Iconologia of Uytbeeldinghen des Verstants/Vana Gloria

← Simplicita. Eenvoudigheyt, Slechtigheyt

Iconologia of Uytbeeldinghen des Verstants (1644) door Cesare Ripa et al.

Vana Gloria. Eere of Roem die ydel is. van dien dapperen Academicus Philoponus beſchreven, p. 102-110

Uitgegeven in Amstelredam door Dirck Pietersz Pers.

[ 102 ]

Vana Gloria. Eere of Roem die ydel is. van dien dapperen Academicus Philoponus beſchreven.

EEn Vrouwe met een lichtvaerdigh opſicht, en twee hoornen op ’t hoofd, waer tuſſchen een bondelken hoy ſteeckt, en voor een hangende bagge ſal zy twee bloedſuygers hebben, oock eene aen ’t oor: In de rechter hand ſalſe een Trompette, en in de ſlincker een draed houden, waer aen een Weſpe is gebonden, die al ſuyſelende om hoogh vlieght, gelijck de Byen, doch veel grooter en oock grooter van vleugelen.
De ydele Roem of Eere is een ongemaetighde beweginge van ’t gemoed, waer door yemant nae ſijn eygen hoogheyd verlanght, om meerder als andere geacht en geeert te zijn, gelijck ’t ſelve Hieronymus in ſeeckeren brief verklaert. De Eere prickelt in der waerheyd, den Menſche totte deughd: want ſoo men de paerden opter loop drijft, door ’t geluyt van den Trompet, en den Wind honden door ’t geroep en ’t gekrijſch op der jacht moedight, om den buyt te vervolgen, ſoo kan men oock door ’t geluyt der handen maecken, dat de ſtomme beeſten ſich veel ſneller op der vlucht geven. Hoe veel te meer ſullen wy gelooven, dat de reedelijcke geeſten der Menſchen in ons wacker worden en opſtijgen, dieder zijn gebooren tot een blijck van Lof en Eere? die geene die door den fackel en prickel van roem, tot eerlijcke aenſlagen wort beweeght, daer van kan niet anders geſeyt worden, dan dattet komt uyt een heerlijck gemoed en een eedel verſtand. ’t Is een ſchoone ſaecke een goede naem, door eerlijcke ſaecken, te verkrijgen. Wat iſſer ſchooner, voor een Man, dan dat hy eere en een goede naeme onder den Menſchen magh verwerven? ſeyde Theocritus. Onder alle belooningen der deughd, is de eere het voornaemſte loon, diewelcke aen dit korte leven de vergeldinge doet, dat haere geheughniſſe oock den naekomelingen by blijft, jae maeckt dat wy verre zijnde, als tegenwoordigh, en dood als levendigh zijn. Maer van d’ander ſyde, moet ſich een yder wachten van de begeerte tot eere, diewelcke nae ’t gevoelen van Cicero, in ſijne Burgerplichten, de vryheyd wegh neemt, en voert de gemoederen tot onrechtvaerdige dingen, door de voorwendingen van hoogheyd en eere, nae voortreckingen, nae Rijcken en Mogentheden. De Menſchen zijn gemeenlijck ſoo verblint door de begeerte van Lof en Eere, dat om gehouden te worden, boven andere uyt te munten, ſoo komen zy de Eere bedelen, door een ongematighde gemaecktheyt, waer in zy ſich ganſch ſot en ydel betoonen.
Dit is waere Eere, beſich te zijn in goede ſaecken, alleene om goed te wercken, en om de eeuwige Eere te verkrijgen, verachtende het gejuygh en de eere des Werrelts: diewelcke oock aen de ydele roemſuchtige Menſchen een walge heeft, met alles watſe doen, om totte Eere te geraecken. ’t Miſſtont Alexander Magnus, hoewel hy een onoverwinlijck Keyſer was, dat hy roemende van ſich ſelven, wilde gehouden weſen voor een Soone van Iupiter Hammon, en voor een God. ’t Mishaeghde Marius, dat Silla ſich al te staetſuchtigh vertoonde, en te ſeer was verſopen in de ſmaeck van Eere, als wanneer hy den Koningh Iugurtam gevangen krijgende, deſſelven beeld in ſijnen ringh liet ſnijden. En daerom ontſettede hy hem van ſijn Rentmeeſterſchap, en verjaeghde hem van ſich: Waer over Silla ſich verſtoorende, maeckte den aenvangh van den Burgerlijcken Oorlogh: gewiſlijck ontſteecken zijnde door de ydele Eere. Marius ſelve, diewelcke de ydele Eere van andere mishaeghde, hebbende veele ſaecken heerlijck uytgevoert, gedreven zijnde door een ſeeckere opgeblaſentheyt van ſich ſelve, heeft de goede naeme van ſijne Eere verlooren: en om dat hy ſich ſelve aennaem toe te ſchrijven, ’t geene hy uyt eens anders mond behoorde te ontfangen, ſoo verdiende hy niet de ſtemmen van de algemeene aenprijſinge. ’t Miſſtond oock den Romeynſchen Redenaer Cicero, diewelcke ſich ſoo ſeer verhief in ſijn Burgemeeſterſchap, en van de t’ſaemenſweeringe van Catilina, die van hem was t’ondergebracht, dat hy deſe woorden uytriep: O geluckigh Romen! dat ghy gebooren zijt, terwijl ick Burgemeeſter was. Dieder Eere by de Werreld wil verkrijgen, moet de Eere verachten, en dieſelve hebbende verkregen, iſſe ſwaerlijck te bewaeren: Want die wel doet, alleen door begeerte van eere, die weet ten laeſten ſijn ydele roemgierige genegentheden niet te bedecken, en om dat hy dieſelve openbaert, [ 103 ]ſoo verlieſt hy ſijne verkregen Eere, want de Eere vlucht voor dieſe ſoeckt, en volght die geene die daer voor vlucht. Ydele ſotheyd van den Menſch, die ſich tot het goede ſchickt, uyt liefde van de brooſe Eere: en die niet te vooren ſiet dat dat goed ’t geene hy ter hant neemt, quaed is, om dat het niet wort gedaen uyt liefde van God, diewelcke het opperſte goed is, onſe eenige wit en waerachtigh eynde, en om de eeuwige Eere te verkrijgen? Waer van roemt ſich doch de Menſch? Van Wijsheyd? De roem van Wijsheyd is ſchande, ſeyt de Wijſe Man cap. xvii. Die ſich roemt dat hy wijs is, is een weet-niet. Daerom ſpreeckt de wijſe Philoſooph, Dit alleen weet ick, dat ick niet weet. Waer uyt mede geoordeelt wierde, dat hy ſich roemde, als diewelcke wilde gehouden zijn veele te weeten: Daerom dees ander looſer zijnde, wilde veel liever ſeggen, Noch ick weet voorwaer niet of ick niet weete. Maer waerom bemoeyt ſich dan de Menſch in eenigh werck te maecken? om aen de toekomende eeuwe ſijne wijsheyd