Vanden Vos Reynaerde/Deel II

Vanden Vos Reynaerde

Deel I · Deel II · Deel III · Deel IV · Deel V · Deel VI · Deel VII

Sitten over sinen staert,
Ende sprac: 'Sidi in huus, Reynaert?
Ic bem Bruun, des coninx bode.
Die hevet ghezworen bi sinen gode:
Ne comdi niet ten ghedinghe,
Ende ic u niet voer mi bringhe,
Recht te nemene ende te ghevene
Ende in vreden voert te levene,
Hi doet u breken ende raden.
Reynaerd, doet dat ic u rade
Ende gaet met mi te hove waert.
'Dit verhoerde al nu Reynaert,
Die voer sine poerte lach,
Daer hi vele te ligghene plach
Dor waremhede van der zonnen.
Bi der tale die Bruun heeft begonnen,
Bekenden altehant Reynaert,
Ende tart bet te dale waert
In sine donckerste haghedochte.
Menichfout was sijn gedochte:
Hoe hi vonde sulken raet,
Daer hi Bruun, den fellen vraet,
Te scherme mede mocht driven
Ende selve bi ziere eeren bliven.
Doe sprac Reynaert over lanc:
'Uwes goets raets hebbet danc,
Heere Bruun, wel soete vrient.
Hi hevet u qualic ghedient,
Die u beriet desen ganc,
Ende u desen berch lanc
Over te lopene dede bestaen.
Ic soude te hove sijn ghegaen,
Al haddet ghi mi niet gheraden.
Maer mi es den buuc so gheladen
Ende in so utermaten wijse
Met eere vremder nieuwe spise:
Ic vruchte in sal niet moghen gaen.
Inne mach sitten noch gestaen,
Ic bem so utermaten zat.'
'Reynaert, wat aetstu, wat?'
'Heere Brune, ic at crancke have.
Arem man dan es gheen grave:
Dat mooghdi bi mi wel weten.
Wi aerme lieden, wi moeten eten,
Hadden wijs raet, dat wi node aten.
oeder versscher honinghraten
Hebbic couver harde groet;
Die moetic eten dor den noet,
Als ic el niet mach ghewinnen.
Nochtan als icse hebbe binnen,
Hebbicker af pine ende onghemac.'
Dit hoerde Brune ende sprac:
'Helpe, lieve vos Reynaert,
Hebdi honich dus onwaert?
Honich es een soete spijse,
Die ic voer alle gherechten prijse,
Ende icse voer alle gherechten minne.
Reynaerd, helpt mi dat ics ghewinne.
Edele Reynaert, soete neve,
Also langhe als ic sal leven
Willic u daer omme minnen.
Reynaerd, helpt mi dat ics ghewinne.'
'hewinnen, Bruun? ghi hout u spot.'
'In doe, Reynaert, so waer ic zot,
Hildic spot met u, neenic, ic niet.'
Reynaert sprac: 'Bruun, mochtijs yet?'
Of ghi honich moghet eten,
Bi uwer trauwen, laet mi weten:
Mochtijs yet, ic souts u saden
Ic sales u so vele beraden,
hine atet niet met u tienen,
Waendic u hulde daermet verdienen.'
'Met mi tienen? hoe mach dat wesen?
Reynaert, hout uwen mont van desen,
Ende sijts seker ende ghewes:
Haddic al thonich dat nu es
Tusschen hier ende Portugale
Ic aet al up teenen male.'
Reynaerd sprac: 'Bruun, wat sechdi?
Een dorper, heet Lamfroit, woent hier bi;
Hevet honich so vele te waren,
hine atet in seven jaren.
Dat soudic u gheven in u ghewout,
Heere Brune, wildi mi wesen hout
Ende voer mi dinghen te hove.
'Doe quam Brune ende ghinc gheloven
Ende sekerde Reynaerde dat:
Wildine honichs maken zat,
(Des hi cume ombiten sal)
Hi wilde wesen over al
hestade vrient ende goet gheselle.
Hier omme louch Reynaert die felle
Ende sprac: 'Bruun, heelt mare,
Verghave God, dat mi nu ware
Also bereet een goet gheval,
Alse u dit honich wesen sal,
Al wildijs hebben seven amen.'
Dese woort sijn hem bequame,
Bruun, ende daden hem so sochte:
Hi louch dat hij nemmee ne mochte.
