Manifest van de provintie van Vlaenderen
| Manifest van de provintie van Vlaenderen (1790) door Jean Ferdinand Rohaert |
| Uitgegeven in Gent door Ph. Splillebaut. |
MANIFEST
VAN DE
PROVINTIE
VAN
VLAENDEREN.
.jpg)
Tot GEND, by Ph. SPILLEBAUT, Boek- drukker en
verkooper op het Steendam.
Met Otroy Exclusief van hunne Hoogmogende Heeren Staeten van Vlaenderen.
DE STAETEN VAN VLAENDEREN
Aen allen die dezen zullen zien ofte hooren lezen
SALUYT.
AEngezien wy door eene bezondere en wonderbaere schikkinge der goddelyke voorzienigheyd getreden zyn in onze eerste voorregten van onafhankelykheyd en vryheden; en dat wy gebroken hebben den band, door den welken wy waren vastgehegt aen een Vorstelyk Huys, wiens heerschappye van het begin aen de waere belangen van Vlaenderen verderffelyk is geweest, moeten wy in het aenschyn van de geheele wereld onze stemme opheffen, en zijn wy schuldig getrouw te bewyzen, den oorsprong, de redenen, de uytwerksels van zoo gelukkige omwentelinge.
Vlaenderen, door syne gelegentheyd en vrugtbaerheyd, vervoegd aen eene ingeborene vlyt en behendigheyd van syne Inwoonders, was eene der bloeyenste Landstreken des werelds, zoo lang het door syne eygene Vorsten wierd bestierd.
De oude Graeven van Vlaenderen, en vervolgens de Princen van het Huys van Bourgognen, geboren, opgevoed, onderwezen in het midden hun'er Onderdaenen, bezielt met den zelven geest, agteden, verdedigden de Voorregten en Vryheden van hunne Onderzaeten, de welke inderdaed niet anders zyn, dan een megeboren regt als Mensch en Borger. Zy erkenden en eerden het heylig Verbond, plegtig met het Volk in Hulde aengegaen. De geschillen, de welke zig hier uyt konden verheffen, wierden in hunne geborte door de tegenwoordigheyd van hunnen Prins zonder eenig gevolg beslist.
Onder den steun van zoo eene regtveerdige en zoete Regeeringe, onder de handhaevinge van 's Lands Vryheden, zag men Vlaenderen zig steygen tot den hoogsten trap van gezag en luyster.
De Steden van Gend en Brugge moesten door hunnen glans ende [ 4 ]rykdom niet wyken aen eenige andere, zoodanig dat Vlaenderen in het geheel door Vremdelingen aenzien wierd alse eene eenige stad; en het Hof van Philippus van Bourgognen onzen Graeve voor het treffelykste en bloeyendeste van geheel Europa.
Het is dien zelven Vorst, den welken tot Brugge instelde het verheven Orden van het Gulden Vlies, weerdig de groote agtinge van alle andere Mogendheden.
Van dien tydstip af was het Nederland de gelukkige Voedster der Konsten en Wetenschappen, terwylen het ongelettert Duydsland, het welk niet beschaemt syn besmettelyk licht ons nu te willen mededeylen, nog gedompeld was in de dikke duysternissen van onkunde en onwetentheyd.
In zo eene gelukkige gesteltenisse, heeft Vlaenderen meer en meer synen roem verbreyd, tot het Houwelyk van Marie van Bourgognen met den Aerds-Hertog Maximiliaen, waer door het Graefschap van Vlaenderen is overgegaen aen het Huys van Oostenryk.
Dit Houwelyk moet met regt aenzien worden, als den laesten tydstip van verheventheyd en luyster van Vlaenderen, en als het ongelukkig Bron van synen ondergang.
Door de vereeninge van het Graefschap van Vlaenderen met de woeste bezittingen en Landen van het Huys van Oostenryk, wierd het Oppergezag als vervremd van syne Onderdaenen, de welke gewoon waeren te genieten het minnelyk aenschijn en zoet bestier van hunne eygene Vorsten.
Het is immers, om zoo te zeggen, onmogelyk, dat afwezende Princen, Heerschers van groote ryken, bewoonende afgelegen land-streken, de welke sy na hunnen eygen wille en goeddunken bestieren, zig schikken na onzen ingeboren Geest en Vryheden.
De minste verwerringe, de minste tegenspraek, schynt te quetzen de weerdigheyd van hun Opper-gezag.
Nauwelyks dan waren wy onder de regeeringe van het Huys van Oostenryk, of eene beweenelyke ondervindinge heeft waerheden bevestigd.
Den Aerds-Hertog Maximiliaen, in grondwetten opgevoed, tegenstrydig aen den aerd der Vlaemingen, en in eenen geduerigen oorlog zoo met vremde Mogendheden, als met syne eygene Inboorlingen, [ 5 ]geraekt in een geschil met de Stad Brugge, en uyt misnoegen en verontweerdinge, verpletterd haeren Koophandel, den welken in die tyden zoo bloeyende was, dat hy niet moest wyken aen eenige Stad van de geheele wereld.
Carel den V. synen keyn Zoon, om zig te wreeken over eenen twist met de Gentenaeren, geeft het zelve lot aen die treffelyke Hoofd-Stad van Vlaenderen. Haere alomme bekende en berugte Handwerken en Koophandel in Wolle-Laekens verliest synen glans en agtinge; duyzende Werkluyden verwyderen hun van de Stad, draegende hunne Konsten in vremde Landen, en al of de voordteelinge der afstammelingen van het Huys van Oostenrijk met zig baerde en vermeerderde onze rampen, Philippus den II. voltrekt den ondergang, met den welken syne voorzaeten ons Konst-ryk Nederland hadden bedreygd.
Het is dien zelven Keyzer Carel, den welken onder voorwendzel van de Inwoonders te beteugelen, den grondsteen heeft geleyd van het Kasteel van Gend. Het wreed geheugen der ongehoorde en afgrysselyke rampen, de welke deze sterkte over de geheele Stad heeft uytgestort, doet ons nog schrikken en sidderen : daerom is eene ontelbaere menigte van Werkluyden bezig dit onweerdig en rampzalig Gebouw tot den grond neer te vellen.