en kenniſſe te vertoonen? en waerom verſpreyt hy ſijn naeme door de Werreld? of waerom drijft hem deſe ydele Eere: Want hy wort ſelf in ſijn leven van weynige bekent, en of zy hem al van ’t geſichte kennen, ſoo kennen zy doch de deugd deſſelven en ſijne wercken niet, en ſoo veele als ſijn naeme door ſijne wercken is bekent, die hem door ’t geſicht niet kennen, daer van verkrijgen zy doch by haer leven de gewenſchte Eere niet: Niet min verkrijgen zy oock dieſelve door den toekomenden tijd, want de langheyd en de veranderinge van de tijden onderdruckt het goed gerucht van de verledene dingen. Maer wat ſmaeck ſullen zy gevoelen, datſe, nae haer dood, ſouden werden vermaert? Iae hooren zy niet dickwijls in haer leven met warsheyt, alſſe mercken dat haere wercken van de quaedaerdige en van de veelheyd en verſcheydenheyd van neuswijſige oordelaers werden beknabbelt, vindende datſe in plaetſe van Eere die ſullen laſteren? De Profeſſoren van eene wetenſchap en konſt, achten ten meeſtendeel niet veele eens anders wercken. ’t Is op ſeeckere tijd gebeurt, dat in een ringh van geleerde Mannen, aengetrocken wierde een plaets uyt Titus Livius, waer op een Spaenſch Godgeleerde, die treflijck was in ſijne konſte, vraeghde, Wat was Titus Livius voor eene? en waer van handelde hy? alſo dat de Eere van dien eedelen Schrijver, en van de Romeynen, waer van hy handelde, deſen gantſch onbekent was. En wat Livius belanght, dieſelve, als Plinius getuyght, aen den Keyſer Veſpaſianus, roemde dat Livius ſoo veele Eere hadde verkregen, dat hy oock niet meer behoefde te ſchrijven: nochtans is ſijn Roem en Eere aen yder geleerde niet bekent, veel min noch aeh die geene die van minder aenſien zijn: ’t is een ſwaere ſaecke de Eere te verkrijgen, die men ſoeckt, en dat by een yder Menſch, en in alle plaetſen. De Cortegianen of Hovelingen die ſich roemen dat zy op den hooghſten trap, en de meeſte gunſte in ’t Hof hebben, zijn van ydele Eere opgeblaſen, denckende dat zy de meeſte ter Werreld zijn, en dat haere naeme vermaert en bekent is van de Indiaenen af totte Mauritaenen toe. O! hoe ſeer bedriegen ſich die geene, die wy weeten dat ſich laeten noemen de voornaemſte Hovelingen van den Koningh van Vranckrijck, van Spagnien en van den Keyſer? en deſe weeten niet van die, noch die van deſe: en ſelve zijnſe in Romen noch van al den Eedeldom geacht noch bekent. Maer wat ſegh ick van de Hovelingen? Hoe veele Princen, Baroenen en Prelaeten zijnder in de Werreld, wiens naeme ons is onbekent, en ſoo men van d’eene weet, van d’ander weet men niet met alle. Hoe veele opgerechte beelden, wapenen van Princen en krijghsruſtingen ſietmen in de Palleyſſen, Templen en Begraefniſſen die ons onbekent zijn? De aldergrootſte eere en die ſich wijtſt verſpreyt, behoort den Romeynen toe: En niet te min is haere eere ten tijde des Reedenaers, als zy victorieuſelijck de overwinninge uyt Africa, Parthen, en andere verre gelegen plaetſen des Werrelts, hadden verkregen, niet over de reviere Ganges, noch over aen bergh Caucaſus gepaſſeert. Waer over in den droom van Scipio, diewelcke van M.T. Cicero is verſiert, Africanus aldus ſpreeckt: Heeft wel iemants naeme en lof onder ons, uyt deſe bekende en bewoonde Landen, deſen bergh Caucaſum, dien ghy ſiet, konnen over klimmen? of de reviere Gangem konnen overſwemmen? En wie ſal in de andere deelen van het Ooſten, Weſten, Noorden of Zuyden uwen naem hooren? Deſe deelen des Werrelts dan afgeſneden zijnde, kondy [ 104 ]voorwaer lichtlijk ſien, in hoe kleyn begrijp uwe Eere ſich wil hebben verbreyt. En hier kondy noch meerder van deſe ſtoffe vinden, die waerdigh is te werden geleſen, gelijck oock by Macrobius en Boëtius in de vi proſa van ’t tweede boeck te ſien is, alwaer hy de ſoeckers van de ydele Eere vermaent, datſe ſullen aenſchouwen de Eere van den onmetelijcken Hemel, in dier manieren, dat een yder voor veracht ſal houden de Eere des Werrelts, en ſich ſchaemen dat ſijn naeme het kort begrijp des aerdrijx niet kan vervullen. Die Menſchen mogen ſich veel beter ſchaemen die daer ydele Eere ſoecken in broſe en verganckelijcke goederen, die maer wind en ſchaduwe zijn, voerende den naem van ſchoonheyd. Deſe ſtaet- en eerſuchtige moeten beſchaemt worden, diewelcke ſich roemen van dat zy hebben de gemeenſchap der Princen, en noch met giften en overtollige onkoſten, haere vriendſchap koopen. Oock moeten ſich wel te ſchuyl houden die daer gemeene Burgers zijn: en om datſe grootmoedige en rijcke Burgers mogen werden gehouden, ſoo ſtellen zy, gelijck Princen, al haer vermogen in koſtelijcke timmeringen en gebouwen, en dickwijls in nieuwe Slooten en Burghten op te maecken, ſich roemende, dat aldaer hunne wapenen, naeme en opbouwingen ſtaen, dieſe met veel duyſenden hebben bekoſtight: een ydelheyt die haer al ſoetjes in armoede brenght, een Eere die haer ſeer dier koſt: gelijck haer oock de Hoere Phryne, of als andere ſeggen Phirne, die ydele Eere, van haere gedachteniſſe, ſoo dier liet koſten, dat zy de winſte van veele Iaeren liet aenleggen tot hermaeckinge van de muyren van Theben, ſtellende daer dit opſchrift rontomme: Alexander heeft wel deſe mueren nedergeworpen, maer Phryne heeft dieſelve wederomme opgebouwt. ’t Zijn ellendige en ongeluckige Menſchen, die haer roemen van haere Macht en Rijckdoom, die zy in een oogenblick konnen verlieſen, niet ſiende den Dood, die aen haere ſyde ſtaet. Waer van Soſiphanus meer Chriſtelijck, als Heydenſch, aldus ſpreeckt:

Wel ongeluckigh is de Menſch,
Die ſchijnt te hebben ſijnen wenſch,
En roemt op Rijckdom, Eer, en Staet,
Die in een dagh komt en vergaet:
En als ’t Geluck u eens aenlacht,
O arme Menſche! vol van pracht!