Doe peinsde Reynaerd daer hi stoet:
'Bruun, es mine avonture goet,
Ic wane u daer noch heden laten,
Daer ghi sult lachen maten.'
Na dit peinsen ghinc Reynaert uut
Ende sprac al over luut:
'Oem Bruun, gheselle, willecome.
Het staet so, suldi hebben vrome,
Hier ne mach zijn gheen langher staen.
Volghet mi, ic sal voeren gaen.
Wi houden desen crommen pat.
hi sult noch heden werden zat,
Saelt na minen willen gaen;
hi sult noch heden hebben sonder waen
Also vele als ghi moghet ghedraghen.'
Reynaert meende: van groten slaghen.
Dit was dat hi hem beriet.
Die keitijf Bruun ne wiste niet,
Waer hem Reynaerd die tale keerde,
Die hem honich stelen leerd,
Dat hi wel seere dam becoepen.
Al sprekende quam dus gheloepen
Reynaert met sinen gheselle Brune
Tote Lamfroits bi den tune.
Wildi horen van Lamfreyde?
Dat was, eist waer somen mi seide,
Een temmerman van goeden love,
Ende hadde bi sinen hove
Eene eecke brocht uten woude,
Die hi ontwee clieven soude,
Ende hadde twee wegghen daer in ghesleghen,
Also temmermans noch pleghen.
Die eecke was ontdaen wel te wijde;
Des was Reynaert harde blide.
Te Brunen sprac hi ende louch:
'Siet hier u grote ghevouch,
Brune, ende nemet wel goem.
Hier in de sen selven boem
Es honichs utermaten vele.
Prouft oft ghijs in uwe kele
Ende in uwen buuc moghet bringhen.
Nochtan suldi u selven dwinghen;
Al dincket u goet die honichraten,
Etet te zeden ende te maten,
Dat ghi u selven niet verdervet.
Ic ware onteert ende ontervet,
Wel soete oem, mesquame u yet.
'Brune sprac: 'Reynaert, ne sorghet niet.
Waendi dat ic ben onvroet?
Mate es tallen goet.'
'hi secht waer,' sprac Reynaerd,
'Waer omme ben ik oec vervaert?
aet toe ende crupet daer in.'
Reynaert peinsde om zijn ghewin,
Ende Brune liet hem so verdoren,
Dat hi thoeft over die oren
Ende die twee voerdere voete in stac.
Ende Reynaert poghede dat hi brac
Die wegghen beede utrer eecken.
Die daer voren ghinc so smeecken,
Bruun, bleef ghevanghen in den boem.
Nu hevet de neve sinen oem
In boedheden bracht met sulker achte,
Dat hi met liste no met crachte
In gheere wijs ne can ontgaen
Ende bi de hoefde staet ghevaen.
Wat raeddi Brunen te doene?
Dat hi was sterc ende coene
Sal hem niet ghehelpen moghen;
Hi sach wel, dat hi was bedroghen.
Hi began briesschen ende dulen.
Hi was ghegrepen bi zier mulen
So vaste ende bi den voeten voren:
Al dat hi pijnde was verloren;
Hine wande nemmermeer ontgaen.
Van verren was Reynaert ghestaen
Ende sach commen Lamfreyde,
Die up sinen hals brochte beide
Een scaerpe aex ende eene barde.
Hier mooghdi horen van Reynaerde,
Hoe hi sinen oem ghinc rampineeren:
'Oem Brune, vaste gaet mangieren!
Hier comt Lamfroyt ende sal u scijncken:
Haddi gheten, so souddi drincken.
'Na der talen so ghinc Reynaert
Weder te sinen casteelen waert
Sonder orlof, ende mettien
Hevet Lamfroyt den beere versien,
Ende vernam dat hi was ghevaen.
Doe ne was daer gheen langher staen.
Hi liep wech metter haest
Daer hi die hulpe wiste naest,
Daer dat naeste dorp stont,
Ende dede hem allen cont.
Dat daer stont ghevaen een beere.
Doe volchde hem een mekel heere.
Int dorp ne bleef man no wijf;
Den beere te nemene sijn lijf
Liept al dat loepen mochte.
Sulc was die eenen bessem brochte,
Sulc eenen vleghel, sulc een rake,
Sulc quam ghelo epen met eenen stake,
So si quamen van haren werke.
Selve die pape van der kerke
Brochte eenen cruusstaf,
Die hem de coster noede gad.