Het is dezen zelven Vorst, wiens wraeknemenden erm zonder paelen was, den welken syne Geboorte-plaets met eene jaerlyksche Schattinge van 6000 Guldens heeft geboet, waer aen men tot heden met alle strengheyd heeft moeten voldoen.
Alle deze zeldzaeme gebeurtenissen zyn aen de geheele wereld genoegzaem bekend, en verdienen geene voordere ophelderinge.
Het gene wy nogtans in stilzwygentheyd niet mogen voor-by gaen, is dat de wreedste mishandelingen der dwingelandye van het Huys van Oostenrijk de Vlaemingen van de voordere gehoorzaemheyd niet heeft konnen aftrekken, alhoewel hunne belangen vereyschten met de vereenigde Nederlanden zig te vervoegen.
Sy hebben hunne ingeborene aengekleeftheyd tot hunne Opper-bestierders gestelt, voor hun algemeyn Welzyn; deze omstandigheden alleen moeten allen onpartydigen genoegzaem overtuygen, tot wat uyttesterste het Opper-gezag in de voorige Regeeringe syne dwingelandye heeft geoeffent. [ 6 ]
Aen deze ongelukken, de welke de eygen Bestierders aen de Vlaemingen hadden toegebragt, vermengelden zig wel haest onheylen, spruytende uyt vremde oorzaeken. De verbintenisse van het Huys van Oostenryk met het gene van Bourgognen, wekte tegen ons op de wangunst van het Fransch hof, en ontstak meer dan twee geduerende eeuwen het vuur des oorlogs. Vlaenderen, het welk gemeynelyk was het Tooneel, alwaer deze rampen aldermeest uytbersteden, wierd deerlyk verwoest; en ten zy de ingebore vlyt en eygen rykdommen der Inwoonders alle hunne kragten verzaemelden, hadden onze Voorzaeten onder deze onheylen moeten bezwyken.
Den Vrede van Aeken in het jaer 1748 scheen afgesneden te hebben het vergiftig bron onzer ongelukken. Den verzwakten geest der Vlaemingen word erboren; men ziet den Koophandel, de Handwerken, den Landbouw bloeyen en erleven; alles neemt eene andere gedaente en vernietigt het treurig geheugen van onze voorige rampen.
Wat geluk voor het volk, wat geluk voor onze Bestierders, waert dat de Regeeringe die heylzaeme poogingen hadde begunstigt ! maer door een droevig nooddwang hebben sy die voorspoedige tyden misbruykt, om te smeden en uyt te werken het gevaerlyk ontwerp van verdrukkinge, en vernietinge van onze Voorregten en Vryheden.
Onder dit getal moet gestelt worden de magt van jaerlyks het onderstand-geld (les Subsides) of toe te stemmen of te weygeren. Onze Voor-Vaders hadden tot alhier met de grootste zorge deze Wapenen tragten te behouden; sy oordeelden dat het den sterksten Schild was tegen de geweldenarye en tegen alle aenstooten op hunne Vryheden. In het jaer 1754 wierden wy van deze magt ontbloot, niet tegenstaende den kloeken wederstand van eenige wyze Verdedigers van onze Voorregten, de welke dit aenzagen als een voor-teeken van onze aenstaende verdrukkinge. En inderdaad naer dezen tydstipt nam onze regeeringe meer en meer de gedaente van eene dwingelandye; men berooft ons van alles, het gene tegen het geweld ons zoude konnen verdedigen. Men vernietigt tot Weenen den Opper-Raed, den welken met een wys beleyd door dry Nederlanders tot bescherminge van onze Vryheden wierd bekleed.
Wat meer is, men sluyt den vryen toegang tot den troon; ten waer [ 7 ]men voor af de toestemminge der Regeeringe hier toe hadde verkregen.
Waer uyt volgde, dat, een het vast onderstand-geld (Subside fixe) ingedrongen zynde, de Staeten zelfs als een onnuttig Genootschap moesten aenzien worden; de Hoofd-vergaederingen (Chefs Colleges) begonnen hunne agtinge en invloed in 's Lands zaeken te verliezen; in hunne plaetse wierden Amptenaeren des Konings (Fiscaux) aengestelt, de welke de ziele, den tolk waeren van alle de verkeerde inzigten van onze Regeeringe; buyten deze wierd nauwelyks iemand in 's Lands bestier tot raed gevraegd of aenhoort.
Ondertusen Josephus den II. met het overlyden van Maria Theresia syne Moeder komt tot het Graefschap van Vlaenderen; hy verbind zig gelyk syne Voorzaeten door het wederzydsche verdrag van trouw en hulde met syne Onderdaenen; den Hertog Albert van Saxen-Tesschen, gevolmagtigd, belooft en zweert op de plegtigste wyze uyt synen naem in het aenschyn van alle het Volk : "Dat hy het Graefschap van Vlaenderen zal handhaven in syne Voorregten, Gebruyken en Vryheden zoo Geestelyke als Wereldlyke, en dat hy als Graeve van Vlaenderen niet zal gedoogen, dat deze op eeniger wyze gequetst of vermindert worden".
