlijk, werkelijk, eigenlijk. Nu en dan kan het woord in het Ndl. beter weergegeven worden door een bijw., nl. door werkelijk, eigenlijk, wezenlijk, opentop, geheel en al; vgl. voor de beteekenis eng. quite.
  179. ↑ blode: Gebrek aan moed, aan veerkracht, aan energie, aan dapperheid hebbende; laf, versaagd
  180. ↑ diet: volk, lieden
  181. ↑ giene weers: nergens
  182. ↑ erven: Iemand ergens zijne eigene plaats (zijn erf) aanwijzen, hem ergens in opnemen, hem eene plaats bereiden.
  183. ↑ calmana: de vrouw van Kaïn, maar tevens zijn zuster. Andere bronnen gebruiken de naam Aman.
  184. ↑ toeven: aandacht schenken aan; zich voor korte tijd ophouden
  185. ↑ onthouden: zich ophouden, verblijven
  186. ↑ lant deelde: Landscheiding, grensscheiding, afpaling tusschen landen van verschillende eigenaars.
  187. ↑ vesten: verstevigen, versterken maar hier vestigen, stichten
  188. ↑ port: stad
  189. ↑ Irat: Irad, zoon van Enoch
  190. ↑ mariael: bedoeld is waarschijnlijk mehujael, vader van mehusalem volgens de lijn van Kaïn.
  191. ↑ de sevende van adam: bedoeld is de zevende generatie
  192. ↑ hoerdoem: Hoererij, overspel, echtbreuk.
  193. ↑ achtes min no mee: gaf er weinig om, bekreunde er zich niet om, bekommerde er zich niet om
  194. ↑ Ada en cella: Ada en Tselah
  195. ↑ iabel: Jabal de vader van diegenen die in tenten levend, met hun vee rondzwerven.
  196. ↑ pinen: Zich uitsloven, zich inspannen, zijn best doen.
  197. ↑ pauwelione: Tent (pavilioen)
  198. ↑ gheet: geit
  199. ↑ domesdag: Oordeelsdag, bepaaldelijk in den zin van het laatste oordeel, de dag des oordeels, de jongste dag.
  200. ↑ visieren: hier in de zin van bedenken
  201. ↑ colummen: zuilen, kolommen
  202. ↑ erdine: Aarden, van aarde (leem, klei) gemaakt.
  203. ↑ marbrine: marmer
  204. ↑ ghifisiert: bedacht, uitgedacht, uitgevonden (van visieren, fisieren)
  205. ↑ deduut: genot, vermaak, genoegen, plezier
  206. ↑ luut: geluid
  207. ↑ neoma: naamah de zus van tubalkaïn
  208. ↑ kerle: man
  209. ↑ ruschen: ruisen maar ook gedruis maken
  210. ↑ loch: ?? nog na te kijken
  211. ↑ veste: vesting, bolwerk
  212. ↑ elien: ?? nog na te kijken
  213. ↑ inde: einde
  214. ↑ gygante: reus
  215. ↑ seriant: dienaar, bediende, dienstknecht (serjant vgl. met sergeant)
  216. ↑ marlin: merlijn de tovenaar
  217. ↑ in artuurs boeken: deze verwijzing naar merlijn en naar koning Arthur komt niet voor in de Historia Scolastica maar is een toevoeging van Jacob van Maerlant.
  218. ↑ Metodius: Methodius van Olympus, een kerkvader en martelaar uit de derde eeuw aan wie (foutievelijk) een apocalyps was toegeschreven. Vandaar de verwijzing dat hij alles wou weten over det einde en het begin van de werelt.
  219. ↑ ghescep: vorm, maaksel, bouw
  220. ↑ cubitus: el (lengtemaat), de lengte van de onderarm; bedroeg circa 69 cm
  221. ↑ nauwen: nauwer maken, nauwer worden, minder worden
  222. ↑ loec: kloek
  223. ↑ vel: viel
  224. ↑ duren: deur; was tere duren: was er een deur
  225. ↑ adre: ader waaruit water opwelt
  226. ↑ saen: Spoedig, welhaast, weldra; ook schielijk, snel; ook dadelijk, onmiddellijk.
  227. ↑ upluken: Openen, opendoen, ontsluiten.
  228. ↑ reynen: regenen
  229. ↑ sonder vrede: zonder einde
  230. ↑ nes: hier bedoeld als schorre, aangeslikt land
  231. ↑ clene no groot: volstrekt niets, hier dus nooit
  232. ↑ vlo: van vloten: vlotten drijven
  233. ↑ vrien: bevrijden, vrij maken
  234. ↑ vlien: vluchten, vlieden, zijn toevlucht nemen tot
  235. ↑ mescien: Misschien, wellicht, eventueel
  236. ↑ ontdraghen: wegbrengen; in veiligheid brengen; ontnemen
  237. ↑ ermenen: Armenië
  238. ↑ Des hout noch den boeke lien: noch het hout noch de boeken liegen
  239. ↑ vestre: venster, vensteropening
  240. ↑ roec: kraai of raaf
  241. ↑ liegen: betekent eigenlijk liegen, maar hier gebruikt om liggen doen te rijmen op vliegen
  242. ↑ telge: Tak van een boom, zoowel een dikke tak; als een dun takje, rijs. Ook spruit of loot.