Dan ſteeckt ghy uwen trotſen kop,
Hovaerdigh nat de ſterren op:
En ondertuſſchen is de Hel,
Of Pluto uwe Mee-geſel.

Deſe voorgaende gangen hebben wy eerſt willen ontdecken, op dat wy voorſichtigh zijn, om door de ydele Eere ons niet te laeten inwicklen, en dat onder de gedaente van de gepreſene eere. Laet ons nu totte uytlegginge van de beeldeniſſe komen.
Een Vrouwe is de ydele Eere afgemaelt, alhoewel het waer is, dat onder alle ſlagh van Menſchen ydele roemſuchtige zijn: nochtans hebben de Vrouwen, als de allerydelſte en lichtveerdighſte, daer toe den meeſten treck. ’t Welck Tiraquellus in ſijne Houlijxwetten door ’t aenſien van Chryſoſtomus aldus ſtelt, ydel en roemſuchtigh is al ’t geſlacht der Menſchen, doch inſonderheyt het Vroulijcke. Dieſelve ſeyt vorder: De Vrouwen hebben in ſich eenige oefninge van ydele Eere.
De ydele Eere is een onbeſchoft Beeſt. De ydele Eere ſeyt Philo de Iode, in ’t leven van den Burgerlijcken Menſche, draeght, als een groot Beeſt, hoornen op ’t hoofd, diewelcke by andere wel zijn beelden van macht en waerdigheyd, maer by ons is ’t in deſe plaetſe de Hovaerdye, diewelcke van de Waerdigheyt, Macht en Rijckdom, die iemand door eenige gave of deughd in ſich gevoelt, ten meeſtendeel voortkomt, en daer uyt wort de ydele Eere gebooren, diewelcke te gelijck mette Hovaerdye komt aen treden, overmits geene Hovaerdige ſonder ydele Eere is, noch geene roemſuchtige ſonder hovaerdye. Lucifer die ſich aen yder roemde van ſijne hoogheyt, ſchoonheyt en uytſtekentheyt, verhovaerdighde ſich ſoodanigh, dat hy wel verdiende van de Werrelt met een paer hoornen gekroont te werden, diewelcke, hooghmoed van hovaerdye en van ydele Eere te kennen geven. God de Heere wilde dat van het hovaerdige en roemſuchtige volck Moab, den hoorn van de Hovaerdye, en den arm van haere Macht ſoude gebroken worden, gelijck Hieremias ſeyt in ’t xlviii cap. Den Hoorn Moabs is afgehouwen, en haer Arm is verbroken, ſpreeckt de Heere, &c. Wy hebben de hovaerdye Moabs gehoort, hy is ſeer ſtout, hovaerdigh, hooghmoedigh, trotſigh en overmoedigh. Moab ſal niet meer een Volck [ 105 ]zijn, want het heeft ſich tegens den Heere verhovaerdight. Godt de Heere dreyght die van Iſrael, die door de Werreltſche geneughten en haere geluckſaeligheden, de ydele Eere en Hovaerdye hadde aengenomen, ſeggende door Amos aen ’t vi capit. Die u ſelve troost in ’t gene doch niets is, en ſpreeckt, zijn wy dan niet ſterck genoegh met onſe hoornen? Daerom ſiet, ick wil over u lieden, van den huyſe Iſraels, een volck verwecken, dat u ſal vertreden van dier plaetſe aen, van daer men nae Hemat gaet, tot aen de beke in der Woeſtijne. Waer over de Koninghlijcke Propheet David ſinght: Wilt uwen Hoorn niet verheffen, maer ick ſal verkondigen eeuwighlijck en lofſingen den Godt Iacobs, en ſal alle uwe hoornen der ſonden verbreken. Want alſoo de Stier met ſijne hoornen hovaerdigh en wreed is, doch dieſelve verbroken zijnde, ſoo verlieſt hy ſijne wreedheyd en hovaerdye. De Hoorens worden van Horatius in ſijne Schimpdichten en Geſangen, als mede van Torquato Taſſo, Petrarcha en andere, voor de Hovaerdye genomen. Aldus wort de Hovaerdye met hoorens van ydele Eere, gelijck de Beeſten afgemaelt. De roemſuchtige zijn rechte Beeſten, diewelcke gedreven zijnde door ydele Eere, dickwijls ſeer groote en ongelooflijcke beeſtigheyt bedrijven. De Philoſooph Empedocles was een beeſt, die ten ſijnen tijde geacht wierde voor een oprecht en wijs Man, en die door eergierigheyt wilde zijn geacht voor een God: Deſe als of hy was verdweenen en ten Hemel opgeklommen, en men niet wiſte waer hy was gebleven, wierp hy ſich ſelve ſtilſwijgende in de brandende ſulpher poel van den bergh Æthna maer de kracht van de vlamme wierp ſijnen yſeren ſchoe dien hy plagh te draegen, om hoogh uyt de klove. En op deſer wyſe openbaerde het vier de brandende vlamme van ſijne ydele Eere. Beeſten zijn dit, diewelcke om datſe niet zijn gebooren tot eedele daeden, ſoecken vermaert te worden door ſchelmſtucken. Soodanigh eene was Eroſtratus, die den Tempel van Diana afbrande, alleene om in de Werreld vermaert te werden, gelijck hy bekende: Daerom verboden zy dat ſijn naeme niet ſoude gedacht worden; alhoewel dieſelve niet koſt verdonckert blijven, als eens brandſtichters van een ſoo wonderlijcken gebouw, dat onder de ſeven wonderen des Werrelts getelt wierde, Beeſten zijn die geene, die met het bloed der Princen en te gelijck met haer eygen bloed ſich toeſchrijven de onſterflijckheyd, ick wil liever ſeggen in de ſterflijckheyd van de ydele Eere, met verlies van haer leven. Hieronymus Olgiatus (opgeweckt zijnde, door de gierige en onverſaedelijcke luſt van ydele