Die coster drouch eene vane
Mede te stekene ende te slane.
Des spapen wijf, vrauwe Julocke,
Quam ghelopen met haren rocke.
Daer so omme hadde ghesponnen.
Voer hem allen quam gheronnen
Lamfroyt met eere scerper aex.
Al hadde Brune lettel ghemaex,
Hi ontsach meer ongheval
Ende sette al jeghen al.
Doe hi dat gheruchte hoorde,
Hi spranc up, so dat hem scorde
Van sinen aensichte al die huut.
Al brochte Brune dat hoeft uut,
Met aerbeide ende met pinen,
Nochtan liet hi daer van den zinen
Eene oere ende beede sine lier.
Nye maecte God so leelijc dier.
Hoe mochte hi zeerre sijn mesrocht?
Al haddi thoeft ute brocht,
Eer hi die voete conde ghewinnen,
Blever alle die claeuwen binnen
Ende sine twee hanscoen beede.
Dus gherochte hi uut met leede.
Hoe mochte hi zijn onteert meer?
Die voete waren hem so zeer,
Dat hi tloepen niet conste ghedoghen.
Dat bloet liep hem over die oghen,
Dat hi niet wel conste gesien.
Hine dorste bliven no vlien.
Hi sach suut onder die zonne
Lamfroyt commen gheronnen,
Daer na die priester, die heere,
Hi quam gheloepen vele zeere,
Daer na die coster metter vane,
Daer na alle die prochiane,
Die oude lieden metten jonghen.
Daer na quam up haren stap ghespronghen
Sulke quene, die van ouden
Cume eenen tant hadde behouden
Wie so wille wachte hem dies:
Die scade hevet of verlies
Ende groet ongheval,
Over hem so willet al.
Dit sceen arem man Brunen wel.
Sulc dreechdem nu an s ijn vel,
Die des ghesweghen hadde stille,
Hadde Bruun ghestaen tsinen wille.
Dit was beneden eene riviere,
Dat Brune, onslaichst alre diere,
Van meneghen dorper was beringhet.
Doe was daer lettel ghedinghet.
Hem naecte groet onghemac.
Die een slouch, die ander stac.
Die een slouch, die ander warp.
Lamfroyt was hem alte scaerp.
Een, hiet Lottram Lancvoet,
Hi drouch eenen verhoernden cloet,
Ende stacken emmer na dat oghe.
Vrauwe Vulmaerte scerpe loghe
hinckene koken met een stave.
Abelquac ende mijn vrauwe Bave
Laghen beede onder die voete
Ende streden beede om eene cloete.
Ludmoer metter langher nese
Drouch eenen loedwapper an een pese
Ende ghincker met al omme zwinghen.
Ludolf metten crommen vingheren
Dede hem alles te voren,
Want hi was best gheboren,
Sonder Lamfroy alleene.
Hughelijn metten crommen beene
Was zijn vader, dat weet men wale,
Ende was gheboren van Abstale,
Ende was sone vrauwe Ogernen,
Eens outmakigghe van lanternen.
Ander wijfende ander man,
Meer dan ic ghenomen can,
Daden Brunen groet onghem ac,
So dat hem sijn bloet uut lac.
Brune ontfinc al sulc payment
Als hem elc gaf daer omtrent.
Die pape liet den cruusstaf
hedichte slaen slach in slach,
Ende die coster metter vane
hinc hem vastelike ane.
Lamfroyt quam ter selver wijlen
Met eerse scerper bijlen,
Ende slouchene tusschen hals ende hoeft,
Dat Brune wart zeere verdoeft,
Dat hi verspranc van den slaghe
Tusschen der riviere enter haghe
In eenen trop van ouden wiven,
Ende warper een ghetal van viven
In die riviere die daer liep,
Die wel wijt was ende diep.
Des papen wijf wasser eene;
De was spapen bliscap cleene.
Doe hi zijn wijf sach in die vliet,
Doene luste hem langher niet
Bruun te stekene no te slane;
Hi riep: 'Siet, edele prochiane,
hindre vloot vrauwe Julocke
Beede met spillen ende met rocke.
Nu toe,, die haer helpen mach!
Ic gheve hem jaer ende dach
Vul pardoen ende aflaet
Van alre sondeliker daet.'
Beede man ende wijf
Lieten den aermen keytijf
Brune ligghen over doot,
Ende ginghen daer die paper gheboot,
Beede met stringhen ende met haken.