  243. ↑ petyse: verbastering van appaiser; verzachten ?
  244. ↑ wassen: groeien, toenemen, opkomen
  245. ↑ diet: volk, hier in de betekenis van bevolken ?
  246. ↑ ghereet: Bereid, bereidwillig, geneigd.
  247. ↑ saettiit: zaaitijd
  248. ↑ vrese: Dreiging, (het aanjagen van) angst.
  249. ↑ vervaeren: bang zijn, bang maken, zich bang maken
  250. ↑ naere: nader, dichterbij
  251. ↑ dreget: het regent
  252. ↑ rike: hier in de zin van overvloedig
  253. ↑ tachterste: het achterste, het laatste
  254. ↑ das: 2e nv. van dat, Das, vooral in het rijm gebruikelijk bij allerlei ww. en uitdr., die vroeger de 2den naamval regeerden.
  255. ↑ minste: Minste, geringste, laagst in aanzien staande persoon. Hier in de betekenis van de jongste.
  256. ↑ bet: beter
  257. ↑ wilen: vroeger, ooit eens, overleden
  258. ↑ ere: tijden
  259. ↑ arismetike: rekenkunst, arithmetica
  260. ↑ tewaren: naar waarheid, in de daad, waarlijk
  261. ↑ xl ende tve: 42; hoe Maerlant aan 42 komt als de som van 15, 15 en 17 is niet duidelijk.
  262. ↑ tong: taal
  263. ↑ mogentheit: Macht, mogendheid, het beschikken over middelen om zijn wil te doen eerbiedigen of zijn invloed te doen gelden.
  264. ↑ belus: Belus (Hist.Schol. Belus), koning van Assyrië ten tijde van Serug, de overgrootvader van Abraham.
  265. ↑ scietse: scheidt ze
  266. ↑ arfaxat: Arpaksad (Vulg. Arfaxat; Hist.Schol. Arphaxad), in de bijbel genoemde (maar verder onbekende) koning over de Meden ten tijde van Nebukadnessar. Zoon van Sem.
  267. ↑ sale: Selach (Vulg. Sale; Hist.Schol. Salem (acc.)), zoon van Arpaksad, een nakomeling van Sem. Maerlant vereenzelvigt deze met Kenan, in navolging van Comestor.
  268. ↑ ninus: Ninus (Hist.Schol. Ninus), legendarische zoon van Belus, koning van Assyrië en man van Semiramis.
  269. ↑ tale: verhaal
  270. ↑ calden: calde: Chaldea (Hist.Schol. Chaldaea), in de bijbel synoniem met Babylonië. Vgl. Vulg. Gn 11:28 Ur Chaldeorum. In de verbinding die van calden De Chaldeërs, de inwoners van Chaldea.
  271. ↑ coeprine: koperen
  272. ↑ pape: Het woord was in de middeleeuwen de algemene term voor den wereldlijke geestelijke, de priester, en stond zoowel tegenover de clerc, “den geestelijke die alleen de lagere wijdingen heeft ontvangen”, als den moenc, “den geordenden geestelijke”. Nu en dan ook komt het woord ook voor in tegenstelling met leec (leye), en beteekent dan “geestelijke in het algemeen”.
  273. ↑ canopen: Canopus (Hist.Schol. Canopi (gen.)), Egyptische godheid. Hij werd gewoonlijk afgebeeld in de gedaante van een kruik met het hoofd van Osiris erop.
  274. ↑ caldeuschen: Chaldeeuws In de verbinding Chaldeeuws vuur. Of Maerlant hier een speciaal soort vuur op het oog had, is niet duidelijk. In de Hist.Schol. Lib.Gen. Cap.XXXVII, Additio 1 staat: Venientes Chaldaei opposuerunt ignem 'en toen de Chaldeeën kwamen, hebben ze er een vuur op aangelegd’.
  275. ↑ sciere: van schier: snel
  276. ↑ sarug: Serug (Vulg./Hist.Schol. Sarug), zoon van Reü en vader van Nachor, een voorvader van Abraham. Bijbel: Gn 11:20, Hist.Schol. Lib.Gen. Cap.XLI
  277. ↑ nachor: Nachor (Vulg. Nahor; Hist.Schol. Nachor), zoon van Serug, grootvader van Abraham. Bijbel: Gn 11:22-25, Hist.Schol. Lib.Gen. Cap.XLI
  278. ↑ thare: Terach (Vulg./Hist.Schol. Thare), zoon van Nachor en vader van Abraham. Bijbel: Gn 11:28, Hist.Schol. Lib.Gen. Cap. XLI
  279. ↑ nachor: Nachor (Vulg. Nahor; Hist.Schol. Nachor), zoon van Terach, broer van Abraham. Bijbel: Gn 11:26, Hist.Schol. Lib.Gen. Cap.XLI
  280. ↑ ander ewe: tweede tijdperk
  281. ↑ abram: Abram, Abraham aartsvader van het joodse volk. Hij was de eerste die zich in Kanaän vestigde; zijn naam was oorspronkelijk Abram en werd door God (Vulg./Hist.Schol. Abram, Abraham), veranderd in Abraham. Deze naamsverandering wordt in de Rijmb. strikt gevolgd: totaan dat moment gebruikt Maerlant de vorm abram en daarna alleen nog abraham. De tijd waarin Abraham leefde werd in de Middeleeuwen gehanteerd bij het afbakenen van tijdsperioden uit de wereldgeschiedenis.