Eere, en dat door de welſprekentheyd van Cola Montanus ſijn Meeſter) vermoorde in de Kercke met ſijne andere t’ſaemengeſworene Galeazzus Sforza, niet ſoo ſeer om Milanen ſijn Vaderland van de tyrannige regeeringe te verloſſen, als door de ydele Eere: gelijck hy in ’t laeſte van ſijne ſtraffe (om ſich ſelve moet te geven) bekende, ſeggende: Grijp moed Hieronyme! de wreede dood, en de eeuwige naeme, ſal altijd ſtaen tot een oude gedachtenis van deſe daed. Tot onſen tijde wilde F. Iacob Clement, oock ſijnen naeme onſterflijck maecken, door de dood van Henricus de iii Koningh van Vranckrijck, daer hy nochtans dood bleef, eer de Koning ſtierf. Iean Chaſtel, Student van Paris, 1594 den 17 Decembris, oock beweeght zijnde door de overredinge van ſijn Meeſter, wilde den Koningh Henricus de iv met een Mes den ſtrot afſteken, maer ’t ſelve miſte hem, alſoo de Koningh hem buyghde, om wederomme eere te bewijſen aen een groot Heere, dies ſtack hy hem in de lippe datter een tand mede uytbrack. De Raedgever die raeckte aen een galgh, en de Iongelingh tot belooninge van ſijne ydele Eere, zijnde eerſt ſijn hand afgehouwen, wierde daer nae met vier paerden in vier ſtucken gereeten, ende ellendigh verbrand. Levende deſe onverwinlijcke Koningh, die een blixem des oorloghs was, nae dat hy dit gevaer was ontkomen, noch 15 Iaeren en vijf Maenden, totte tijd toe, van ’t Iaer 1610 den 14 May, dat de Koningh binnen Paris, weſende in ſijne Koets, die hy dede ſtille ſtaen, om te ſien een triumphboge, diewelcke ter eeren de Koninginne Maria, ſijne huyſvrouwe, opgerecht was: wierde, met algemeene droefheyd van geheel Chriſtenrijck, met een Mes met twee ſteken doorſteken, en dat van eenen Francois Ravaillac van Angouleſme, daer toe, buyten twijfel, aengedreven zijnde, door de beeſtigheyd van de ydele Eere: want ſelve in ’t pijnigen ſpottede hy en belachte den Rechters, ſich roemende van ſulcken grouwel, willende hartneckigh en onbekeerlijck ſterven: de rechter arm, [ 106 ]waer mede hy ’t feyt gedaen hadde, wierde totten elleboge gebrant, en met geſmolten loot al ſoetjens daer op gegoten, de reſt van het lichaem worde met gloeyende tangen genepen, waer in dat geſmolten loot en brandende ſolpher gedaen wierde, als mede ſijne borſt. Ten laeſten wierde hy met vier paerden in veele ſtucken getrocken, diewelcke door de raſernye des volx, al eerſe konden verbrant werden, nae dat het vonniſſe luyde, over al door de Stadt worden geſleept. Alle deſe dingen zijn beeſtlijckheden, diewelcke zijn voortgekomen, door het groote beeſt de ydele Eere, waer door de reuckelooſe, hovaerdige en roemſuchtige Menſchen, haere hoornen opſteken, maer blyven beſchimpt en beſpot met verachtinge en ſchande. Wy ſullen hier laeten de beeſtigheyd van de Hipocriten of geveynſde, diewelcke, gelijck Castor Durantus ſeyt, haere verwe verwiſſelen en veranderen, maeckende ſich vael en bleeck, door ’t roet uyt den ſchoorſteen, en haer aengeſicht mager, alleene door ydele Eere.
Het hoy rontom de horens te hebben, is by de Latijnen een ſpreeckwoort, ’t welck Horatius verhaelt in ’t i boeck in de iv Satyra, daer hy ſeyt: Wijckt verre van hem, want hy heeft hoy in de hoorens. Van Pierio wortet genomen voor een beeld van wreedheyt, diewelcke niet verre van de ydele Eere is afgeſcheyden. Want de Stieren, door de overvloet der weyden vet zijnde, worden oock stout en ongebonden: alſoo worden oock de kinderen des Werelts door den overvloet van weelde, gemack en mogentheyd hovaerdiger en opgeblaſener: en door dit alles, als mede door andere inſichten, ſtellen wy het hoy rontom het hoorn van de ydele Eere: om te vertoonen dat het ſwaere hoorn van hooghmoed, gebracht wort totte lichtigheyd van ’t hoy, tot ydelheyd en tot niet. En dat de hovaerdige en hooge gedachten, die de roemſuchtige in ’t hoofd hebben, ten laeſten verdonckert blyven, door een verachte ſnootheyd: Overmits de gedachten van de roemſuchtige het hoy gelijck zijn, diewelcke wel in de ſinnen een weynigh bloeyen, maer zijn ſtrax vergaen in de dorrigheyd van ’t hoy, ’t welck in een ſchoone weyde opgeworpen zijnde, en bloeyende te nederleyt, doch in korter tijd verdrooght, ſulx dat de bloemkens daer af vallen, gelijck Eſaias aen ’t xl capittel ſeyt: Alle haere Eere is als een bloeme des velds, het hoy is verdort, en de bloeme is afgevallen. Een ontwerp, dat van S. Petrus en van Iacobus in ſijnen eerſten brief is naegevolght: Een nedrigh Broeder roeme in ſijne verhooginge, een rijcke in ſijne vernederinge, want hy ſal als een bloeme des gras vergaen. Want gelijck de Sonne is opgegaen met hette, ſoo is het gras verdrweenen, haer bloeme is afgevallen, en de cierlijckheyt haers aenſiens is vergaen.
