Iconologia of Uytbeeldinghen des Verstants/Vita Breve

← Het Werck­lij­cke Le­ven

‘Vi­ta Bre­ve. Le­ven dat kort is’ door Ce­sa­re Ri­pa

Vi­ta Con­tem­pla­ti­va. Aen­dach­ti­ge Le­ven →

Afkomstig uit Cesare Ripa et al. (1644) Iconologia of Uytbeeldinghen des Verstants, Amstelredam: Dirck Pietersz Pers, p. 287-289. Publiek domein.

[ 287 ]

Vita Breve. Leven dat kort is.

EEn Vrouwe van een jeughdigh opſicht, gekroont met verſcheyden groene blaederen, hebbende voor de borſt een kleyn beeſtjen als een Vliege, Hemorobium genaemt, of om beter te ſeggen, het kleed ſal vol ſoodanige beeſtjens weſen, en inde rechter hand ſalſe een taxken met Rooſen hebben, met dit opſchrift, ipſa dies aperit, conficit ipſa dies, dat is, dieſelve dagh opent de bloeme, en dieſelve dagh brengtſe ten eynd; ’t welck een ſpreuke was van den Heere Frederico Cornaro Biſſchop van Padua, en in de ſlincker hand ſalſe het Viſchken Calamoro of Seppia hebben.
De Menſch, gelijck oock alle andere dieren, is ſoodanigh Lief hebber van ’t leven, dat hy dickwijls treurt, om dat het ſoo kort is. Theophraſtus op zijn ſterven leggende, klaegde over de nature, van datſe den herten en kraykens, daer doch niet aen gelegen is, een langh leven hadde verleent, maer den Menſche die ſoo waerdigh was, hadſe een ſoo kort leven [ 288 ]gegeven, een tijd waer in hy wel langer konde zijn, om alle konſten en wetenſchappen volmaecktelijck te leeren: Maer dat hy ſtierf, wanneer hy eerſt kenniſſe begoſt te krijgen. Tegens deſe woorden van Theophraſtus die van Cicero in ſijne Tuſculaenſche vraegen zijn voortgebracht, ſtrijd Saluſtius, in ’t begin van den oorlogh van Iugurta, alwaer hy ſeyt: Dit Menſchlijck geſlachte klaegt al te onrecht over zijne natuyre, van datſe ſwack en kort is, maer aen de Menſchlijcke natuyre gebreeckt veel eer de naerſtigheyt, als de ſterckheyt of de tijd. Willende te kennen geven, dat de Menſche altijd tijds genoegh heeft om deughdigh te worden, wanneer hy maer zijn gemoed en naerſtigheyt wil aenwenden, om de Deughd te verkrijgen. ’t Welck Seneca oock beveſtight, als hy ſeyt, Waerom klagen wy doch over de Natuyre der dingen? dieſelve draeght ſich doch goedertieren tegen ons. Soo ghy ’t leven wel weet te gebruycken, dan iſſet langh. Maer het laet daerom niet nae dat het leven niet kort ſoude zijn. Wy hebben onrecht om te klagen, maer wy behooren ons te laeten genoegen mette bepaelinge van dit leven, ’t welck ons van den Opperſten Schepper is voorgeſtelt, die alles ten beſten, van zijn ſchepſel, uytdeelt en rijcklijck voorſiet: En van dat ſelve, van dat ons leven kort en onſeecker is, wil God, dat wy dit voordeel ſullen trecken, dat wy altijt tegens den Dood mogen vaerdigh ſtaen, en verſorgen dies te meerder, in dit korte leven, dat wy mogen beſigh zijn met geſtadige oefningen, van goede wercken, om de belooninge van ’t eeuwige leven te verkrijgen. Sonder twijfel is onſe leven kort. Dit aenmerckt Zeno ſeer wel, als hy ſeyde, In der waerheyd, onſe leven is kort, en wy hebben niet meer gebreck als den tijd. Æneas Sylvius, die daer nae Paus Pius ii genaemt wierde, vergeleeck het korte leven by eenen droom, want hy ſeyde, het Leven des Menſchen is als een ſnellen droom, niemant kan hem den Morgen verſekeren, wy zijn niet als een wind en ſchaduw. Op deſe ſpreuck van Pius ii paſt dit zeedelijck gedicht van mijn Landſman Franc: Coperta, ’t welck hy ſchrijft aen zijn Moeder, wiens broeder geſtorven was, en om dieſelve te trooſten, ſant hy haer een Sandloper, in een kaſſe, die met rouwkleederen overtrocken was, luydende aldus:

