Vanden Vos Reynaerde/Deel III

Vanden Vos Reynaerde

Deel I · Deel II · Deel III · Deel IV · Deel V · Deel VI · Deel VII

Dit teekin ende dit ghemoet
Dochte Tybert niet wesen goet.
Hadde hi ghesien den voghel lijden
Scone ter rechter zijden,
Soe waende hi hebben goet gheval.
Nu was hi dies onthopet al.
Nochtan maecte hi hem selven moet,
Ende gheliet hem, als menich doet,
Bet dan hem te moede was.
Dus liep hi henen sinen pas,
Tes hi quam te Malpertus,
Ende vant Reynaerde in zijn huus
Alleenestaen verweendelike.
Tybeert sprac: 'God die rike
Moete u goeden avond gheven.
Die coninc dreecht u an u leven,
Ne comdi niet te hove met mi.
'Reynaert sprac: 'Tybeert, hel et vry,
Neve, ghi zijt mi willecome.
God gheve u eere ende vrome.
Bi Gode, datjan ic u wale,
Sine herte die es binnen fel.
Dit wert Tybeerde ghetoghet wel,
Eer die lijne wert ghelesen
Ten ende. Ende met desen
Sprac Reynaert: 'Neve, ic wille dat ghi
Tavont herberghe hebt met mi,
Ende morghen willen wi metten daghe
Te hove waert sonder daghe.
In hebbe oec onder alle mine maghe
Niement, Tybeert,daer ic mi nu
Bet up verlate dan up u.
Hier was commen Bruun, die vraet;
Hi toechde mi so fel ghelaet
Ende dochte mi so overstaerc,
Dat ic omme dusent maerc
Den wech met hem niet hadde bestaen.
Dat sal ic met u, al sonder waen,
Maerghin metter dagheraet.'
Tybeert sprac: 'Hets beteren raet
Ende het dinct mi beter ghedaen,
Dat wi noch tavont te hove gaen,
Dan wi tote morghin beiden.
Die mane scijnet an der heiden
Also claer alse die dach;
Ic wane niemen ne sach
Beter tijt tote onser vaert.'
'Neen, lieve neve,' sprac Reynaert,
'Sulc mochte ons daer ghemoeten
--Hi soude ons quedden ende groeten --,
Die ons nemmermee dade goet,
Quame hi snachts ons ghemoet.
hi moet herberghen tavont met mi.
'Tybeert sprac: 'Wat souden wy
Eten, Reynaert,of ic hier bleve?'
'Daer omme zorghe ic, lieve neve;
Hier es der spijsen quaden tijt.
hi mocht eten, begheerdijt,
Een stic van eere honichraten,
Die bequamelic es utermaten.
Wat sechdi, moochdi shonichs yet?'
Tybeert sprac: 'Mine roukes niet.
Reynaert, hebdi niet in huus?
avedi mi eene vette muus,
Daer mede lietic u ghewaert.'
'Eene vette muus?' sprac Reynaert,
'Soete Tybeert, wat sechtdi?
Hier woent noch een pape bi;
Een scuere staet noch aen sijn huus,
Daer in es meneghe vette muus:
Ic waense niet ghedroughe een waghen.
So dicken hoere ic den pape claghen,
Dat sine dryven uten huuse.'
'Reynaert, zijn daer so vette muse?
Verghave God, waer ic nu daer!'
'Tybeert,' zeit hi, 'sechdi waer?
Wildi muse?' 'Of icse wille?
Reynaert, doet dies een ghestille.
Ic minne muse voer alle saken.
Weetti niet, dat muse smaken
Bet dan eenich venisoen?
Wildi minen wille doen,
Dat ghi mi leet daer si zijn,
Daer mede mochti die hulde mijn
Hebben, al haddi minen vadre
Doot ende mijn gheslachte al gadre.
'Reynaert sprac: 'Neve, houddi u spot?'
'Neenic, Reynaert,also helpe mi God!'
'Weet God, Tybeert: wistic dat,
hi soutter sijn noch tavont sat.
Sat, Reynaert, dat ware vele.
Tybeert, gaet met mi te hant.
Ic leede u daer ter selver stat,
Daer icker u sal maken zat,
Eer ic nemmermeer van u sceede.'
'Ja ic, Reynaert, up die gheleede
hinghe ic met u te Mompelier.'
'So gaen wi dan, wi sijn hier
Al te langhe,' sprac Reynaert.