  282. ↑ melcham: Milka (Vulg./Hist.Schol. Melcha), dochter van Haran en zuster van Lot en Sara en de vrouw van Abrahams broer Nachor. De vorm melcham (Rijmb.) heeft de Latijnse accusatiefvorm uit de Hist.Schol. overgenomen.
  283. ↑ rumder: van rumen: ontruimen, verlaten
  284. ↑ carram: Haran (Vulg. Haran; Hist.Schol. Haran, Charram), belangrijke Noord-Mespotamische handelsstad. Zowel Abram en zijn familie als Jakob verbleven hier enige tijd. Comestor zegt dat Charram de vorm in de Septuaginta is. Bijbel: Gn 11:31, Hist.Schol. Lib.Gen. Cap.XLII
  285. ↑ mage: maech: bloedverwant; In de verbinding lant ende maghe De vertrouwde omgeving.
  286. ↑ cychem: Sichem (Vulg. Sychem; Hist.Schol. Sichem) Bijbel: Gn 12:6, Hist.Schol. Lib.Gen. Cap.XLIV. Sichem of Shechem (Hebreeuws voor Schouder) was een stad die genoemd wordt in de Bijbel. De ruïnes van de stad liggen twee kilometer ten oosten van Nablus. Sichem was de eerste plaats waar Abraham stopte nadat hij Kanaän was binnengetrokken en hij richtte er een altaar voor de Heer op (Gen 12:6-7). De dochter van Jakob, Dina, werd door de kroonprins van Sichem verkracht. Hierop namen twee van Jakobs zonen, Levi en Simeon, wraak door alle mannelijke inwoners te doden. Nadat de Israëlieten Kanaän hadden veroverd, riep Jozua de stammen van Israël bijeen in Sichem, richtte een steen op bij de heilige eik en liet de stammen trouw zweren aan God. Ook werd Kanaän onder de verschillende Israëlitische stammen verdeeld. Sichem werd aan de stam van Efraïm toegewezen. De stad werd belangrijk binnen Israël omdat ze dicht bij Bethel en Silo, twee heilige plaatsen, lag. Na de dood van Salomo verzamelden de stammen van Israël zich in Sichem om Rechabeam tot koning te zalven. De noordelijke stammen eisten echter dat Rechabeam de dwangarbeid afschafte en de belastingen verlaagde. Toen de nieuwe koning de eisen weigerde in te willigen, scheidden de tien noordelijke stammen (waaronder Efraïm) zich af en richtten o.l.v. Jerobeam het noordrijk Israël op. Sichem werd de eerste hoofdstad van dit nieuwe koninkrijk. Toen koning Omri Samaria tot zijn hoofdstad maakte, boette Sichem aan belang in. Toen Israël in 722 v.Chr. in handen van de Assyriërs viel, deelde de stad het lot van Samaria. Na de Babylonische ballingschap werd Sichem het centrum van de Samaritanen, een aan de joden verwante sekte. De stad wordt onder de naam Sychar vermeld in het Evangelie volgens Johannes. Tijdens de Tweede Joodse Opstand werd de stad vernietigd. Ook buiten de Bijbel wordt Sichem veelvuldig vermeld. De stad was volgens de Amarna-brieven het centrum van een Kanaänitische stadstaat. A Archeologische overblijfselen gaan terug tot ca. 2000 v.Chr.
  287. ↑ wangelie: evangelie
  288. ↑ cythar: Andere naam voor Sichem, de stad wordt onder de naam Sychar vermeld in het Evangelie volgens Johannes
  289. ↑ cicheide: ?? nog na te kijken; koningrijk, domein, heerlijkheid ??
  290. ↑ vertogen: Openbaren, doen zien met het oog van den geest, op eene bovennatuurlijke wijze, door een droom, een visioen, eene verschijning.
  291. ↑ el: anders, elders
  292. ↑ hay: Ai (Vulg. Ai, Hai; Hist.Schol. Hai), stad in het stamgebied van Efraïm ten zuidoosten van Betel. Bijbel: Gn 12:8, Hist.Schol. Lib.III Reg. Cap.XXXI
  293. ↑ betel: Betel (Vulg./Hist.Schol. Bethel), stad in Efraïm, 17 km ten noorden van Jeruzalem. Zowel Abraham als Jakob richtten hier altaren op ter ere van God. Bijbel: Gn 12:8, Hist.Schol. Lib.Gen. Cap.XLIV
  294. ↑ meiseniede: Allen die met iemand in hetzelfde huis zijn, de gezamenlijke huisgenooten, het geheele gezin, de familie, het geheele huishouden met inbegrip van het dienstbaar personeel.