De bloedſuygers die aen de ooren hangen, bedieden dat de ydele Eere is als een worm, diewelcke de ziele geſtadigh knaegt en de ſinnen ſuyght, ſulx datſe niet op houd, dan totter dood toe: Want by den Menſchen, hoe wijs dieſelve oock zijn, blijft geſtaedigh, terwijle zy leven, in de gedachten een begeerlijckheyt van Eere. Derhalven ſeyt Plato, dat de begeerlijckheydt van de Eere, het laeſte kleed is, dat de ziele plagh af te leggen. Gelijck Cornelius Tacitus mede ſpreeckt van Peto Thraſea, een verachter van Rijckdommen, en een ſtantvaſtigh en onverſaeght voorſtander van de gerechtigheyd: doch hy ſcheen aen veelen, al te begeerigh nae een hooge naem: want oock aen de kloeckſte Mannen beklijft oock de laeſte genegentheyt, die zy hebben totte begeerte van Eere: die wel ſtilſwijgende inkruypt, maer zy ſlockt ſeer vraetigh op het goed, ’t welck men ter handen neemt, ſulx datmen ’t ſelve niet gewaer wort, gelijck Chryſoſtomus ſeght. Waer over Climacus de ydele Eere een bloedſuyghster noemt, die, ſoo L. Granada in ſijn Predicatie ſeyt, dat deſe heylige Man de gierigheyt, door de barmhertigheyt plagh te overweldigen, de traegheyd door de overdenckinge des doods, en de ydele Eere door ſich ſelden te laeten ſien, door weynigh te ſpreecken, door eenſaemheyt, en door ſtilſwijgentheyt. Middelen, in der waerheyt, die bequaem zijn om deſe bloedſuygſter te ontvluchten, die ſoo krachtelijck aenvalt, en diemen met ſoo grooten ſwarigheyt uyt de gemoederen kan weghdrijven. Van welcke kracht Auguſtinus ſeght: Dat men niet gevoelt wat kracht de Liefde van de Menſchlijcke Eere heeft, ten zy datmen dieſelve t’oorlogh heeft aengeſeyt: Want alſoo het ſeer licht is, geen lof te begeeren, als men dat niet verkrijgen kan, ſoo is ’t nochtans ſwaer, datmen ſich daer in niet ſoude verblijden, alſſe ons wort aengeboden. Maer deſe bloedſuyghſter is ſoo inſlockende, datſe niet wacht tot dat een ander [ 107 ]haer ’t lof aenbrenght, maer maeckt dat wy die gaen ſoecken, want een ygelijck heeft van natuere deſe bloedſuyghster, van Liefde tot Eere, by ſich, en daerom kan men dieſelve ſoo lichtlijck niet uyt de ſinnen drijven: niet min oock die geene, die daer meenen dat zy de ydele Eere verachten: want als zy daer in ſelve behaegen ſcheppen, dan verſmaeden zy die immers niet: ondertuſſchen roemen zy ſich ſelve inwendigh van haere Eere, diewelcke zy ſeer reuckeloos en onbedacht omhelſen. Een groot inſwelger van ydele Eere is die geene, naer ’t gevoelen van V. Maximus, diewelcke ſich roemt dat hy verre van de Eere is, diewelcke van doorluchtige en vermaerde Mannen geſocht wort, door needrige dingen: deſe diewelcke vermaenen van de verachtinge van Eere, en verachten dieſelve niet, alſſe over haere boecken en ſchriften geſchiet, gelijck Tullius, in ſijne reede voor Archia den Poëet te kennen geeft, daer hy ſeyt: Wy worden, ſeyt hy, al te ſaemen getrocken door lof en prijs, een yder ſoeckt nae de hooghſte. Iae ſelve de Philosophen, ſchrijven haere naemen op de boecken, die zy van de verachtinge van de Eere geſchreven hebben, en waer in zy de eedelheyt en ’t lof verachten, daer in zy willen geroemt en gepreſen zijn. Hoe ſoetjes dat deſe bloedſuyghſter ſuyght, kan men mercken van ſulcke perſonagien, die van hooger macht en aenſien zijn, diewelcke met eerlijcke daeden en wercken haer leven hebben verciert, en te gelijck ſtoffe gegeven aen de brave verſtanden, om een hiſtorie te beſchrijven, diewelcke niet vertoeft hebben tot dat andere dieſelve aen den dagh brachten, maer hebben haere dappere daeden met haer eygen hand beſchreven, gelijck I. Cæſar. De Keyſer Adrianus maeckte boecken van ſijn leven, en gafſe ſijne geleerde vrygemaeckte ſlaven, om die onder haeren naeme, uyt te geven: onder welcke, ſoo Æ. Spartianus ſeyt, de boecken van Phlegeton mede van Adrianus waeren beſchreven. Septimius Severus gafſe uyt onder ſijn eygen naeme. Pius de ii heeft met ſijn eygen hand de geſchiedeniſſen, geduerende ſijn Pauſdom voorgevallen, beſchreven, waer in hy met ſijn eygen penne doorgaens ſijn eygen lof verhaelt, daer van men Fulgoſum breeder kan leſen.