Doe so namen si up die vaert,
Tybeert ende sijn oem Reynaert,
Ende liepen daer si loepen wilden,
Datsi nye toghel up hilden,
Eer si quamen tes papern scuere,
Die met eenen erdinen muere
Al omme ende omme was beloken,
Daer Reynaert in was tebroken
Des ander daghes daer te voren,
Doe die pape hadde verloren
Eenen hane, die hi hem nam.
Hier omme was tornich ende gram
Des papen sone Martinet,
Ende hadde voer dat gat gheset
Een strec den vos mede te vane;
Dus gherne wrake hi den hane.
Dit wiste Reynaert, dat felle dier,
Ende sprac: 'Neve Tybeert, hier
Crupet in dit selve gat.
Ne weset trage no lat.
aet al omme ende omme gripen.
Hoert hoe die muse pipe.
Keert weder uut, als ghi zijt sat.
Ic sal hier bliven voer dit gat
Ende sal u hier buten beiden:
Wine moghen niet tavont sceiden:
Morghin gaen wi te hove waert.
Tybeert, siet dat ghi niet en spaert;
Gaet eten, ende laet ons keeren
Te miere herberghen met eeren.
Mijn wijf sal ons wel ontfaen.'
'Willic te desen gate in gaen?
Wat sechdi, Reynaert,eist u raet?
Die papen connen vele baraet;
Ic besteecse harde noode.'
'O wy, Tybeert, twi sidi bloode?
Wanen quam uwer herten desen wanc?'
Tybeert scaemde hem ende spranc
Daer hi vant groet ongherec,
Want eer hijt wiste, was hemeen strec
Omme sinen hals harde vast.
Dus hoende Reynaert sinen gast.
Als Tybeert gheware wart
Des strecs, wart hi vervaert
Ende spranc voert: dat strec liep toe.
Tybeert moeste roepen doe
Ende wroughede hem selven dor den noot:
Hi makede een gheroup so groot,
Met eenen jammerliken ghelate,
Dat Reynaert hoerde up der strate
Buten, daer hi alleene stoet,
Ende riep: 'Vindise goet,
Die muse, Tybeert, ende vet?
Wiste nu dat Martinet,
Dat ghi ter taflen satet,
Ende dit wiltbraet dus atet,
Dat ghi verteert, in weet hoe,
Hi sauder u saeuse maken toe,
Sp hovesch een cnape es Martinet.
Tybeert, ghi singhet in lanc so bet.
Pleecht men tes coninx hove des?
Verghave God, die geweldich es,
Dat, Tybeert, daer met u ware
Ysingrijn, die mordenare,
In sulker bliscap als ghi zijt!'
Dus heeft Reynaert groot delijt
Dor Tybeerts ongheval.
Ende Tybeert stont ende ghal
So lude, dat Martinet ontspranc.
Martinet riep: 'Ha ha, God danc!
Ter goeder tijt heeft nu gestaen
Mijn strec: ic hebber met gevaen
Den hoenredief, na minen wane.
Nu toe! ghelden wi hem den hane!'
Met desen wart hi toten viere
Ende ontstac eenen stroewisch sciere
Ende wecte moedre ende vadre
Ende al die kindre alle gadre,
Ende riep: 'Nu toe! hie es gevaen.'
Doe mochtemen sien porren saen
Alle die in dine huus waren.
Selve die paper ne wilde niet sparen,
Quaem ute sinen bedde moedernaect.
Martinet, hi was geraect
Tote Tybeert ende riep: 'Hijs hier.'
Die pape spranc an dat vier
Ende ghegreep zijn wijfs rocke.
Een offerkeersse nam vrauwe Julocke
Ende ontstacse metter haest.
Die pape liep Tybeert naest
Ende ghincken metten rocke slaen.
Doe moeste Tybeert daer ontfaen
Wel meneghen slach al in een.
Die pape stont, als hem wel sceen,
Al naect ende slouch slach in slach
Up Tybeert, die voer hem lach.
Daer ne spaerdene haer ne gheen.
Martinet ghegreep eenen steen
Ende wa rp Tybeert een oghe uut.
Die pape stont al bloeter huut
Ende hief up eenen groeten slach.
Alse Tybeert dat ghesach,
Dat hi emmer sterven soude,
Doe dedi een deel als die boude,
Dat dien pape verghinc te schanden.
Beede met claeuwen ende met tanden
Dedi hem pant, alsoet wel scheen,
Ende spranc dien pape tusschen die been,
In die burse al sonder naet,
Daermen dien beyaert mede slaet.