  295. ↑ van danen: van daar, daar van daan
  296. ↑ sciet: weggaan, uiteen gaan
  297. ↑ herden: herders
  298. ↑ cadorlaomor: Chodorlahomor; koning van de elamiten. (Vulg./Hist.Schol. Chodorlahomor). Hij was een van de koningen uit het oosten die overwonnen werden door Abraham. Bijbel: Gn 14:1, Hist.Schol. Lib.Gen. Cap.XLVI Kudur-Lagamar ("de dienaar van de godin Lagamar") of Kedor-laomer
  299. ↑ elamiten: Elam, oorspr. Akkadische naam voor het land ten oosten van Babylonië, de kuststrook ten noorden en noordoosten van de Perzische Golf. Vgl. Vulg. Gn 14:1
  300. ↑ seggen die viten: hetzelfde als ‘seit distorie’, een weinig beduidend toevoegsel, een beroep op een al of niet vermeende tekst, die als bron is gebruikt.
  301. ↑ here: leger, legerschare
  302. ↑ amirafel: amrafel koning van Sinear (Babylonië). Gn. 14:9
  303. ↑ arioch: Arjok (Vulg. Arioch), een van de koningen van het Oosten die werden overwonnen door Abram. Bijbel: Gn 14:1,9, niet in Hist.Schol. Lib.Gen. Cap.XLVI
  304. ↑ cadal: Tidal den koning der volken. Gn. 14:9
  305. ↑ were: verdediging, afweer, weerstand, tegenstand
  306. ↑ Het hier vertelde verhaal behandeld de ‘slag van Siddim’
  307. ↑ sobolim: volgens Maerlant koning van Sodoma; volgens genesis 14:2 was dit Bera.
  308. ↑ bala: bela in genesis
  309. ↑ worden mat: Overwonnen worden, verslagen worden.
  310. ↑ sconfieren: Overwinnen, verslaan, verjagen.
  311. ↑ degen: Ridder, krijgsheld, held
  312. ↑ bout: Stout, koen, vol zelfvertrouwen
  313. ↑ indragen: hier als in veiligheid brengen
  314. ↑ tereden: te rijden ??
  315. ↑ handgichte: eerstelingen, de eerste vruchten van den oogst, welke geofferd werden
  316. ↑ gedichte: In het alg. de geschreven bron, het werk, proza of poëzie, waarop een schrijver zich beroept.
  317. ↑ over: hier ter uitdrukking van een aanleiding, oorzaak; vanwege, wegens.
  318. ↑ onversaget: onbevreesd
  319. ↑ Inne: samentrekking van ‘ic ne’
  320. ↑ eleasar damascus: Damascus (Vulg./Hist.Schol. Damascus), toenaam van Eliëzer, de knecht van Abraham. Bijbel: Gn 15:2, Hist.Schol. Lib.Gen. Cap.XLVIII
  321. ↑ knape: knecht; leerjongen; schildknaap
  322. ↑ promissioen: In de uitdr. ‘DAT LANT VAN PROMISSIOEN(E)’ (ofra. fra. terre de promission), d. i. het land van belofte, het beloofde land, Kanaan.
  323. ↑ belof: het beloofde, dat wat beloofd is
  324. ↑ ghenatuert: Een bep. natuur hebbende, bep. kenmerken vertonende; gesteld, geaard.
  325. ↑ ioncwive: benaming van een jonge vrouw uit de mindere stand, zoals joncvrouwe, een jonge vrouw van goede geboorte. Bij uitbreiding dienstmaagd, dienstbode; in het algemeen iedere vrouw die voor loon arbeidt.
  326. ↑ neech: van negen: neigen, zich voor God verootmoedigen
  327. ↑ manne diede: mansvolk
  328. ↑ versach: van versien: zien, In het oog krijgen, (plotseling) zien.
  329. ↑ hare: hire (hier) aangepast omwille van het rijm
  330. ↑ lǒech: vanaf folio 11v wordt in oe klanken soms een symbool tussen O en E toegevoegd. Hier voorgesteld als een omgekeerd boogje boven de O.
  331. ↑ gint: gene
  332. ↑ gebrac: van gebreken, hier in de zin van ontbreken, niet aanwezig zijn
  333. ↑ scout: schout d.i schuld, verplichting, datgene waarop iemand recht heeft, oorzaak, grond, reden
  334. ↑ kerle: man, hier met de conotatie van ouderdom, hoge leeftijd.
  335. ↑ loghenets: van logenen: loochenen
  336. ↑ van: tweemaal geschreven; fout van de kopiïst
  337. ↑ vare: Erg, ernstig, hevig, diepgaand
  338. ↑ verclaerde: van verclaersen, helder licht worden.
  339. ↑ verswaerde: hier in de zin van belastte
  340. ↑ ioie: Vreugde, genot, genoegen
  341. ↑ clagere: Aanklager, klager, hij die klaagt of eene klacht aanheft, hij die spoedig klaagt
  342. ↑ vernoye: verdriet; ziekte; nadeel
  343. ↑ lossen: bevrijden; vrijkopen; aflossen
  344. ↑ helt: van houden hier in de betekenis van: zorgen dat iets/iemand blijft in de toestand, betrekking of plaats die door een bepaling wordt aangeduid
  345. ↑ vaert: hier als ‘metter vaert’: Gang, vaart, snelheid.