De Trompet in de rechter hand, is een gemeen gereetſchap van de ydele Eere, diewelcke ’t ampt doet van haer eygen naem uyt te blaeſen: en dit ſiet op die geene, diewelcke haer in de ydele Eere te buyten gaen, en die met haer eygen mond haer lof uytbrommen, en met hooghdravende woorden hare wercken verheffen, en ſooſe eenigh goed werck maecken, ſoo maecken zy datmen ’t ſal weeten, en op dat men ’t immers dan wel ſal weeten, ſoo geven zy dieſelve aen den dagh. S. Chryſoſtomus ſeyt over de ſpreucke Mathæi vi, Als ghy aelmoeſſen doet, ſoo laet gheen baſuyne voor u blaeſen. Sulx dat de baſuyne is alle handelinge of daed, door de welcke de roem of lof van ’t werck vertoont wort, en dat het uytblaeſen met de Trompet, is te verlangen nae de pompe of pracht van de ydele Eere. Het is een lelijcke ſaecke ſich te roemen: jae haetelijck aen God en aen den Menſchen, waer over oock God, Moab haetede, om dat hy roemſuchtigh en hovaerdigh was. Ariſtides de Griexſche Redenaer, hielt het daer voor, wanneer de daeden mette woorden over een quaemen, dat het alſdan betaemlijck was ſich ſelve te prijſen: Om ſijne meeninge te beveſtigen voert hy de woorden van Achilles in, alwaer hy roemt dat hy twaelf Steden met de ſcheepsvloten heeft ingenomen, en elf te lande, en veele ſchatten en rijckdommen wegh gevoert, en had alle deſe geſchencken de Goddinne Atridæ vereert. Ariſtides voeghter by: Niemant van de Griecken, wort hier over toornigh. Waerom? Want haere woorden komen met haere daeden over een. Daer is geen ſaecke, die ’t lof meerder verdonckert, als datmen in ſijne wercken pocht en roemt, alhoewel oock de roem mocht waerachtigh zijn: eygen lof ſtinckt. ’t Is niet waerdigh datmen voor goed kenne de verantwoordinge van Ariſtides, diewelcke hebbende gepreſen ſijn eygen vertoogh, dat hy over Minerva gedaen hadde, worde nochtans beriſpt, om dat hy ſich ſelve geroemt hadde: evenwel hielt hy ſtaende, dat hy wel gedaen hadde in ſich ſelve te prijſen, en dat met veele voordaeden, inſonderheyt van Homerus, diewelcke ſich aennam het Prinſdom van de Poësie of Dichtkonſt, en dat Heſiodus het ſelve mede doet. Ick antwoorde, datmen nae de voordaed van de Poëten in ſich ſelve te prijſen en te roemen, geen beſluyt moet ſtellen, overmits het haer ydel gebruyck is, dat zy meer de ydele Eere als de daed ſelve begeeren, en oock met openen [ 108 ]monde roemen, dat zy alle Poëten die oyt ter Werreld geweest zijn, te boven gaen. Want ick heb eenige hooren ſeggen, dat Virgilius ſoo ſeer niet te verwonderen is, als hem de Werreld wel uytroept: als of zy meer oordeels hadden, als al de Werreld, en dat haer ſtijl ſoeter en aengenaemer was, als de ſijne: Andere die meenen dat zy bearbeyder, lieflijcker en ſoeter welſprekentheyt hebben als Catullus, Tibullus, en Propertius. Andere dat de Dichten van Petrarcha niet zijn om te volgen, alſoomen dieſelve niet meer gebruyckt. In ’t kort, een yegelijck oordeelt daer van, nae ſijn gevoelen, verheffende haer eygen, miſprijſende eens anders wercken: alhoewel de ſtijl van Homerus, Pindarus, Virgilius en Horatius &c. in haere aert, waerdigh zijn, om nae te volgen, gelijck oock Petrarcha de ſijne: ſoo men die niet gebruyckt, laetſe niet gebruyckt worden van die geene, die deſelve niet wil, niet kan, noch niet weet te gebruycken. Laet daerom deſe onſe Poëten ſwijgen, en niet meer ſpreken: ſoo Petrarcha weder levendigh wierde, dat hy ſijn maniere van Dichten ſoude veranderen, en dieſelve nae de haere voegen: Maer ick geloove veel eer, dat hy haer ſoude belachen, en haere Dichtkonſt noemen, een Dicht dat wanſchapen is en buyten ’t ſpoor ſlaet, als hy ſoude leſen, in den bergh des Hemels, het hol der Sterren, de ſtal van de Zee: al om datſe Homerum ſouden overtreffen, die daer ſtelt een ſtal van Paerden in ’t diepſte van de Zee: een Ziellijcke Nacht, voor een Weduwe, en duyſent andere belachlijcke grillen, die door deſe geeſten in de Dichtkonſt worden begaen. Noch ſeggenſe wijder, dat het gedicht van Arioſto al te dicht by de aerde gaet, en dat dat van Taſſo al te hooge ſprongen doet: Maer roemen, dat zy de oprechte maniere van de Heroique of Heldiſche ſtijl hebben gevonden. Wat my belanght, wilde ick dat zy ’t ſchreven totte Eere van onſen tijd, maer niet dat zy ’t ſeggen tot haerder eygen Eere. ’t Seggen is een lichte ſaecke, maer dit valt ſwaer, datmen ſelf nieuwe dingen vindt, ſonder datmen wederom ophaelt dingen, die te vooren al van andere gedaen en uytgegeven zijn, jae ſelf van die geene die zy ſelfs laſteren.