Dat dinc viel neder up den vloer.
Die vrauwe was zeerich, ende zwoer
Bi der zielen van haren vader,
Sine wilde wel om al gader
Die offerande van eenen jare,
Dat niet den paper ghevallen ware
Dit vernoy ende dese scame.
So sprac: 'Int sleets duvels name
Moete dit strec sijn gheset!
Siet, lieve neve Martinet,
Dit was van uwes vader ghewande;
Siet hier mijn scade ende mijn scande,
Emmer meer voert in allen stonden:
Al ghenase hi van der wonden,
Hi blivet den soeten spele mat.'
Reynaert stont noch doe voer tgat.
Doe hi dese tale hoerde,
Hi louch dat hem bachten scorde
Ende hem crackede die taverne.
Doe sprac hi te sinen scherne:
'Swijg het, Julocke, soete vrauwe,
Ende laet zijncken desen rauwe
Ende laet bliven uwen toren.
Wattan? al hevet u heere verloren
Eenen vanden clippelen zinen,
Al te meer so sal hi pinen.
Laet bliven dese tale achtre;
heneset die pape, en es gheen lachtre
Dat hi ludet met eere clocken.'
Dus troeste Reynaert vrauwe Julocken,
Die pape mochte langer niet
hestaen, hi viel in onmacht.
Doe hiefsene up met haerrre cracht
Ende drouchene recht te bedde waert,
Hierbinnen keerde Reynaert
Alleene ter herberghen waert,
Ende l iet Tybeert zeere vervaert
Ende in zorghen van der doot.
Al was Tybeerts zorghe groet,
Doe hise alle onledich sach
Over dien pape, die daer lach
hewont, doen ghinc hi hem pinen,
So dat hi metten tanden zine
Die pese midden beet ontwee.
Doe ne wildi letten nemme
Ende spranc weder ute ten gate
Ende dede hem up die rechte strate,
Die tes coninx waert ghelach.
Eer hi daer quam, so waest dach
Ende die zonne begonste rijsen.
In eens arems ziecs wijsen
Quam Tybeert in thof gheronnen,
Die tes papen hadde ghewonnen
Dat hi langhe claghen mach.
Als die coninc dit versach,
Dat hi hadde dat oeghe verloren,
Doe mochtemen vreeselike horen
Den coninc dreeghen den dief Reynaert.
Die coninc doe niet langher ne spaert,
Hine riep sine baroene te rade,
Ende vraechde, wat hi best dade
Jeghen Reynaert overdaet.
Doe wart ghindre menich raet,
Hoemen Reynaert ter redenen brochte,
Die dese overdaet wrochte.
Doe sprac Grimbeert die das,
Die Reynaert broeder sone was:
'Ghi heeren, ghi hebt meneghen raet.
Al ware mijn oem noch also quaet,
Salmen vry recht voert draghen,
Men salne drie waerven daghen,
Alsomen doet eenen vryen man.
Ende en comt hi niet dan,
So es hi sculdich alre dinc.
Daer hi af voer den coninc
Van desen heeren wes beclaghet.'
'Wie wildi, Grimbert, dattene daghet?'
Sprac de coninc. 'Wie es hier,
Die sijn oeghe ofte sijn lier
Wille seten in avontueren
Omme eene felle creature?
Ic wane, hier nimene en es so zot!'
Grimbeert sprac: 'So helpe mi God!
Siet mi hier, ic bem so coene,
Dat ic wel dar bestaen te doene
Dese bodscap, ghebiedijt.'
'Grimbeert, gaet wech ende zijt
Vroet ende wacht u jeghen mesval.'
Grimbert sprac: 'Coninc heere, ic sal.'
Dus gaet Grimbert te Malpertuus.
Als hire quam, vant hi in huus
Sinen oem ende vrauwe Hermelijnen,
Die bi hareniet welpenkijnen
Laghen in die haghedochte.
Ende ten eersten dat Grimbert mochte,
Groette hi sinen oem ende ziere moyen.
Hi sprac: 'En sal u niet vernoyen
Des onrechts, daer ghi in zijt?
Dincket u noch niet wesen tijt,
Dat ghi trect, oem Reynaert,
Tote des conincs hove waer,
Daer ghi wel zeere zijt beclaghet?
hi zijt drie waerven ghedaghet.