  346. ↑ gheproevet: van proeven bewijzen, getuigen van
  347. ↑ orconden: getuigenis; verklaring; praatjes; teken; bewijs;
  348. ↑ verdingen: hier in de betekenis van Verlossen, bevrijden, in vrijheid stellen, redde, behouden, sparen
  349. ↑ sine daden: samentrekking van ‘si ne daden’; dat zij het niet deden
  350. ↑ somme: hier in de betekis van: groot getal, aantal, menigte.
  351. ↑ belein: van belegghen; hier in de betekenis van belegeren
  352. ↑ tilike: vroeg, bijtijds, tijdig
  353. ↑ vankelre: van wankel: onstandvastig, wankelmoedig
  354. ↑ te lone: belonen, vergelden
  355. ↑ weets nemme: weet niemand
  356. ↑ oec te waren: ook ter waarheid
  357. ↑ note: hier gebruikt voor vrucht, boomvrucht
  358. ↑ segor: Soar (Vulg./Hist.Schol. Segor), stad in het zuiden van de Jordaanvlakte. Bijbel: Gn 19:22, Hist.Schol. Lib.Gen. Cap.LIV
  359. ↑ dole: Onzekerheid aangaande de te volgen weg. Aan het dwalen gaan, rondlopen zonder bepaald doel
  360. ↑ nemme: niemand anders meer
  361. ↑ moab: Moab (Vulg./Hist.Schol. Moab), zoon van Lot bij diens oudste dochter, stamvader van de Moabieten. Bijbel: Gn 19:37, Hist.Schol. Lib.Gen. Cap.LIV
  362. ↑ amon: 1. Ben-Ammi (Vulg./Hist.Schol. Ammon), zoon van Lot en zijn jongste dochter. Hij was stamvader van de Ammonieten. Zie ook: amonite Bijbel: Gn 19:38, Hist.Schol. Lib.Gen. Cap.LIV
  363. ↑ ysmaele: Ismaël (Vulg.Ismahel; Hist.Schol. Ismael), zoon van Abraham en Hagar. Hij werd 137 jaar oud en was stamvader van een aantal Noord-Arabische stammen. Bijbel: Gn 16:15, Hist.Schol. Lib.Gen. Cap.XLIX
  364. ↑ lant van visione: Gn. 22:2 het and Moria
  365. ↑ te minen doene: eig. tot mijn dienst, gebruik, nut
  366. ↑ plagen: plegen, gewoon zijn
  367. ↑ quite: onbelast; vereffend; vervallen; vrij
  368. ↑ anscine: blijkbaar
  369. ↑ caf: kaf, korenhuls; Dus eist openbare anschine. Dat die menscheit ghedoghede pine. Ende die godlicheit dar af. Niene ghevolde een caf.: ... daar totaal niets van merkte
  370. ↑ melcha: milka, zuster van sara
  371. ↑ hus: Uz Gn. 22:21
  372. ↑ bus: Buz Gn. 22:21
  373. ↑ barvel:bethuel; zoon van Nachor en Milka. Nachor was de broer van Abraham. Bethuel is de vade van Rebecca die later Isaacs vrouw zal worden.
  374. ↑ manbre: mambre Gn. 23:17 ...De akker van Efron(het stuk land waarin de ‘spelunca duplici’ lag) die in Machpéla was, dat tegenover Mambre lag...; komt dus overeen met het hedendaagse Hebron.
  375. ↑ agedochte: Diepte onder den beganen grond, dus onderaardsch gewelf, krocht; bij uitbreiding ook hol, grot, spelonk. ‘In die twivoudeghe haghedochte’: in spelunca duplici.
  376. ↑ gerede: Zonder zich veel te bedenken, zonder twijfel te koesteren, dus stellig, volkomen, nauwkeurig, zeker. Zoo kan ook gerede, evenals gereet, meermalen als stopwoord om het rijm voorkomen, dus zonder veel beteekenis, doch de beteekenis, die het woord heeft, is eigenlijk die van voorzeker, zonder twijfel, voorwaar; dezelfde dus als van de zoo vaak voorkomende uitdr. in waerhede, in waerre dinc, sonder si, sonder wanc, sonder waen, enz.
  377. ↑ selsiene: Zeldzaam, schaarsch, weinig voorkomende of in klein getal ergens voorhanden
  378. ↑ carram: Haran (Vulg. Haran; Hist.Schol. Haran, Charram), belangrijke Noord-Mespotamische handelsstad. Zowel Abram en zijn familie als Jakob verbleven hier enige tijd. Comestor zegt dat Charram de vorm in de Septuaginta is. bijbel: Gn 11:31, Hist.Schol. Lib.Gen. Cap.XLII
  379. ↑ te voeren: voordien
  380. ↑ satura: Ketûra Gn. 25:1
  381. ↑ besciet: scheiden, afdelen, scheiding, afscheiding
  382. ↑ Asser: Afer die zich vestigt in Lybië en wiens nakomelingen in Afrika wonen.
  383. ↑ orloges: Oorlogzuchtig, ook krijgshaftig.
  384. ↑ temanne: als man
  385. ↑ gheve: (gevee) In veede (vete) met iemand verkeerende, in vijandschap zijnde met, vijandig aan, onderling vijandig.
  386. ↑ voeren: Voeren staat gelijk met “uiten, tot uiting brengen”, dus “doen hooren”.