’t Is ſeecker, dat deſe met woorden de Eere van andere luyden ſoecken te onderdrucken, om haer ſelve te verheffen. Maer wat zijn dit anders als hooghdraevende woorden, waer mede zy ’t volck doen lacchen, en waer door zy haer haetlijck en lelijck maecken? En alſſe haer dingen dan noch al wel doen, ſoo doenſe daerom niet loflijck datſe haer ſelve prijſen. Het lof dat van andere heer komt is lieflijck om hooren, ſeyt Xenophon, maer laſterlijck wanneer ’t yemand van ſich ſelve doet: Maer noch laſterlijcker is het, als men eens anders Eere rooft, om ſich ſelve te prijſen, gelijck Plutarchus verhaelt. Laet ons tot Aristidem keeren. Dat Heſiodus ſich ſelve, in ’t beginſel van de dichten van Theogonia, ſoude prijſen, dunckt my niet, dat hy ſich anders prijſt, dan dat hy bekent dat het lof van ſijn Dicht van de Muſen of Zangh-Goddinnen heer komt. Deſe zijn te dulden, die om eenige dingen, van haer ſelve aen te roeren, ſich ’t ſelve niet geheel toeſchrijven, maer bekennen datſe al haer kracht, vermogen en talentpond van God hebben ontfangen. En dit is de vijfde maniere en oorſaecke die Plutarchus aenroert, om ſich ſelve te prijſen, als wanneer men ſijnen roem aen andere overdraeght, inſonderheyt datmen ’t ſelve van de gunſt Godes heeft verkregen. Dat Homerus ſich ſelve het Prinſdom van de Dichtkonſt ſoude hebben toegeſchreven, beken ick, noyt te hebben geleſen, daerom kan ick van ſijne ydele Eere niet oordeelen. Soo hy ’t gedaen heeft, ſoo neemt Ariſtides daer van geene bequaeme voordaed, diewelcke een Orateur of Reedenaer zijnde, niet betaemde de Poëtiſche Vryheyt: Iae ’t is ſelve in een Poeet laſterlijck, als hy in ſijne prijſingen te grof gaet. Gelijck oock Plutarchus, in de verhandelinge van ſich ſelve te prijſen, Pindarum laſtert, die niet ophout ſijn eygen Konſt te verheffen. Ick hebb’ wel geſien in Homero, dat de voornaemſte en wijſte perſoonen van ſijn gedicht, ſich buyten alle achtbaerheydt roemen, als Vlyſſes in ſijne Odyſſea, diewelcke ſijne armoede aen den Keyſer Alcinous verhaelende, vertelt ſijne Oorloghsdaeden, dapperheyd en overwinningen, ſich ſelve te ſeer verheffende, daer hy nochtans in ſobere ſtaet wierde gevonden, als een arm vreemdelingh, ſeggende: Ick ben Vlyſſes Laertiades, die door mijne loosheyt alle Menſchen te hulpe kome, en mijn lof reyckt aen den Hemel. [ 109 ]
So wy hoorden ſeggen van eene die wijſer is als Vlyſſes, of als Salomon ſelve, Mijn lof reyckt aen den Hemel, wy ſouden daeroin lacchen en oordeelen, dat hy niet wijs was maer ſot. Te meer ſal men lachen, als men dit hoort van eenen kaelen vreemdelingh, die van ons niet is bekent. Hoe komt dan dat ſijn roem en lof ſoo is verheven, daer hy hem nochtans aen Alcinous openbaerde, die niet wiſte wie hy was? En dat dit waer zy, ſoo ſagh Alcinous, dat Vlyſſes bitterlijck klaeghde, dies hy hem vraeghde waerom hy dus jammerde, hoe ’t met hem was, hoe hy heete, en van waer hy was? Hy antwoorde: Ick ben Vlyſſes. Alcinous, nae dat hy hem in ’t lange hadde aengehoort, ſeyde dat hy hem niet kende, noch min door ’t geruchte: alſoo hy in ’t midden van ſijn elfde Odyſſea aldus ſeydt: Van ’t aenſien kan ick niet oordeelen of ghy een Gauwdief of een Bedrieger zijt, gelijcker veele zijn, die als Landloopers over al ſwerven, en klaegen met bedrogh, met lietjens en met logenen, ſich beroemende dat zy dit en dat gedaen en geſproken hebben, maer ghy hebt een fraye maniere van ſpreken en goed overlegh. Maer genomen dat de Keyſer Alcinous hem door ’t gerucht kende, ſoo betaemde het Vlyſſes niet van ſich ſelve te roemen, dat ſijn lof den Hemel bereyckte. Gelijck oock Virgilius, Homerum volgende, mede doet. Men kan ſijn lof en eere aen andere en dat met achtbaerheyt wel te kennen geven, ſonder datmen ſelf ſijn naeme met ophoopinge van woorden, en byvoeginge van bynaemen en loftijtelen, uytbreydt. Neſtor roemt ſich oock te ſeer, ſpreeckende met den Keyſer Agamemnon en met den Koningh Achilles, dieder was de dapperſte Held van de Griecken: jae hy komt van ’t roemen aen ’t verachten, ſeggende tot haer: Ick hebbe gehandelt met Mannen die veel dapperder waeren als ghy zijt, waer by ick oock altijd hoogh geacht ben geweest. Hy hadde mogen de grootheyd verbreyden, van die geene waer mede hy in ſijne Ieughd hadde verkeert, ſonder dat hy tot ſoo een ſnoode vergelijckinge was gekomen, ſtreckende tot kleyne achtbaerheydt van die Princen, mette welcke hy ſprack. Achilles ſprack al te vermetel totten Keyſer Agamemnon, in tegenwoordigheyt vaa alle Griecken, Ghy hebt my niet genoegh geeert, ſeyde hy, als zijnde de dapperſte van alle Griecken: en klagende aen ſijn Moeder Thetis, beveſtighde hy ’t ſelvige. Hy hadde groote oorſaecke om ſijne redenen en de verkeerde daeden van Agamemnon aen te wijſen, ſonder dat hy ſich ſelf ſoude beroemen de dapperſte der Griecken te weſen: Voorwaer diergelijcke redenen maken hem opgeblaſen en onbeſchoft, gelijckſe oock van Cicero in ſijne Tuſculaenſche vraegen aengemerckt zijn, daer hy ſeyt, Wat kander lelijcker zijn als de Homeriſche Achilles. Hy ſpreeckt wel op een billijcke maniere in ſijne ix Iliade, als hy weygert weder te keeren in den dienſt van Agamemnon, ſeggende tot Vlyſſes, Ajax en