Vermerrendi maerghin den dach,
So zorghic, dat u ne mach
Ne gheene ghenade me ghescien.
hi sult in den derden daghe sien
Uwen casteel bestormen, Malpertuus.
hi sult gherecht sien voor u huus
Eene galghe oft een rat.
Over waer segghic u dat:
Beede u kindre ende u wijf
Sullen verliesen haer lijf
Lachterlike, al sonder waen.
Ghine moghet selve niet ontgaen.
Daer omme es u de beste raet,
Dat ghi met mi te hove gaet.
Hets messelic hoet ghevallen mach:
U es dicken up eenen dac
Vremder avontueren ghevallen,
Dan ghi noch, quite van hem alle,
Met des coninx orlove
Mearghin sciet uten hove.
'Reynaert seide: 'Ghi secht waer.
Nochtan, Grimbeert, comme ic daer
Onder des conincs ghesinde,
Dat ic binnen den hovende vinde,
Es up mi verbolghen al.
Quame ic danen, het ware gheval.
Nochtan dinct mi beter wesen
(Ghenese of ic mach ghenesen),
Dat ic met u te hove vare,
Dan het al verloren ware,
Casteel, kindre ende wijf,
Ende daer toe mijns selves lijf.
In mach den coninc niet ontgaen.
Alse ghi wilt, so willic gaen.
'Hoert,' seit hi, 'vrauwe Hermelijne,
Ic bevele u die kindre mine,
Dat ghire wale pleghet nu.
Voer alle dandre bevelic u
Minen zone Reynaerdine.
Hem staen wel de gaerdeline
In zine muulkine over al.
Ic hope dat hi mi slachten sal.
Hier es Rossel, een scone dief!
Die hebbic nochtan harde lief,
Ja, als yement sine kindre doet.
Al eist, dat ic nu van hier moet.
Ic salt mi nemen harde na,
Up dat ic mach, dat ic ontga.
Grimbeert neve, God moet u lonen.
'Met hoofschen woorden ende met sconen
Nam Reynaert an de sine orolof
Ende ruumde sijns selves hof.
A, hoe drouve bleef vrauwe Hermeline;
Ende hare cleene welpekine
Doe Reynaert sciet uut Malpertuus
Ende hi hof liet ende huus
Aldus omberaden staen!
Nu hoert wat Reynaert heeft ghedaen.
Teerst dat hi quam an der heyden,
Hi sprac te Grimbeerte ende zeidde:
'Grimbert, scone wel soete neve,
Van sorghen suchtic ende beve.
Lieve neve, ic wille gaen
(Nu hoert mine redene saen)
Te biechten hier te di:
Hier nes ander pape b i.
Hebbic mine biechte ghedaen,
Hoe so die saken sijn vergaen,
Mine ziele sal te claerre wesen.'
Grimbeert nu hoert haerwaert
Ende vandet mi gherade.
Siet, ic comme u te ghenaden
Van alle gader miere mesdaet.
Nu hoert, Grimbeert, ende verstaet:
Confiteor pater mater,
Dat ic den otter ende den cater
Ende alle diere hebbe mesdaen;
Daer af willic mi in biechten dwaen.'
Grimbeert sprac: 'Oem, walschedi?
Of ghi yet wilt, spreect jeghen mi
In dietsche, dat ict mach verstaen.'
Doe sprac Reyn: 'Ic hebbe mesdaen
Jeghen alle diere die leven.
Bidt Gode, dat hijt mi moete vergheven.
Ic dede minen oem Brune
Al bloedich maken sine crune.
Tybeert dede ic muse vaen,
Daer ickene zeere dede slaen:
Tes papen huus, daer hi spranc int strec.
Ic hebbe ghedaen groet ongherec
Canticleer ende sine kindre;
Waren si meerre ofte mindre,
Dicken makedicse los.
Dor recht beclaghet hi den vos.
Die coninc en es mi oec niet ontgaen:
Ic hebbe hem toren oec ghedaen:
Ic hebbe hem toren oec ghedaen
Ende mesprijs der coninghinne,
Datsi spade sulle n verwinnen
Also vele eeren van mi.
Oec hebbic, dat segghic di,
Grimbeert, mee liede bedroghen
Dan ic di soude ghesegghen moghen.
Ende Ysengrijn, dat verstaet
Hietic oem dor baraet.
Ic maectene moonc ter Elmaren,
Daer wi beede begheven waren.
Dat wart hem al te zeere te pinen.
Ic dede hem al te zeere te pinen.
Ic dede hem an die clockelijnen
Binden beede sine voete.