Hy, die door konst en ſoet bedrogh,
’t Verdriet (dat in de VVerreld noch,
Des Menſchen Leven komt beſtrijden: )
Soo matight, dat hy kan den tijd,
En ’t ſloven, dat ons ruſte ſlijt,
Verdeelen, en ſtil laeten glijden:
VViens rouvvkleed recht op droefheyd past,
Dat tot bevvijs van naere last,
Met traenen is geheel bedoven:
Die komt nu en verlicht u ſmert,
Die totte klachten drijft u hert,
En u de ſoete rust quam roven.
Hier kondy in een ſpiegel ſien,
Dat ſnel en onbeſchoulijck vlien,
Van die daer gaen en nimmer keeren:
En hoe ons leven is als glas,
Ons hoop, een ſchadu, ſtof en aſch,
VVaer uyt ons broosheyd is te leeren.

Te recht is des Menſchen hoope een broos glas, en derhalven is oock het leven kort. ’t Welck ons doet vermaenen, dat wy niet ſoo diep onſe gedachten in deſe vergancklijcke en nietige dingen ſullen inwicklen: Een groote ellendigheyt van de Menſchen, die in haer gemoed een webbe van Werreltsche begeerlijckheyt aenvangen, dat door de kortheyt van dit leven, doch onvolmaeckt blijft. Sulx dat wy te gelijck met Petrarcha ſeggen, de tijd is kort, maer onſe begeerte is langh. Al onſe lange begeerten doet een kort leven barſten, en veele dingen draeghtmen vergeefs en tot ſchaede, overmits, het nae by is, waer nae toe men ſal moeten reyſen: te weeten totte Dood, gelijck Gregorius ſeyt. Ick wil my niet te verre uytstrecken om de kortheyt des levens aen te wijſen, van het welcke niet alleen de Griecken, Latijnen, Italianen, en veel duyſent geleerde boecken getuyghniſſe geven, maer oock onſe Ouderen en lieve Vrienden, die al te ſaemen in korte tijd daer van zijn berooft geweeſt.
De Krans met groene blaederen, hebben wy ’t leven toegevoeght, want wy vallen in korter tijd, als de blaeders van de boomen, en ſoo haeſt als de kracht van ’t leven vergaet, ſoo haeſt vergaet oock de groente van de blaederen, die in korter tijd verwelcken en verdorren. Simonides vergelijckt oock onſe leven by de blaeders, te weeten dat der Menſchen geboorte is als der blaederen. Dit verſtaen de Menſchen vveynigh, noch drucken ’t ſelve niet in ’t herte, hoe korte tijd van Ieughd en leven dat den Menſchen is gegeven.
Het Hemorobium is een kleyn vliegend beeſtjen, grooter als een Vliege, ’t heeft vleugels en vier beenen, gelijck Plinius ſegt, ſoo waſtet [ 289 ]in de vloet Hipane, diewelcke tegens ’t Solſtitium, als de Sonne op ’t hooghſte is, ſeeckere ſwacke bieſen voortbrenght, waer uyt het Hemorobium voortkomt, en dat ſelve kan ons dienen tot een beeldeniſſe van de kortheyt des levens: Want het ſterft in de ſelve dagh als het wort gebooren. En alhoewel wy in dieſelve dagh niet ſterven, ſoo is nochtans onſe leven kort, en wort geheeten het leven van eenen dagh. En aldus noemt het Antiphon: Onſe leven is als een gevangeniſſe van eenen dagh, en ick ſoude het geheele Menſchlijcke leven, een gelijcke tijd van een dagh mogen noemen, waer door wy ſlechts in de Werld ſien, en den Naekomelingen het licht en het leven overleveren. En Petrarcha ſeyt in zijne Triumph over den Tijd aldus:

Ick ſchick my alſoo veel ick kan,
En ſie het eind’ van verre an:
Ick overweegh mijn korte tijd,
Die ſchielijck vlieght en ’t leven ſlijt:
’t Is ’s morgens als een Ieughdigh kind:
Maer nu ſoo word ick oud en blind:
Ons leven is maer eenen dagh,
Vol rouw’, en pijn, en naer geklagh,
Vol ſtormen, dampen en verdriet,
Het ſchijnt wel ſchoon, maer ’t iſſet niet.

En om dat het leven alſoo kort is, ſoo vergelijckten de Griecken dat ſelve, by een vinger, ſpan en elleboge. Van Juno en van Mimnermus, wort de Tijd een ellebooge genoemt: van Diogenes, het leven een ſpan, en van de Poeet Alceus de dagh by een vinger: om de kortheyt van ’t leven uyt te drucken: ’t welck hoewel het ſelve ſich tot veelen uytſtreckt, ſoo vernietight nochtans een korte uyre dat ſelve. Dit is ſeer wel overwogen in een oude beſchrijvinge, die in ’t Paleys van den Cardinael Cæſius bewaert wort, aldus luydende:

Dit’s Cæſius die meer als eene Eeuwe leeft,

Maer een te korte uyr, ’t geluck den doodſteeck geeft.

Waer over Petrarcha in de Triumph van de Godheyt ſinght:

O ſchoone ziel! hoe vast ghy dus benout,
Waer toe gepeins en al dit naere ſuchten?
Een uyr verſtoort, wat eeuwen was gebouwt,
Wie kan den dood en zijn geweld ontvluchten?

Dieſelve ſinght in een ander gedicht:

De hooge rots leyt in den grond,
Ons leven dat ſoo heerlijck ſtond:
Een uyr, een morgen heeft verdaen,
Dat ſoo veel eeuwen had geſtaen.

Van onſe brooſe aert, is de Rooſe een Hieroglyphiſch beeld, want zy komt laeſt onder de bloemen op, en zy vergaet eerſt, gelijck Athanæus ſeyt. En met groot recht wort onſe leven by een Rooſe vergeleeken, die wel ſchoon en aengenaem is, maer zy verſlenſt en verdort in dieſelve dagh, gelijck in de ſpreucke, die om de Rooſe ſtaet, wort uytgedruckt, en ’t is een vers van Virgilius waer in hy van de ſchoonheyt en broosheyt des Rooskens aldus ſinght:

Soo veelderleye aert, gewas en nieuwe dingen,
Ontſluyt ons eene dagh, en kanſe t’onderbringen:
Wy klagen dat Natuyr ’t bevalligh Roosken dooft,
Dat in haer jonge vreugd ons ſchielijck wort ontrooft.
Soo lang als eene dagh, ſoo lang is d’ eeuw der Rooſen,
Dat d’Ouden even druckt als Ionge die daer blooſen.

Te recht was de Rooſe voor eenige Maenden, een devijs van de kortheyt des Levens, in den Pauſlijcken ſtoel van Alexander Cardinael de Medices, daer nae Leo de xi, die altijd de Rooſe voor zijn devijs gebruyckte, met deſe ſpreucke, ſic florui, aldus heb ick gebloeyt. Een devijs dat nae lichaem en ziele hem nae zijn dood beſt paſte, als in ’t leven, want hy bloeyde opgehoopt van aengenaemheyt en Majeſteyt, en ſeer korte tijd, in ſijnen Pauſlijcken ſtoel als een Rooſe, een ſeer ſoete reuck van ſich, aen al de Werelt, naelaetende.
De viſch Seppia en Calamora, zijn van de Griecken Theutis genaemt, en van den Latijnen Loligo; zy worden beyde voor de kortheyt van ’t Leven genomen, want zy leven een ſeer korte tijd, gelijck Ariſtoteles in zijn Dierboeck te kennen geeft.