  387. ↑ verscheden: scheiden
  388. ↑ verleden: verlopen, voorbijgaan, verstrijken
  389. ↑ mere: groter, ouder, voornamer (hier ‘de oudste’)
  390. ↑ root: rood, rood van haar; rood haar werd gehouden voor een bewijs van een vals karakter.
  391. ↑ ru: ruig, ruw, harig
  392. ↑ ondercomen: In treurige toestand verkerend, veracht, verworpen.
  393. ↑ besmet: bezoedeld, bevlekt, vuil, smerig, onrein.
  394. ↑ verwinre: overwinnaar; ‘Jacob was hi bedi ghenant, want dat bediet … verwinre of supplanterre’ (de beide woorden betekenen niet noodzakelijk hetzelfde, maar bij verwinner is toch ook niet uitgesloten de bet. “hij die met oneerlijke middelen een overwinning behaalt”).
  395. ↑ supplanteere: Hieltjelichter, oplichter, bedrieger.
  396. ↑ pulmenre: pulmentum in Historia Scolastica; voedsel levensmiddellen.
  397. ↑ moyt: last veroorzaken, kwellen.
  398. ↑ moetheit: vermoeidheid
  399. ↑ werscap: feestmaal
  400. ↑ curen: keure, verordening, bepaling
  401. ↑ sine: samentrekking van si hem
  402. ↑ sarrasine: Sarraceen, Arabier; ook als algemeene naam voor de Mohammedanen of Heidenen, ook voor alle ongeloovigen.
  403. ↑ leer: les ??
  404. ↑ mogende: sterk, krachtig, machtig.
  405. ↑ die ic wel eten mach: die ik graag eet, die ik lust
  406. ↑ lien: vertellen
  407. ↑ hoekinne: hoekijn: bokje van schapen en geiten, geitebokje
  408. ↑ saen: dadelijk, onmiddellijk
  409. ↑ begaet: van begaen: klaar maken
  410. ↑ sciere: snel, ras, vlug, haastig
  411. ↑ siins: versatnd, denkvermogen
  412. ↑ vele: veel; ‘die siins hadde vele’: die erg vindingrijk was
  413. ↑ vare: vree, angst
  414. ↑ ontvriit: van ontvriën; vervloeken, verdoemen
  415. ↑ vertogede: van vertogen: openbaren, doen zien
  416. ↑ volgaen: Uitkomen, vervuld worden.
  417. ↑ scop: onzin, onwaarheid
  418. ↑ drocht: bedrog, leugen
  419. ↑ drachtig: Vruchtbaar, zoowel van land als van boomen gezegd.
  420. ↑ laban: Laban (Vulg./Hist.Schol. Laban). Hij was de vader van Lea en Rachel, oom en schoonvader van Jakob. Toen Jakob Rachel dacht te huwen, gaf Laban hem zonder dat hij dat wist Lea tot vrouw. bijbel: Gn 27:44, Hist.Schol. Lib.Gen. Cap.LXXIII
  421. ↑ omboeten: verl. deelw. van ontbieden samengetrokken met en: ontbood hem
  422. ↑ ioachim: vader van Maria
  423. ↑ lederbome: ladder stijlen
  424. ↑ cliven: opklimmen
  425. ↑ clemmen: klimmen
  426. ↑ gien: verklaren ??
  427. ↑ ontsienlic: Ontzag of eerbied inboezemend, ontzaglijk.
  428. ↑ betekene: betekenen, symboliseren
  429. ↑ ten kere: ter dier gelegenheid
  430. ↑ lusa: Luz (Vulg. Luza; Hist.Schol. Luzam (acc.)), plaats in Palestina, later Betel genoemd. bijbel: Gn 28:19, Hist.Schol. Lib.Gen. Cap.LXXIII
  431. ↑ ghehingede: van ghehinghen: Toestaan, gedogen; goedvinden
  432. ↑ onlanc: niet lang, kort
  433. ↑ erre: boos, op een wijze die op woede duidt; In de verbinding erre ende gram Zeer boos, woedend.
  434. ↑ sepelende: druipende
  435. ↑ karitate: christelijke liefde; liefdadigheid
  436. ↑ lichteliker: allicht, wellicht
  437. ↑ wulle werc: Het bewerken der wol, het spinnen of weven;
  438. ↑ galaat: Gilead (Vulg./Hist.Schol. Galaad), gebergte met het omringende gebied ten oosten van de Jordaan. bijbel: Gn 31-21, Hist.Schol. Lib.Jud. Cap.XII
  439. ↑ goem: aandacht, zorg; In de verbinding goom nemen 1. Waarnemen, opmerken, acht slaan (op).
  440. ↑ vervaert: ontsteld, verschrikt, beangstigd, bevreesd
  441. ↑ sweer: schoonvader
  442. ↑ weert: Heer, gebieder, hoofdman, beschermer, verdediger, gastheer.
  443. ↑ sonder blief: zonder uitstel, onverwijld
  444. ↑ alame: Huisraad, alles wat tot de inrichting van hof, huis of schip behoort.
  445. ↑ ontstac: Aan het oog onttrekken, wegsteken, verstoppen.
  446. ↑ ghemoeten: Ontmoeten, tegenkomen, toevallig aantreffen.