Dat luden wart hem doe so soete,
Dat hijt emmer wilde leeren.
Dat verghinc hem tonneeren.
Want hi luudde so utermaten,
Dat alle die ghinghen bi der straten,
Ende waren binnen der Elmare,
Waenden dat die duvel ware,
Ende liepen daer si luden hoerden.
Eer hi doe conste in corten woerden
Ghespreken: 'Ic wille mi begheven,'
Hadsi hem na ghenomen tleven.
Sint dedic hem crune gheven.
Hem meachs ghedincken al zijn leven;
Dat weetic wel over waer.
Ic dede hem af bernen dat haer,
So dat hem af die zwaerde cramp.
Sint dedic hem meerren scamp,
Up tijs, daer icken leerde visschen,
Daer hi mi niet conste ontwisschen.
Hi ontfincker meneghen slach.
Sint leeddick ene up eenen dach
Tote des papen van Bolois.
In al dat lant van Vermendoys
So en woende gheen pape riker.
Die selve pape hadde eenen spijker,
Daer menich vet bake in lach;
Des haddic dicken goet ghelach.
Onder dien spijker haddic een gat
Verholenlike ghemaect; in dat
Daer dedic Ysengrijn in crupen.
Daer vant hi rentvleesch in cupen
Ende baken hanghende vele.
Des vleesch dedi dor sine kele
So vele gheliden utermaten:
Als hi weder uten gate
Waende keeren, uter noet,
Hem was dien leeden buuc so groet,
D at hi beclaghede zijn ghewin.
Daer hi was commen hongherich in,
Ne condisat niet commen uut.
Ic liep, ic maecte groet gheluut
Int dorp ende maecte groet gherochte.
Nu hoert, wat ic daer toe brochte.
Ic liep, aldaer die pape zat
Te ziere taflen ende at.
Die pape hadde eenen cappoen.
Dat was dat alre beste hoen
Dat men in al dat lant vant.
Hi was ghewent al toter hant;
Dien prandic in minen mont
Voer die tafle daer hi stont,
Al daer die pape toe sach.
Doe ripe die pape: 'Nu vanc, spracach!
Helpe, wie sach dit wonder nye?
Die vos comt, daer ic toe zye,
Ende roeft mi in mijns selves huus.
So helpe mi sancta spiritus;
Te wers hem dat hire quam!'
Dat tafelmes hi up nam
Ende stac de tafle, datso vloech
Verre boven mi harde hoech
In middenwaerde up den vloer.
Hi vloucte zeere ende zwoer
Ende hi riep lude: 'Slach ende val!'
Ende ic voeren ende hi na.
Sijn tafelmes haddi verheven
Ende brochte mi ghedreven
Up Ysingrijn daer hi stont.
Ic hadde dat hoen in minen mont,
Dat harde groet was ende zwaer.
Dat so moestic laten daer,
Waest mi leet ofte lief.
Doe riep die pape: 'Ay, heere dief,
Ghi moet den roef hier laten!
Hi riep ende ic ghinc miere straten
Danen daer ic wesen woude.
Alse die pape up heffen soude
Dat hoen, sach hi Ysingrine
Doe naecte him eene grote pine.
Hi warpene int oeghe metten messe.
Den pape volchden zi zesse,
Die alle met groeten staven quamen,
Ende als si Ysingrijn vernamen,
Doe maecten si een groet gheluut.
Ende die ghebuere quamen uut
Ende maecten grote niemare
Manlic andren, dat daer ware
In spapen spijker een wulf ghevaen,
Die hem selven hadden ghedaen
Bi den uke in dat gat.
Als die ghebuere ghevreeschden dat,
Liepen si dat wonder bescauwen.
Aldaer wart Ysingrijn te blauwen,
So dat hem ghinc al uten spele,
Want hi ontfincker harde vele
roete slaghe ende groete worpe.
Dus quamen die kindre van den dorpe.
Ende verbonden hem die oghen.
Het stont hem so, hi moest ghedoghen.
So zeere slouchsi ende staken;
Dat sine uten gate traken,
Doe ghedoghedi vele onghevals,
Ende bonden hem an sinen hals
Eenen steen, ende lieten gaen,
Ende lietene dien honden saen,
Diene ghinghen bassen ende jaghen.
Oec diende men hem met grote slaghen
So langhe, dat hi ghelove was.
Doe viel hi neder up dat gras,
Of hi ware al steendoot.
Doe was dier kindre bliscap groot.