Die wijle datsi die vrauwe uut traken,
So quam Brune in die riviere
Ende ontswm hem allen sciere.
Die dorperen waren alle gram.
Si sagen dat hem Brune ontswam,
Datsi hem hiet mochten volghen.
Upt touver stonden si verbolghen
Ende ghingen na hem rampineren.
Bruun die lach in die ryvieren
Daer hi vant den meesten stroem.
Al dryvende bat hi, dat god den boem
Moeste verdrouven ende verwaten,
Daer hi zijn oere in hadde gelaten
Ende beede sine lier.
Voert vloucte hi dat felle dier,
Den boesen vos Reynaerde,
Diene met sinen brunen baerde
So diepe in die eecke dede crupen,
Daerne Lamfrouyt vant ter stupen,
Daer hi hem so leeded dede.
In aldustanen ghebede
Lach Brune also langhe wijle,
Dat hi wel een halve mile
Van der stede was ghedreven
Daer die dorpers waren bleven.
Hi was verpijnet ende moede
Ende ondercommen van den bloede,
So dat hi hadde crancke vaert.
Doe zwam hi te lnde waert
Ende croep ligghen in dat oever.
hine saghet noint droever
heen dier no gheenen man.
Hi lach jammerlic ende stan
Ende slouch me t beede sinen lancken.
Des mochte hi al Reynaerde dancken.
Nu hoert wat Reynaert heeft ghedaen.
Hi hadde een vet hoen ghevaen
Bi Lamfroyts an der heyden,
Eer hi danen was versceiden.
Hi hadt up eenen berch ghedreghen
Verre uut allen weghen,
Daer het eenlic was ghenouch.
Dat was wel zijn ghevouch,
Dor dat daer was niemens ganc
Ende hi dor niemens bedwanc
Sine proye dorste rumen.
Doe hi dat hoen totten plumen
Hadde gheleit in sine male,
Doe ghinc hi neder te dale
Eenen verholenliken pat.
Hi was utermaten zat.
Dat weder was scone ende heet;
Hi hadde gheloepen, dat hem zweet
Neder liep neven die liere.
Daer omme liep hi ter riviere,
Dor dat hi hem vercoelen soude.
In bliscap harde menichfoude
Was sijn herte doe bevaen.
Hi hopede wel al sonder waen,
Dat Lamfroyt hadde den beere versleghen,
Ende hine thuuswaert hadde ghedreghen.
Doe sprak hi: 'Hets mi wel ghevaren.
Die mi te hove meest soude daren,
Die hebbic doot in desen daghe.
Nochtan wanic sonder claghe
Ende sonder wanconst bliven.
Ic mach te rechte blicap driven.
Doe Reynaert was in dese tale,
Sach hi nederwaert te dale
Ende vernam Bruun daer hi lach.
Enten eersten als hine sach,
Hadde hijs rauwe ende toren
(Daer die bliscap was te voren,
Daer lach nu thoren ende nijt)
Ende sprac: 'Vermalendijt,
Lamfroyt, moet dijn herte sijn!
Du best dulre dan een zwijn,
Lamfroyt, ergher putensone!
Lettel eeren besty ghewone.
Hoe es di deese beere ontgaen,
Die di te voren was ghevaen?
Hoe menich morseel leghet deran,
Dat gherne etet menich man.
O wy, Lamfroyt verscriven druut,
Hoe rikelike een beerehuut
Heefstu heden verloren,
Die di ghewonnen was te voren!'
Dit scelden hevet Reynaert ghelaten
Ende ghinc neder bi der straten,
Dor te siene hoet Bruun stoet.
Doe hine sach liggen, al een bloet
Ende ziec, ende onghesont,
Den aermen beere, te dier stont
(Dat sach Reynaert harde gherne),
Doe bescalt hine te sinen scherne:
'Siere priester, dieu vo saut!
Kendi Reynaert, den rybaut?
Wildine scauwen, so siettene hier,
Den roden scalc, den fellen ghier!
Seght mi, priester, soete vrient,
Bi den heere dien ghi dient,
In wat ordinen wildi u doen,
Dat ghi draghet roeden caproen?
So weder sidi abd so pryhore?
Hi ghinc u harde na den ore,
Die udese crune hevet bescoren.
hi hebt u hanscoen afghedaen:
Ic wane, ghi wilt zinghen gaen
Van uwen complete dat ghetijde.'