Nauwelyks hadde Josephus den II. dit heyligste Verbond met de Vlaemingen gesloten, of terstond een ongunstig teeken voorspelde onze ongelukken; hy volherd in syne voornemens, de welke hy alreede hadde opgevat, van verscheyde veranderingen in te voeren in die zelve Grondwetten en Vryheden, wiens, handhaevinge hy zoo kragtig hadde bevestigt. Hy durft zelfs zyne nieuwigheden, gesmeed op den ondergang van zyne Onderdaenen, in 't openbaer laeten verschynen. Syne magt scheen te verontschuldigen alle syne haetelyke inzigten en uytwerkzels. Dusdaenig was den steun, het betrouwen op syne eygene kragten en gezag ! om dan ter voorkomen allen tegenstand, den welken hem zoude konnen worden toegebragt, door een Volk getergd, gequetst en eertyds zoo standvastig in het verdedigen zyn'er Vryheden, vernietigt hy en slegt de sterkten der Steden; waer tegen onze Voor-Vaderen hun zoo manhaftig hadden gestelt, wanneer Guido Dampiere, Graeve van Vlaenderen door het verbond van Melun met Vrankrijk zig hier toe hadde willen verpligten. [ 8 ]Met eenen keer dan zien wy onze treffelyke Steden veranderen van gedaente; hunnen ingang schynt een vervallen of verwoest overblyfzel van eene verdelgde Stad. Hy verkoopt den grond en stort het geld in de Koninglyke Schat-kist, niet tegenstaende het grootste deel den eygendom was van bezondere bedieningen, de welke zelfs tot heden genoodzaekt waeren de lasten te betaelen.
Aen dit lot ontquam alleen het Kasteel van Antwerpen, en de stad van Luxembourg. De redens van deze uytzonderinge zyn aen een ieder met de uyterste verontweerdinge genoegzaam bekent, sedert dat den Minister dezer Nederlanden, naer dat hy volgens gewoonte met bedrog hadde opgeheldert de Vaderlyke goedertierentheid van Josephus den II. niet beschaemt is geweest, van in de verklaeringe van den 20 November laestleden uyt te spreken, dat den Keyzer hadde vastgestelt, waert dat hy het Nederland niet konde behouden, het zelve met alle overmagt te overvallen, te verwoesten en te verdelgen.
Onze steden waeren nu ontbloot; het teeken van verbreking van onze dierbaere Grondwetten was gegeven; en ziet, door een openbaer bevel laet hy toe in onze Nederlanden de verscheydenheyd van Godsdienst, tegenstrydig aen onze Voorregten, door de welke in ons Land den Roomsch Catholyken Godsdienst alleen erkent wierd en geoefent; welke redenen zelfs onze Voor-Vaderen hadden beweegd, om zig niet te ontrekken aen de heerschappye van het Huys van Oostenrijk, onder Philippus den II.
Hier op volgde een ander bevel van het Oppergezag, vernietigende zonder eenige wettige gedaente verscheydene Kloosters en Gemeynten der beyde geslagten. Eenige Onderbediende gezonden van onze wilkeurige regeeringe, begaven zig nae die heylige schuylplaetsen, mishandelden door een schandelyk onderzoek en onbetaemelyke ondervraeginge de Kloosterlingen als pligtige; en die ongelukkige hadden geenen anderen troost, als de strengste dreygementen van berooft te zyn, zelfs van een gering onderhoud, ten zy dat sy erkenden de voorgewende beschuldigingen.
Laet ons voor oogen stellen die teurige, maer wreede gedaende, dan wy hebben moeten aenschouwen die ellendige slagoffers, overgelevert aen de heyligschendende begeerlykheyd hun'er dwingelanden; gerukt, verdreven, verstooten uyt hunne rustplaetsen, dwaelden sy [ 9 ]als Schaepen zonder Herder. Het geheugen alleen moet ons bewegen van zoo een ontelbaer getal ongelukkige, de welke den schrik van die ongehoorde mishandelingen hebben moeten boeten, 't zy met langduerige ziekten, 't zy met de dood zelfs. Men berooft hun van hunne goederen, men verkeert de aen Godt toegewyde Plaetsen in onreyne stallen der peerden; de Altaeren worden onteerd; de goude en zilvere vaten misbruykt en geschonden; en alles word toegeeygent aen eene bedriegelyke schat-kist, onder der gewaenden naem van besteed te worden tot heyliger en godvrugtiger werken. (Caisse de Religion).
Alsdan waeren geene paelen meer aen de schendingen onzer grondwetten; men vernieigt alle de heylige Vergaderingen. Broederschappen en Gemeynten, onder het zelve voorwendsel van alle deze goederen tot nuttiger werken te zullen toeeygenen; zonder te voldoen aen de stigtingen en pligten, de welke de Geestelyke goederen aenkleven. Men rand aen de al-oude Godsdienstige en loffelyke gebruyken en plegtigheden van Gods Kerke; de leerstoelen van het H. Evangelium worden onteerd door het verstroyende aflezen van alle slag van wereldlyke beveelen, schikkingen en verordeningen.
Men wilt na het voorbeeld van het onbeschaft Duydsland hervormen het onderwys der jongheyd; en men belemmert dit met zoo veele hindernissen, dat het onmogelyk was tot eenige kennisse der taelen of wetenschappen te geraeken. De hooge Schoolen worden vervult en wedergalmen door de nieuwigheden en ongehoorde stellingen, meer eygen om de zeden te besmetten, als om den geest te verheffen en te onderwyzen; men tragtede de Grond-Wetten van den Godsdienst te verkeeren in een enkel voorwerp van Staetkunde; de wereldlyke Geregts-banken eygenden zig toe de regten van het Geestelyk gezag; eene Wet betreffende de beletselen in het Sacrament des Houwelyks vernietigt de onbetwistbaere vonnissen en uytspraeken der Kerk-Vergaderingen, schend de Leeringe der H. Vaders, verwerpt de oudste en plegtigste gebruyken; sy stelde ons bloot van te moeten zien oneyndige Houwelyks-schendingen; en zoude de naerkomelingen hebben doen treden in eenen afgrond van betwistingen op de Wettelykheyd van hun wederzyds verbond, zoo ten opzigte van hunnen geboorten als van hunne erfdeelen. Met een woord, [ 10 ]door eene tegenstreydige ondermengelinge der Goddelyke. Geestelyke en Kerkelyke Wetten, word het oordeel der Leeringe ontnomen aen de Bisschoppen; hunne onderwyzingen en beveelen, hunne beproevingen (Concours) tot de herderlyke Bedieningen, wierden onderworpen aen de goedkeuringe der wereldlyke Regeeringe; en om door den zelven mond het vergiftig zaed met meerder listen te verspreyden, verzaemelde men alle de Leerlingen tot den Godsdienst bestemd in eene plaetse alleen (Seminaire General) alwaer de onwetendheyd, kettterye en ongeloovigheyd haer gezag oeffende en zegenpraelde op den ondergang van het Geloof onzer Voor-Vaderen. Eyndelinge, niet was zoo heylig en verheven in onzen Godsdienst, of het wierd besmet en geschonden.