  447. ↑ an die vaert: Onderweg, op de reis.
  448. ↑ goeden moede: goed gezind
  449. ↑ overleden: van overliden: Overgaan, vooral over een water, overtrekken.
  450. ↑ ontfaren: Ontsnappen, verdwijnen, weggaan.
  451. ↑ dwerelen: Kolken, draaien als in een kolk.
  452. ↑ tiden: Gaan, zich begeven, heengaan
  453. ↑ senewe: Zenuw, pees, spier.
  454. ↑ hem gedaen: zich voeden, eten
  455. ↑ Dat sire noit wilden eten: Gn 32:32: De joden eten sedertdien niet van de heupspier (senewe) die bij Jacob gekwetst werd bij zijn gevecht met de engel.
  456. ↑ degen: held
  457. ↑ vermeten: stoutmoedig
  458. ↑ helsden: (helsde hem) van helsen: omhelzen
  459. ↑ mettien: Op hetzelfde oogenblik dat, te gelijker tijd dat, terwijl nog, terwijl.
  460. ↑ Ende wasser met crachte mede: Hij verkrachtte haar.
  461. ↑ miede: loon; beloning; geschenk; omkoopsom; omkoperij; prijs die voor iets betaald wordt; geld
  462. ↑ besinden: van zich besinnen: (ergens op) bedacht zijn, gedenken.
  463. ↑ te sine bede tiden: zijn verzoek vervuld zien, in zijne verwachtingen niet beschaamd worden, mogen vertrouwen op (de inwilliging van) het verzoek.
  464. ↑ wanden: overgaan in of tot
  465. ↑ sijn harnasc anenemen: Zich bewapenen
  466. ↑ scalt: van schelden
  467. ↑ bi aventure: misschien, toevallig
  468. ↑ lagen: Iemand lagen leggen, hem belagen, op hem loeren, een gelegenheid zoeken om iemand onverwachts te overvallen.
  469. ↑ betel: Betel (Vulg./Hist.Schol. Bethel), stad in Efraïm, 17 km ten noorden van Jeruzalem. Zowel Abraham als Jakob richtten hier altaren op ter ere van God. bijbel: Gn 12:8, Hist.Schol. Lib.Gen. Cap.XLIV
  470. ↑ onwerde: Op eene smadelijke, hoonende, vernederende, verachtelijke wijze; smadelijk.
  471. ↑ sider: Later, daarna, naderhand, op een later tijdstip.
  472. ↑ gewerken: Maaksel, werk, fabrikaat, vooral bouwmateriaal, bouwstof, stof;
  473. ↑ ledere: ladder
  474. ↑ ginc in pinen: beviel, baarde
  475. ↑ vingerliin: vingerring
  476. ↑ adre: ader
  477. ↑ hoeft: van hoeven: behoeven
  478. ↑ dotahin: Dotan (Vulg. Dothain (acc.); Hist.Schol. Dothaim (acc.)), stad ten noorden van Sichem. bijbel: Gn 37:17, Hist.Schol. Lib.Gen. Cap.LXXXVII
  479. ↑ vromt: van vromen: baten, van nut zijn
  480. ↑ cisterne: waterput, ondergronds waterreservoir
  481. ↑ comanne: coman: koopman, handelaar, verkoper
  482. ↑ eygine: Aan een ander onderworpen, hoorig, onderhoorig, lijfeigen, onvrij
  483. ↑ futifar: Potifar (Vulg./Hist.Schol. Putiphar), commandant van de lijfwacht van de farao. Hij kocht Jozef, toen deze als slaaf naar Egypte gevoerd was. Maerlant lijkt in navolging van Comestor Potifar (futifar (I)) en Potifera (futifar (II)) in één persoon te verenigen. bijbel: Gn 37:36, Hist.Schol. Lib.Gen. Cap.XC; Potifera (Vulg./Hist.Schol. Putiphar), priester van Heliopolis en schoonvader van Jozef. bijbel: Gn 41:45, Hist.Schol. Lib.Gen. Cap.XCII
  484. ↑ envie: nijd, afgunst
  485. ↑ scordi: van scoren: scheuren, verscheuren
  486. ↑ onghenatuert: Homosexueel; (lett.) tegennatuurlijk.
  487. ↑ vercoude: van vercouden: koud maken, doen afkoelen
  488. ↑ ghehuert: moet in feit ghefurt zijn (van vuren: castreren).
  489. ↑ tlant: in andere versies staat hier ‘tkint’ wat in de zin logisch is.
  490. ↑ gevrien: (Een man of vrouw) voor zich winnen.
  491. ↑ garsoen: Knecht, schildknaap, knaap, dienaar.
  492. ↑ backere: bakker
  493. ↑ scinke: Schenker, dienaar die met de drankvoorziening is belast; ook: dienaar die aan tafel de drank inschenkt.
  494. ↑ scoten: scheut, spruit, uitspruitsel.
  495. ↑ ambocht: Handwerk, nering, broodwinning, dagelijksch bedrijf. De handwerkslieden waren oorspronkelijk dienstlieden: ambt.
  496. ↑ droen: Moet waarschijnlijk droom zijn.
  497. ↑ vergangen: van vergaen: hier in de betekenis van: ‘Een zekere loop en einde nemen, aflopen’.