Phænix ſijne Geſanten, dat hy altijt hadde gevochten, en ſijn leven gewaeght in den dienſt van Agamemnon, hebbende ter Zee verovert twaelf Steden, en te Lande elf, hebbende gekregen veele kaſten vol koſtelijcke ſchatten, die hy alle aen Agamemnon hadde overgegeven. Want dit alles ſeyt hy niet om ſich te roemen over ſijne overwinningen, maer om ſijne oprechte daeden, van ſijne dienſtbaerheyt, te doen blijcken, en het onrecht, dat hem tot vergeldinge deſſelven wierde aengedaen. Want de goede daeden op te haelen, tot ſijnder beſcherminge, en om ſich ſelve te ontſchuldigen, is de eerſte oorſaecke die Plutarchus toelaet, in ſich ſelve te prijſen. Derhalven neemt Ariſtides geen gelijcke voordaed, want in Achilles was ’t in dit geval noodigh, dat hy ſijne dappere daeden verhaelde, die in der waerheyt waeren geſchiet, te meer hy dit alleene ſlechtlijck verhaelt, ſonder daer door ſijn lof uyt te breyden: Maer ’t was Ariſtides niet noodigh, en ’t betaemde hem niet, ſijn eygen vertooghreeden te prijſen. ’t Wordt wel toegeſtaen, datmen ſijne wercken verdedight en ſtaende hout, datmen wel heeft gedaen, alſſe van andere onderdruckt worden: Maer alſoo die noch van niemant gelaſtert waeren, ſoo paſte hem niet dieſelve eerſt te prijſen, noch ſtaende te houden dat hy wel gedaen hadde, in ſich ſelve te prijſen, als wanneer hy beriſpt wierde, dat hy ſich ſelve hadde geroemt. De grootſte Redenaer van alle de Griecken, ſal hem overtuygen, ſeggende dat het geen beſtandigh Man betaemt, die van eenige beſondere geleertheyt is, alleen eenige dingen [ 110 ]te ſeggen die hooghmoedigh zijn, en tot ſijn eygen lof ſtrecken, maer hy ſal oock beſchaemt worden, als hy ’t, van andere, hoort ſeggen. Die geene, die van alle waere leeringe vreemd zijn, daer van zy ſich nochtans roemen, brengen door haere onwetentheyt dingen van haer ſelve voor den dagh, die oock moeylijck zijn om hooren. Overſulx ſal niemandt de Trompette van ſijn eygen lof blaeſen, ’t zy oock oft waer of logen zy.
De Weſpe, diewelcke ſuyſelende om hoogh vlieght, is een groote ſlagh van Byen oock hummels genoemt, diewelcke een geluyt van ſich geven, zijnde onbequaem om honigh voort te brengen, maeckende haere cellen van kley, doch binnen zijn zy ledigh van werck: een ſeecker bequaem beeld van een ydel roemſuchtigh Menſch, die gemeenlijck veele hooghdravende woorden heeft, en veele de vlagge voert, maer in de reſt is hy onbequaem, bouwende kaſteelen in de locht, gedachten die bloot zijn van kenniſſe en wijsheyd, van kley en dreck te ſaemen geſtelt, overmits dieſelve gegrondet zijn op de ydele Eere van de aerdſche dingen. Deſe zijn ſoodaenige Menſchen, als Theophraſtus in ſijne merckteeckenen van de zeedekonſt beſchrijft, onbequaem, ſtaetſuchtigh, ſwetſers, diewelcke vergeleken worden, by die geene, die opgeblaeſen voor den dagh komen en hovaerdigh, met welrieckende weytſe bonte kleederen, met Lackeyen en Moeriaenen achter haer: Om datſe te meer beſchouwt ſouden werden, draegende ketens aen den hals, en eedelgeſteenten op ’t hoofd: diewelcke oock in ’t minſte watſe doen, een ydele gemaeckte ſchijn van eere ſoecken, vertoonende ſich daer na ſtatigh by ’t volck, houdende ſchier een ygelijck op, die haer tegens komt, gevende reden van haer bedrijf, en op yder woord ſchier een uytlegginge maeckende. Die geene, die met een ſchaedelijcke pocherye braveeren op den Adel, en van haere Voorvaders, als mede op haere Rijckdom en waerdigheden, noodigende anderen tot haeren huyſe, niet uyt een beleeftheyt, maer uyt ydelheyd, op dat haere prachtige cierſelen en haer overtollige frayigheyt magh werden beſien, die men oock geen meerder verachtinge kan aendoen, als datmen de noodinge niet aenneemt, noch niet let op ’t geene, waer in zy achten dat haere grootsheyt beſtaet: Die geene, die boven al en over al de voorſittinge, de hooger hand en de voorgangh nemen: Die geene die ſich laeten duncken, dat zy by een Prince wel geacht zijn, en ſtaen grootſer en ſtaetiger als de Prince ſelver, en inſonderheyd buyten de Caroſſen. Die geene die om datſe ſchijnen groote koopmanſchap en handelinge te drijven, en oock dingen van grooten gewichte te doen, de luyden van ter ſyden aftrecken, en dat om beuſelingen, luyſterende de Menſchen dit en dat in d’ooren, even ofſe heymelijcke aenſlaegen hadden te verrichten, die zy in ’t openbaer niet dorſten ſeggen. De geene, die haere tijtelen en opſchriften toonen, van datſe ſeer doorluchtigh zijn, en oock wel dickwijls van de allerdoorluchtighſte: ſeggende dat zy dagelijx brieven krijgen, nu van die, dan van dees Prince: Iae zy vertoonen ſich, als dat zy ſeer wel by haer zijn geſien, niet als gedienſtige, maer als ydele roemſuchtige, om te doen verſtaen dat zy alles by den Prince vermogen: Met duſdanige lichtvaerdigheyt worden zy gevoet, en zijn ſoo wel onnut voor haer ſelve, als voor andere: weſende al haere vlijt en naerſtigheyt in de ydelheyt geveſtight, ’t welck ten laeſten met een barſt of geluyt in korter tijd verdwijnt: ſulx dat alle pracht en Eere van de Menſchen in deſe Werreld, met een barſt en weerſlagh vergaet, gelijck David ſeght: Haere gedachteniſſe is met een barst of geluyt vergaen.

Ethica. Soeckt Zeedekonst.