Aen de vernielende hand van onze wilkeurige Regeeringe, zyn niet ontkomen de Borgerlyke Wetten en Vryheden. Daer verschynt een Keyzerlyk bevel van den 12 Maerte 1787, waer door die afgrysselyke Geregts-banken (Intendances & Tribunaux) worden opgeregt, uytgevonden om het gene nog overbleef aen onze eerste Grond-Wetten, 't eenemael te vernietigen en uyt te roeyen.
Eenen mensch alleen hadde de opperheerschapye over de bestendigheyd of vernietiginge van alle de Wetten, 't zy wereldlyke; hy dreeg in syn vreeslyke hand het noodlot van allen Borger, zoo in het bezonder, als in het algemeyn; hy heerschte over het geluk of ondergang van alle het Volk; aen syne wilkeurige schikkinge was gelaeten het bestier der Provintien, der Steden, der Gemeynten; alleen Regeerder des Volks, allen Heer, van wat staet of bedieninge hy mogt wezen, was aen dit schrikkelyuk gezag onderworpen; men moest op eenen oogwenk onderdanig zyn aen syne slaevelyke beveelen, zelfs dan sy zienelyk afwykten buyten hunne paelen. Aenschouwt dan met weenende oogen ons Nederland, eertyds zoo bloeyende door syne Vryheden, geketent door een afgrysselyk wanschepsel van magt en gezag.
Den druk dezer banden van slaverny, hoe onverdraeglyk hy ook was, wierd nog vermeerdert door het vernietigen van alle de Regter-stoelen, 't zy der Steden, 't zy der Heeren. Bezitters der Heerlykheden; men stigtede op de vernietigting der oude Regtspleginge eene nieuwe, welkers vremde beschikkinge eene openbaere schendinge was [ 11 ]van alle onze Grond-wetten. Daer -en-boven wierd hier door aengerand den eygendom der Heeren (Seigneurs de Village) aen wie dit regts-gebied was toegekomen of by koop of by erfdeel; deze Voor-regten waeren hun gelykelyk eygen; en wat meer is, de Vorsten van dit Land hadden deze goederen ten deele van hunne bezittinge afgezondert, en aen deze Heeren in eygendom gegeven; en al of men de belachelykheyd met het onregt wilde vervoegen, eenen onbeschaefden Duydsman wierd aen onze ervaeren Nederlanders als Voorzitter aengestelt; den welken verre van te bezitten de kragt onzer Wetten en Gebruyken, oin onze taele zelfs onkundig was.
Eyndelinge om niet te laeten ongeschonden, hoe hoog het was en verheven, men verandert en vernietigt de luysteryke Vergaederinge der Leden van Vlaenderen; en, het gene met regt aen een ieder verdagt was, eenen alleen word tot Brussel gestelt, als uytverkoren Bewindhebber der Staeten.
Door alle deze schrikkelyke aenstooten op onze Voorregten, door deze menigvuldige geweldenaryen, gevoelden wy meer en meer het onverdaegelyk jok onzer dwingelanden, dat wy ten laesten ontwaekt zyn; de verontweerdinge wierd algemeyn, de kragtigste en deftigte vertoogen, de welke zig uyt alle Steden en Regeeringen met misnoegen en indruk verheften, bewezen genoegzaem tot wat uytterste alles was gekomen; en ten zy men herstelde de wonden aen het Volk toegebragt, dat men aen de droefste gevolgen en onlusten was bloot gestelt. Dit gevoelen hunne Koninglyke Hoogheden, de welke om deze verderffelyke uytwerksels te voorkomen, opschorteden alle de ingedrongen nieuwigheden, die den vryen geest der Nederlanders zouden konnen ontstellen; en alzoo versmagtede en onderbleef in syne geborte een ontwerp met zoo veel arbeyd, om deze Landen (zoo zy zeyden) te herstellen, bereyd. Niet bleef over aen deze Herrvormers, als eene eeuwige schadvlekke en spyt van hunne mislukte onderneminge, en aen het Volk de wanorden en onheylen, in de welke sy hun geheel Land zagen gedompelt.
Om dan een eynde te stellen aen alle deze moeyelykheden, roept Josephus den II, tot den voet van den Troon eenige van alle ordens der Staeten van de Nederlandsche Provintien; maer deze buytengewoone zendinge, tot de welke het Volk met zoo eene nederige eerbie[ 12 ]digheyd zig hadde toegeboden, hadde geen ander uytwerksel, als eene enkele plegtigheyd. Verre van tot Weenen in der minne eenige zaeken beslist te hebben, den Keyzer konde syne verontweerdinge niet verbergen, en dede deze uytgelezen zendelingen, zonder met hun in onderhandelinge te willen treden, nae het Nederland vertrekken, om tot Brussel by de regeeringe te aenhooren syne gevoelens, en syne beveelen te ontfangen.
Wy zouden deze zelfzame handelswyze moeten hebben verwonderen, waert dat het niet bekend waere, dat den Keyzer, alhoewel tegen syn gemoed zig nae de netelagtige tyds-omstandigheden hadde gevoegd.
In dien tusschentyd wird hy onderrigt, dat de Staeten hadden toegestemt in de byeenverzaemelinge van syn Krygs-volk, de welke alreede buyten verwagtinge was voltrokken; daerom aengekleeft aen syne eerste voornemens van syne Nederlandsche bezettinge te versterken, vernieuwt syne hope en tragt door andere middelen syne getrouwe Onderrzaeten te verdrukken, en syne onregtveerdige wraeke over hun uyt te storten.