Dit hoerde Brune ende wart omblijde,
Want hine const doe niet ghewreken.
Hem so dochte sijn herte breken,
Ende slouch weder in die riviere.
Hine wilde van den fellen diere
Nemmeer hoeren die tale.
Hi liet hem neder daer te dale
Metten stro me dryven te hant
Ende ghinc ligghen up dat zant.
Hoe sal nu Brune te hove comen?
Al mocht hem al de weerelt vromen,
Hine ghinge niet over sine voete.
Hi was ghenoopt so onsoete
In die eecke, daer hi te voren
Van tween voeten hadde verloren
Alle die claeuwen ende dat vel,
Hine conste niet ghepeinsen wel,
Hoe hi best ten coninc gaet.
Nu hoert, hoe hi die vaert bestaet.
Hi zat over sine hamen
Ende began met groter scamen
Tutsen over sine staert,
Ende als hi dus te moede waert,
So wentelde hi dan eene wile.
Du s dreef hi meer dan eene mile,
Eer hi tes coninx hove quam.
Doemen Brune vernam
In derre wijs van verre comen,
Wart ghetwifelt van hem zomen,
Wat daer quam ghewentelt zoe.
Dien coninc wart de herte onvroe,
Die Brune bekende te hant,
Ende seide: 'Dit es mijn serjant
Brune, hem es dat hoeft so roet:
Hi es ghewont toter doot.
Ay God, wie heeftene so mesmaect?'
Binnen desen so was Brune ghenaect,
Dat hi den coninc claghen mochte.
Hi stan ende versuchte onzochte
Ende sprac: 'Coninc, edelheere,
Wreket mi dor u se lves eere
Over Reynaerde, dat felle dier,
Die mi mine scone lier
Met ziere lust verliesen dede,
Ende daer toe mine oeren mede,
Ende hevet mi ghemaect als ghi siet.'
Die coninc sprac: 'Of ic dit niet
Ne wreke, so moetic sijn verdoomt!'
Ende hier na so hevet hi ghenoomt
Alle die hoechste bi namen,
Ende ontboet datsi quamen
Alle gader an sinen raet.
Doe riedensi, hoe dese daet
Best werde gherecht tes coninx eere.
Doe rieden die meeste heeren,
Dat menne twee werven daghen soude,
Reynaerde, of die coninc woude,
Ende horen tale ende wedertale.
Oec seiden si, si wilden wale,
Dat Tybeert die cater van desen
Tote Reynaerde bode soude wesen:
Al ware hi cranc, hi ware vroet.
Dese raet dinct den coninc goet.
Doe sprac die coninc: 'Heere Tybeert,
aet wech; eer ghi weder keert,
Besiet dat Reynaert met u come.
Dese heeren segghen some:
Al es Reynaert andren dieren fel,
Hi gheloevet u so wel,
Dat hi gherne doet uwen raet.
Ne comt hi niet, hets hem quaet.
Men salne driewerven daghen,
Te lachtre alle sinen maghen.
aet Tybeert, dit secht hem.'
'Ay heeren' sprac Tybeert: 'ic bem
Een arem wicht, een cleene dier.
Heere Brune, die staerc was ende fier,
Ne conste Reynaert niet ghewinnen:
In welker wijs salics beghinnen?'
Doe sprac die coninc: 'Heere Tybeert,
hi zijt wijs ende wel gheleert;
Al sidi niet groet, nochtan
Hets menich die met luste can
Dat werken, ende met goeden rade,
Dat hi met crachte niet ne dade.
aet, doet sciere mijn ghebod.
'Tybeert sprac: 'Nu helpe mi God,
Dat het mi moete wel vergaen.
Ic zal eene vaert bestaen,
Die mi doet zwaer in minen moet.
God ghevere mi af al goed!'
Nu moet Tybeert doen die vaert,
Die zeere es drouve ende vervaert.
Ende als hi up den wech quam,
Sach hi van verren ende vernam
Sente Martins voghel, ende quam ghevloghen.
Doe wart Tybeert vroe ende in hoghen
Ende riep an sente Martins voghel:
'Kere herwaert dinen vloghel,
Nu vliegh te miere rechter hant.'
Die voghel vloech daer hi vant
Een haghe daer hin in wilde lijden,
Ende vloech Tybeert ter luchter zijden.