  498. ↑ ombant: van ombinden, andere vorm van ontbinden: uiteenzetten, verklaren.
  499. ↑ ghespelt: van spellen hier in de betekenis van: beduiden, betekenen; ook voorbeduiden, een betekenis hebben met betrekking tot de toekomst.
  500. ↑ dwaen: wassen, reinigen.
  501. ↑ versien: gezien
  502. ↑ een stonde smal: een klein poosje
  503. ↑ xxste deel: in Gn.41:34 is dit het vijfde deel
  504. ↑ oncont: onbekend
  505. ↑ alle temale: allemaal, allemaal tesamen
  506. ↑ wanen: van welke plaats; van welke afkomst; waardoor; waarvandaan;
  507. ↑ spieres: verspieders, spionnen
  508. ↑ nemme: niet(s) meer, niet langer, nooit meer
  509. ↑ Mar mit ∙i∙ tale man: maar allen door mekaar
  510. ↑ gevoech: van gevoege: de juiste maat
  511. ↑ ongeval: Ongelukkig lot, ongelukkige of treurige toestand waarin iemand verkeert, rampspoed, leed, ellende die iemand treft.
  512. ↑ eeschen: eisen
  513. ↑ prosenten: Begiftigen, een geschenk geven aan.
  514. ↑ gicht: gift
  515. ↑ verholden: deelw. van verhelen: Verbergen, geheim houden, zowel een voorwerp als een feit.
  516. ↑ eygiin: Aan een ander onderworpen, horig, onderhorig, lijfeigen, onvrij;
  517. ↑ driven: hier in de betekenis van behandelen, betasten, onderzoeken van zaken
  518. ↑ mare: bericht; gerucht; faam; wonder; geroddel
  519. ↑ wensch: Datgene wat men begeert of verlangt
  520. ↑ stole: Lang tot aan de voeten afhangend overkleed van eene fijne stof
  521. ↑ besant: Bizant, oorspr. gouden munt uit Byzantium. In de aanh. meer bep.: talent. Bijb.Enc., p. 682 geeft op dat een talent zilver gelijk was aan 3000 (zilveren) sikkels, oftewel ca. 4500 gulden, terwijl een talent goud gelijk was aan 3000 (gouden) sikkels ter waarde van in totaal 8100 gulden.
  522. ↑ dochten: van dogen: Deugen, goed zijn in zijne soort, waarde hebben, beteekenis hebben. Hier in de betekenis van: ‘op prijs werden gesteld’.
  523. ↑ dane: Van daar, daar van daan.
  524. ↑ iudase: Iuda devierde zoon van Jacob en Lea en dus een van de halfbroers van Jozef
  525. ↑ teben: Thebe (Hist.Schol. Thebis (abl.)), plaats in Egypte, gelegen aan de Nijl, de hoofdstad van het Egyptische Nieuwe Rijk. Bijbel: Hist.Schol. Lib.Jos. Cap.XVII (Inc.)
  526. ↑ wies lanc so mere: groeide hoe langer hoe meer, nam hoe langer hoe meer toe.
  527. ↑ scoef: schoof: Als tiende afgestaan of opgeëist o.i.v. het schoofrecht, d.i. het recht op een gedeelte van de opbrengst of oogst, bestaande uit een vastgesteld aantal schoven.
  528. ↑ den viiften scoef vander vrucht: een vijfde van de opbrengst van het land
  529. ↑ vrucht: Voortbrengsel der natuur, vrucht, zowel boomvrucht, ooft als veldvrucht, al wat uit de grond ontspruit, moeskruiden, graan. Het woord is in het Mnl. ruimer van opvatting dan in het Ndl.; het werd niet alleen gebruikt voor alle eetbare voortbrengselen voor mens en dier, maar ook voor de oneetbare, b.v. van hars uit den populier gewonnen
  530. ↑ vrucht: Angst, vrees, schrik.
  531. ↑ bedwanghe: Benauwdheid, zorg
  532. ↑ scribe: Schriftgeleerde.
  533. ↑ behieten: voorspellen, beloven
  534. ↑ stouthede: Stoutheid, onversaagdheid, dapperheid, stoutmoedigheid, moed.
  535. ↑ castien: hier in de betekenis van prediken, het woord gods verkondigen
  536. ↑ weldich: Macht hebbende, machtig, sterk.
  537. ↑ ieroboam: Jeroboam II (Vulg. Hieroboam; Hist.Schol. Jeroboam), zoon van Joas en diens opvolger als koning over het koninkrijk Israël (783-743). bijbel: 2 K 14:23, Hist.Schol. Lib. IV Reg. Cap.XX
  538. ↑ ebrom: Hebron (Vulg./Hist.Schol. Hebron), stad ten zuiden van Jeruzalem in het stamland Juda; plaats waar de aartsvaders begraven zouden zijn. bijbel: Gn 37:14, Vgl. Gn 49:29-30, Hist.Schol. Lib.Gen. Cap.CXV
  539. ↑ terdriet: moet waarschijnlijk tverdriet zijn
Afkomstig van Wikisource NL, de Vrije Bron. "https://nl.wikisource.org/w/index.php?title=Rijmbijbel/Genesis&oldid=123866"