Den Keyzer gevoelende onze regtmaetige klagten, vond zig gepraemt om de verklaeringe van Hunne Koninklyke Hoogheden te bekragtigen. Hy smeed die geveynsde voorafgaende voorwaerden (Préalables indispensables) om te bewyzen, dat syne toegevinge voortsquam uyt eygen beweginge. En ondertusschen hy stelde enge paelen aen syne gewaende vergunningen, en wilde de strengheyd van syne Opper-magt zonder eenig opzigt voor syne Onderdaenen laeten uytschynen; ja, hy spande deze middelen in om het Volk onder het zwaer gewigt van syn wilkeurig gezag te doen bezwyken. Hy stierde dan tot ons met deze wreede onderrigtingen eenen Opper-Staets en Krygs-Bedienaer (Ministre & Commandant d' Armes) de welke hy oordeelde bequame werktuygen van syne ontaerde beveelen. Men zag deze nieuwe zendelingen de gevoelens van hunnen meester aen de onderbediende mededeylen, en alle hunne kragten inspannen, om syn gezag tot eene onbepaelde uytgestrektheyd te verbreyden. Het was hun gelyk wat middelen sy gebruykten., dan sy maer konden de bekragftinge van Hunne Hoogheden verydelen. Onder andere wierd daer bevestigt, dat allen Borger zoude behandelt worden in het regt; (par Droit & Sentence) daerom stelde men vast op dusdaenige wyze de regtspleginge te bestieren, dat, verre van de Borgers in hunne regten te handhaven, sy deze konden misbruyken, om hun te verdrukken. [ 13 ]
By deze gelegentheyd moet men aenmerken, dat den Keyzer, wanneer hy uyt Duydsland zig tot ons hadde begeven, onbetaemelyk oordele en als onnuttig zag de veelheyd der Leden, die onze Raeden en Magistraeten uytmaekten. Hy gaf zelfs de noodige Beveelen, om dezen misslag (zoo hy die noemde) uyt te roeyen: hy wilde, dat deze veranderinge ook deel maekte van de nieuwe hervormingen, en stelde onze Grond-Wetten op zwakke en eenvoudige voeten, om gelyk het riet zig nae den wil van den wind beweegd, ons op gelyke wyze te doen buygen na syn wel-behaegen; en na evenredigheyd, dat syne uytzigten verschillig waeren; veranderden ook syne maet-regelen. Hy hadde de Geregts-banken noodig, om syn verderffelyk oogwit te betreffen; het meestendeel onder deze, hadde zig voor de goede zaeke verklaert, en was neygende voor de ongeschondentheyd der Wetten en Vryheyd der Borgeren; dus was het de Regeeringe ten uyttersten aengelegen, de zelve ook eene andere wezendheyd te geven. Men bereykte dit oogmerk met aen den Raed te ontnemen het onbetwistbaer regt van syn eygen Leden te benoemen, en de openvallende plaetsen te vercvullen. Men voegde in hun genootschap een buyten gewoon getal Raedslieden, van welkers quasede trouwe tegen de Wet en Volk men verzekerd was, en die tot de verfoeyelyke inzigten met het Opper-gezag onbeschaemd zouden medewerken. Allen onpartydigen heeft op synen tyd deze waerheden moeten aenmerken en gevoelen, de welke meer en meer bevestigt wierden uyt den brief door den Graeve van Trautmansdorff overhandigd aen syne wilkeurige dienaeren en verdrukkers des Volks, (Fisceaux) korts naer dat hem mislukt was, door de handen van den scherprechter te doen verbranden het Manifest der Staeten van Braband; want uytberstende in gramschap en dreygende klagten tegen den Raed in Vlaenderen, zegt hy, [1] ten allen koste te begeeren eene kamer in den Raed, van welke men in alle voorkomende gevallen altyd kan verantwoorden. Zulke redeneringen moeten zekerlyk allen goeden Borger doen sidderen ende beven. Hoe is het mogelijk dat eenen Vorst onophoudelyk durft beroepen de goedheyd van syn hert (la bonte de son coeur) syne vaderlyke liefde; (son amour paternel) hy, die den verdediger [ 14 ]der Regtveerdigheyd moest zyn; hy, die zig voor de eere, bloed en goed der Volkeren gewapend heeft, rukt aen Themis den schild uyt de handen, om met den zelven ons te onderdrukken en te vernietigen; niets is zoo wreed, niets zoo schroomelyk, als ongeregtigheden te plegen, bekleed met den schyn en stempel van regtveerdigheyd; een openbaer geweld is niet eerschendende; maer zoo de Geregts-banken in behoorlyke wyze het vonnis uytspreken, dan blyft in den geest en in 't geheugen der menschen eenen diepen indruk, een zeker denkbeeld van schande en smaed aen den naem, over wie den Regter wettelyk heeft gevonnist; het welk zeer dikwils gevoelyker is, dan de straffe van den veroordeelden. Aengezien men niet vreesde den geheyligden Altaer der Regtveerdigheyd te onteeren, men heeft zig ook niet beschaemd van de weerdige magt der wetgevinge te aenroepen, om het Volk te onderdrukken. Wy hebben een levendig voorbeeld van deze onheylen in de verklaering des Keyzers, korts gevolgt naer de bekragtinge, by welke aen de Pensionarissen en Secretarissen der hoofd Collegien uytdrukkelyk word aengezeyd, of dat sy moeten hunne plaetsen en bedieningen afstappen, of wel hunne hoedaenigheyd van voorsprekers nederleggen; hoewel men onderrigt was, dat geene van deze ampten in Vlaenderen konden vergenoegen, om aen deze Luyden een eerlyk bestand en onderhoud te bezorgen. De voorgewende redens, de welke hier op wierden gegeven, zyn zoo vermomd en verdagt, als dat de uytwerkinge onregtveerdig en verdrukkend is. Men gaf te kennen, dat langs deze kant de gezeyde amptenaeren hunne pligten volstrektelyk zouden konnen waernemen: maer hoe onervaeren men ook in de Staetkunde was, konde men ligtelyk gevoelen de inzigten der Regeering; het was openbaer, dat de baetzugtige uytvoerders der Keyzerlyke beveelen utterlyk waeren verbitterd tegen dit slag van Magistraets bediende, om dat sy getrouwe verdedigers waeren geweest onzer Voorregten; en dat sy standvastig bleven, om alle voordere verdrukkingen en geweld kloekmoedig van ons af te keere. Ontelbaer zyn diergelyke aenstootinge tegen onze Vryheden; en het blyft onbetwistbaer, dat men ten tyde van het kort Ryk van Joseph den II de Wetgevinge t'eenemael heeft verkeerd en veranderd; als eenen geduerigen hagel vielen op ons menigte van nieuwe Wetten en Verklaeringen, door kranke herssenen verzind, en elkanderen onophoudelyk tegensprekende. [ 15 ]
Men ontmoette in de zelve dien luyster niet, die weerdigheyd, die grootheyd, de welke aen de vergevendheyd van den Troon eygen is; maer in tegendeel in plaets van hooge agting en eerbied aen de Onderdaenen in te boezemen, zy waeren een gestaedig voorwerp van smaed, en zeer dikwils van schrik en vreeze.
Hier uyt volgde een gegrond misnoegen en knorring van een vry Volk, nydig van syne Voorregten; maer de Regeering alles misagtende, en aen syne buytenspoorigheden geene paelen stellende, verbitterd in deze laeste tyden het beledigd Volk meer en meer; men verwyderd uyt de Magistraeten alle die men kende of dagte aengekleeft te zyn aen de goede belangen van het Vaderland.
De bloed en geldgierige dwingelanden (de Fiscalen) dezer Provintie verwekken den angst en vreeze in alle de herten der Inwoonderen; eene enkele woorden-wisseling, een eenvoudig verhael, eene zuyvere Redenvoering in de openbaere gezelschappen waeren het voorwerp van hunne berispelyke aendagt, en leydden verders tot een pligtig onderzoek; het mistrouwen, de argwaen drong in het binnenste der gemoederen, en ontruste de vreedzame geesten; men wilde eerst op het gelaet van zynen vriend lezen of hy verdagt was, en of hy ook het masker van verraeder en overdraeger niet had aengetrokken, voor dat men zig durfde openbaeren. Eene ongehoorde strengheyd tegen de druk-persse hadde schier van ons verwyderd zoo nuttig deel des Koophandels; men schendde het heylig geheym der brieven; en men dede de verscheyde streken der Provintie verantwoorden voor de plonderingen, die zouden konnen overkomen in den zelven tyd, dat men de Borgers de Wapenen had afgenomen, de welke zy noodig hadden, om deze wanorders te beletten.
Men vernietigt tegen de uytdrukkelyke beloften der bekragtinge (Ratification) het Hospitael tot Audenaerde, en men sluyt aen de Kloosterlingen den vryen toegang van regt en verdedinge.
Men verandert zonder eenige wettige oorzaeke het bewind en bestieringe van het Land van Aelst; en men bereyde in d'andere bedieningen de zelve nieuwigheden, om alszoo de volstrekte afhankelykheyd van hunnen eygen wille en goeddunken over-al te grondvesten.
Deze Regeeringe, hoe verdrukkende en geweldig zy ook was, en voltrok niet het oogwit van onze Dwingelanden; zy wierd genood[ 16 ]zaekt alles over te laeten aen het Krygs bedwang alleen; den Opper-bevelhebber der Wapenen wierd den enigen Bestierder des Lands. Dear ziet men zonder eenige voorafgaende wettige aenklaeginge menigvuldige treffelyke Ingezetene van hunne woonsten tot den kerker gerukt; hier zag men andere bezetten met Krygs-wagten, de welke alle hunne voetstappen naerspeurden, en wiens vremde en vreesselyke gedaente eenen vervaerlyken indruk toebragt in de gemoederen. Willende dan den spot vermengelen met de onderdrukkinge, en, na het voorbeeld der grootste Dwingelanden, hun verfoeyelyk gedrag voor het aenschyn van geheel Europa verontschuldigen, sy wenden voor eene strafbaere, maer valsche saemenzweeringe, de welke wat laeter van de reegeeringe zelfs ontkend is; dan sy die ongelukkige Slag-offers van haet en lasteringe in vryheyd heeft herstelt.
In deze rampzalige tyden verwekte men die schreeuwende en ontstigtende vervolginge tegen den Opper-herder van ons Nederland; het is dien weerden Gezalfden des Heeren, den welken door syne lydzaemheyd, volherdinge en standvastigheyd in het verdedigen van Gods Kerke, niet moet wyken aen de kloekste Helden van het Christendom. Naer dat den Keyzer hem reeds verscheyde mael hade tragten te veroodmoedigen, zend hy hem naer Loven, om te aenhooren de uytlegginge der nieuwe Leeraers, en over hunne onderwyzing het vonnis uyt te spreken. Maer men was wel haest overtuygd, dat deze zendinge uyt verkeerde inzigten geschied was; immers nauwelyks was hy aldaer aengekomen, of het Opper-gezag vond uyt verscheydene hindernissen, om het oogwit van syne zendinge te verydelen; maer te vergeefs; syne manhaftigheyd zegenpraelde over het bedrog en listige poogingen van syne vyanden. Eyndelinge sprak hy onbevreesd uyt syne Verklaeringe, gegrondvest op de onbetwistbaere Waerheden der H. Kerke, te weten: dat hunne Leeringe berispelyk was en niet overeenkomende met het Geloof (reprehensible & non orthodoxe.)
De Regeeringe was verbaest over dit donderende vonnis, waer door alle hunne inzigten wierden vernietigt, en verbied dezelfs afkondinge op de strengste straffen. Niet tegenstaende, dit verborgen licht dringt met syne straelen door de duysternissen; en het volk aenzag [ 17 ]met verergernisse, dat de Regeeringe, als veragtende dit regtveerdig vonnis, onder haere oogen toeliet de uytlegginge en verbreydinge van eene Leeringe, door synen wettigen Rechter veroordeelt. Dezen kloeken wederstand trok tot zig de verontweerdinge en gramschap onzer Dwingelanden; men omringeld syn Paleys met Krygswagten; men is niet beschaemd door een openbaer Schrift aen dezen weerdigsten Herder toe te eygenen, dat hy den oorsprong was, en den fakkel hadde gedraegen tot alle de onlusten en oneenigheden. Men beschuldigde hem zelfs van de voorgewende saemen-zweeringe tegen de Regeeringe: dit was aen hem en synen Godsdienst, voor welkers Regten hy zoo manhaftig hadde gestreden, den laesten en schandelyksten smaerd en onteeringe! ondertusschen het geweld berst meer en meer tegen hem uyt; men rand aen syne vryheyd; en ten zy de omzigtigheyd en wyzen raed hem hadde onttrokken aen de woedende hand syn'er vyanden, den glans van ons Nederland was bloot gestelt aen de grootste ongelukken.
Alles moest zig buygen onder den dreygenden erm, den welken ons bestierde......maer men moest deze geweldige Regeeringe grondvesten op een bestendig zuyl, het welk haere duerzaemheyd konde verzekeren. Daerom spand men middelen in, om aen de Naerkomelingen ongevoelig het jok der dwingelandye over te zetten. Men begint met het onderwys der Jongheyd, en men stelt vast hun zulke beginselen in te boezemen, de welke hun leyden en neygen tot het nieuw ontwerp van bestieringe. Daerom regt men op eene stigtinge, onder den vremden en belachelyken naem van Normalsche Schoolen (Ecoles Normales.) Hier toe waeren Voorzitters en Leeraers geschikt, de welke naer het welbehaegen van het Hof van Weenen onderwezen, alle met den zelven geest, met de zelve gevoelens waeren bezielt.
Onze Kinderen dan besproeyd met dit besmettelyk vogt, in die zelve grondregelen onderrigt en opgevoed, hadden werktuygen geweest, de welke slaevelyk door de regeeringe naer het goeddunken der dwingelanden wierden beweegd. Om dan tot dit oogwit te geraeken, men verwyderde van de hooge Schoole van Loven alle die treffelyke Leraers, de welke door hunne uytmuntende hoedaenigheden den luyster waeren van ons Nederland; en men vervalschte en verbasterde alle de goede beginselen en grondregelen der konsten en wetenschappen.
Men verzaemelt alle de Jongheyd in eene Stad, in de welke, door [ 18 ]haere uytgestrektheyd en bedorventheyd, het bynaer onmogelyk was de queade neygingen der eerste jeugd in te toomen.
Wat meer is, eenige opqueekelingen, de welke nauwelyks Minerva van verre hadden gegroet, worden naer Weenen gezonden, om aldaer het vergif der nieuwsgezindheden in te dringen, en onze eerste Leer-stoelen te bekleeden. Deze moesten den geest, de zeden, en het verderffelyk licht van Duydsland aen ons wys en konsryk Nederland mededeylen.
Alzoo wilde men de dappere Nederlanders tot eene volstrekte slavernye onderwerpen, en hun behandelen als de vernederde Inwooners van Moravien en Croatien. Gelykerwys aen onze rampen en ellenden geene paelen waeren, zoo was ook de verslagentheyd des Volks tot den hoogsten trap gerezen. Den koophandel verflauwd en bezwymd, den iever en neerstigheid ontbreekt onder de Konst-werkers; alle de hand-gedaeden gevoelen zig aen deze geweldenaryen; vele van onze treffelyke Borgeren met schrik en weedom bevangen, nemen afscheyd van hunne Vrienden, van hun Vaderland, om de ruste en veyligheyd in 't midden van onze Naburen te vinden. Andere bezield met een volmaekt betrouwen op de goddelyke Voorzienigheyd, reyken hunne gevrongen handen tot de Hemelen, en beroepen met een H. Geweld de hulpe en bystand van den Godt der regtveerdigheyd: algemeene gebeden worden ingestelt, en het scheen, dat het Volk onder zig wilde betwisten het voorregt tot den ingang der gewyde plaetsen. Maer wie zoude oyt gelooft hebben, dat de goddeloosheyd en veragtinge van den waeren Godsdienst de regeeringe zoo verre zoude hebben gebragt, dat sy door de strengste beveelen de gebeden zoude durven verbieden, als willende door het menschelyk gezag de regtveerdige en bermhertige hand Gods wederhouden.
't Was in dezen oogenblik van algemeene gistingen en verwerringe, dat de dappere Brabanders, onze getrouwe broeders, nog wreedelyker als de Vlaemingen mishandelt, zig quamen aenbieden, om met eene vereenigde magt het jok van den dwingeland en banden onzer slavernye te breken. Op hunne inrukkingen in onze Provintie wierd ons den oorlog door de regeeringe op eene onmenschelyke wyze verklaert. Den General 'd Arberg wierd tot hulp der Keyzerlyke [ 19 ]Krygs-volkeren naer Gend gezonden, met uytdrukkelyk last en bevel, om deze ryke en bloeyende Hoofdstad te vuur en te zweerde te stellen; het welk hy zelfs aen het Magistraet heeft bekend gemaekt door synen brief gedagteekend den 16. November laestleden. De Soldaeten waernemende van deze vreezelyke toegevinge van hunnen Oversten, vallen als raezende honden op de goede Inzetenen; plonderen, branden, ontschaeken, vermoorden en begaen alle grauwzaemheden, onbekend in de Gedenk-schriften der aldervreedste Volkeren. Eyndelinge den Godt der Heyrkragten verontweerdigt, geeft syne zienelyke hand aen het Volk; het welk een groot deel der Keyzerlyke Krygs-benden gevangen neemt, en een veel aenmerkelyker op de vlugt jaegt. De Stad Brugge, met gelyken moed aengepoord, maekt Krygs-gevangen alle de Soldaeten, de welke zig binnen haere mueren bevinden. Het Krygs-volk van Oostende, vreezende het zelve noodlot te ondergaen, verhaest zig met dappere schreden niet alleen de Stad, maar geheel ons land te ontruymen. Den voorspoed onzer Wapenen, noodzaekte de Regeeringe den 2. December laestleden in onderhandelinge te treden met de Brabandsche en Vlaemsche Legers; en daer wierd eenen Wapen-stilstand van 10 dagen getroffen. By dezen middel heeft den Keyzer niet alleen Vlaenderen herkend als wettelyk den oorlog voerende, maer hy heeft zelfs aen den uytval der Wapenen de regtveerdigheyd van onze zaeke overgegeven. Naer dezen stilstand zyn de Keyzerlyke, niet alleen uyt Vlaenderen, maer meer als vyftig mylen verdreven buyten de Paelen van onze aengrenzende Provintie.
Dus is het onbetwistbaer en buyten allen twyffel, dat den Keyzer alle de verbintenissen met ons aengegaen, heeft vernietigt, verbrekende de plegtige Voorwaerde van Huldinge, door het wederzyds verdrag, door de heylige en kragtigste bezweeringen bevestigt. Hy heeft dan aen het Volk de Vryheyd niet konnen betwisten, van den band te verpletteren, door welken het aen syne gehoorzaemheyd was vastgehegt; zoo veel te meer, omdat hy tot in deze laeste tyden, de herhaelde en nederige vertooningen van het Volk, om de herstellinge van alle de beledingen en schendingen af te smeeken, altoos met gelyke verontweedinge van de hand heeft gewezen.
Vervolgens den Keyzer den oorlog verklaerende, heeft ons gemagtigt, het geweld met geweld te keeren, en waer te nemen de voordeelen, [ 20 ]de welke volgens het regt der Volkeren, den goeden uytslag der Wapenen aen de overwinnaers gewoon is met zig te brengen. Indien dat het waer is, dat den Keyzer met ons te veroveren, ons als een overwonnen Volk zoude behandeld hebben, (zoo den Graeve van Trautmansdorff bedreygt in de verklaering van 20 November laest) het regt der Volkeren en der Natuur magtigt ons, begunstigd zynde door den zegen onzer Wapenen, om den Keyzer te ontzeggen alle gehoorzaemheyd, en onze volle vryheyd en onafhankelykheyd vast te stellen en te grondvesten.
Gevolgentlyk, beroepende den Opper-Regter der geheele wereld, aen den welken de regtveerdigheyd onzer zaeke bekend is, en in wiens hand de schikkinge is aller Ryken, verklaeren wy pligtig, en maeken kenbaer uyt den naem van het Volk, de Provintie van Vlaenderen eenen onafhangelyken Staet te zyn, en 't eenemael ontrokken aen de getrouwigheyd en gehoorzaemheyd van den Keyzer Joseph, den II. Graeve van Vlaenderen, ende van het Huys van Oostenrijk: en uyt dien hoofde verbieden wy aen alle en een ieder, van voor het toekomende den voorigen Graeve van Vlaenderen voor dusdaenig te herkennen. Wy verbieden nog aen alle en een ieder, in eeniger maniere gebruyk te maeken van zynen Naem. Titels of Wapenen des zelfs Hoog-gezag. Regs of Grondgebied, in alle zeaken het gemelde Graefschap betreffende.
Verklaerende ook een iegelyk van wat staet hy mag zyn, 't zy Borger, 't zy Krygs-bediende, ontslagen en ontbonden van alle gehoorzaemheyd en getrouwigheyd ten opzigte van den voorgemelden Keyzer. Verklaeren nog alle Hoog-regt hebbende. Amptenaeren. Leen-mannen en alle andere Bediende, wie die ook wezen mogten, vry en ontlast van alle aengegaen en schuldige verbintenissen; en verders ontslagen van allen eed aen den vervallen Grave van Vlaenderen gedaen.
Bevelende dat zy zig zullen bedienen van den stempel onzer Provintie, tot dat men op deze zaek anderszints zal hebben vastgestelt; dit alles op straffe van nietigheyd en onweerde van allen. Act en Depeche, of brieven hoe genaemd, die anders als hier bepaeld en bevolen is, gedaen, geteekend of gezegeld zullen zyn. En om met meerdere zekerheyd het uytwerksel van deze tegewoordige te bereyken, gebieden wy, dat alle zegels en wapenen van den Keyzer Joseph den II, gewezen [ 21 ]Graeve van Vlaenderen, zonder uytstel naer het afkonden dezer, aen de Staeten behandigd zullen worden.
Nog verklaeren en gebieden wy, dat voor het toekomende geen geld ofte munte zal geslagen worden op den stempel of wapenen van den voorigen Graeve van Vlaenderen: maer eeniglyk op den stempel en wapenen, die men ten eersten zal voorschryven. Dit ongehinderd, gedoogen wy tot naeder beschik, dat de munten en gang-hebbende penningen op dien voet van weerde blyven, die men hun tot nu toe heeft gegeven.
Verklaeren dat alle Jurisdictie van den grooten Raede van Mechelen op onze Provintie van Vlaenderen nu en voor alsdan ten eeuwigen dage zal onderblyven; bevelen en gebieden dat dit ons tegenwoordig Manifest gedrukt, afgekondigd en op alle gewoonelyke plaetsen aengeplakt worde binnen onze Provintie, en alwaer het noodig mogt zyn, op dat zig niemand van onwetendheyd zoude konnen bedienen.
Verklaeren nog aen die van onzen Raede in Vlaenderen, die wy hebben by dezen tot een Opper-geregtshof (Conseil Souverain) aengestelt; en bevelen dat een iegelyk die het aengaet, zal stiptelyk agtervolgen den geheelen inhoud van dit Manifest. Waerom wy deze tegenwoordige hebben doen teekenen door onzen Raedpensionnaris, en met onze gewoonelyke Wapenen doen zegelen.
Gedaen in onze Vergaderinge den 4 Januarius 1790.
.jpg)
- ↑ De minute van dezen brief berust in de ontdekte Archiven van het gewezen Gouvernement.