Vanden Vos Reynaerde/Deel V

Vanden Vos Reynaerde

Deel I · Deel II · Deel III · Deel IV · Deel V · Deel VI · Deel VII

Nochtan dat was mi lettel noot:
Ne waer dat mijn zin so groot
Die lieve drouch te minen oem
(Die mijns nemet crancken goem),
Ic hadde ghewonnen wel tetene.
Coninc, dit doe ic u te wetene:
Ic hebbe noch selver ende gout,
Dat al es in mier ghewout,
So vele, dat cume een waghen
Te seven waerven soude ghedraghen.
Alse die coninc die verhoerde,
Gaf hi Reynaerde felle andwoerde:
'Reynaert, wanen quam u die scat?'
Reynaert andwoerde: 'Ic segghu dat,
Wijldijt weten, also ict weet;
No dor lief no dor leet
Sone salt danne bliven verholen.
Coninc, dien scat was bestolen.
Ne waer hi oec ghestolen niet,
Daer ware die moert bi ghesciet
An u lijf, in rechter trauwen,
Dat alle uwen vrienden mochten rauwen.
Die coninghinne wart vervaert
Ende sprac: 'O wy, lieve Reynaert!
O wy, Reynaert, O wy, O wy!
O wy, Reynaert, wat sechdi?
Ic mane u bider selven vaert,
Dat ghi no ons secht, Reynaert,
Die u ziele varen sal,
Dat ghi ons secht die waerheit al
Openbare, ende brinct voort,
Of ghi weet van enegher moort
Of eenen mordeliken raet,
Die jeghen minen heere gaet;
Dat laet hier openbare horen!'
Nu hoer, hoe Reynaert sal verdoren
Den coninc entie coninghinne,
Ende hi bewerven sal met zinne
Des coninx vrienscap ende sine hulde,
Ende hi buten haerrre sculde
Brune ende Ysingrijn beede
Up hief in groter onghereede,
Ende in veetten ende in ongheval
Jeghen den coninc bringhen sal.
Die heereniet, die nu waren so fier,
Datsi Reynaerde waenden bier
Te sinen lachtren hebben ghebrauwen,
Ic wane wel in rechter trauwen,
Dat hi sal weder mede blanden,
Dien hi sullen drincken met scanden.
In eenen ghelaten van drouven zinne
Sprac Reynaert: 'Edele coninghinne,
Al haddi mi nu niet ghemaent,
Ic bem een die sterven waent:
In laet niet ligghen up mijn ziele.
Ende waert so dat mi gheviele,
Mi stonder omme in de helle te sine,
Daer die torment es entie pine.
In dieniet dat die coninc milde
Een ghestille maken wilde,
Ic soude segghen met ghenaden,
Hoe jammerlike hi was verraden,
Te mordene van zinen lieden.
Nochtan diet alre meest berieden,
Sijn som van minen liefsten maghen,
Die ic noede soude bedraghen,
Ne daet die zorghe van der hellen,
Daermen seit dat si in quellen,
Die hier sterven ende moort
Weten, sine bringhense voort.
Dien coninc wart die herte zwaer
Ende sprac: 'Reynaerdat, sechstu mi waer?'
'Waer?' sprac Reynaert, 'vraechdi mi des?
Jane weet ghi wel, hoet met mi es?
Ne bewaent niet, edel coninc,
Al bem ic een aermijnc:
Hoe mochtic sulke moert ghetemen?
Waendi dat ic wille nemen
Eene loghene up mine langhe vaert?
En trauwen neen ic,' sprac Reynaert,
Bi der co ninghinne rade,
Die zeere ontsach des sconinx scade,
heboet die coninc openbare,
Dat daer niemen so coene en waren,
Dat hi een wordekijn yet sprake,
Tote dien dat Reynaert met ghemake
Hadde vulseit al sinen wille.
Doe zweghen si alle gader stille.
Die coninc hiet Reynaerde spreken.
Reynaert was van fellen treken;
Hem dochte scone zijn gheval.
Hi sprac: 'Nu zwighet over al,
Na dien dat es den coninc lief.
Ic sal u lesene sonder brief
Die verraderen openbare,
So dat ic niemene en spare,
Dien ic te wroughene sculdich bem;
Dies lachter hevet, scaems hem!'
Nu verneemt alle gader,
Hoe Reynaerdat sinen erdschen vader
Met verradenessen sal bedraghen,
Ende eenen van sinen liefsten maghen:
Dat was Grimberte den das,
Die hem hout van herte was.
Dat dede Reynaert omme dat,
Dat hi wilde, datmen te bat
Sinen woerden gheloven soude
Van sinen viande, of hi hem woude
Die verranesse tyen an.
Nu hoert, hoe hi des began.
Reynaert sprac: 'Wilen teer stonden
Hadde mine heere mijn vader vonden
Des coninx Ermerikes scat
In eenen ve rholnen stat.
Doe mijn vader hadde vonden
Den scat, wart hin in corten stonden
So overdadich ende so fier,
Dat hi veronweerde alle dier
Die sine ghenote te voren waren.
Hi dede Tyberte den kater varen
In Arttinen, dat wilde lant,
Al daer hi Brunen den beere vant.
Hi ontboet Brune grote Gods houde,
Ende hi in Vlaendren commen soude,
Ende hi coninc wilde wesen.
Bruun wart vro van desen:
Hi hadt meneghen dach begaert.
Daer maecte hi hem te Vlaendren waert
Ende quam in Waes, int soete lant,
Daer hi minen vader vant,
Mijn vader ontboet Grimbeerte den wysen,
Ende Ysingrijn den grijsen,
Tybeert die kater was die vijfte;
Ende quamen teene dorpe, hiet Hijfte.
Tusschen Hijfte ende hend
Hilden si haer parlement
In eere belokenre nacht
Daer quamen si bi sduvels cracht
Ende bi sduvels ghewelt,
Ende zwoeren daer an twoeste velt
Alle vive des coninx doot.
Nu hoert wonder alle groot,
Watsi nch over een draghen:
Wilde yement van sconinx maghen
Dat wedersegghen, mijn vader soude
Met sinen selvere, met zinen goude
So den ghenen steken achtre,
Dat sijs souden hebben lachtre.
Dit weetic, ende segghe u hoe.
Eens morghins harde vroe
heviel dat mijn neve die das
Van wine een lettel droncken was,
Ende lyet in verholnen rade minen
Wive, miere vrauwen Hermelinen,
Ende al van pointe te pointe seide,
Daer si liepen an die heyde
Mijn wijf is eenre vreemde vrauwe,
Ende gaf Grimberte hare trauwe,
Dat verholen bliven soude.
Ten eersten datso quam ten woude,
Daer ic was ende so mi vant,
So telde zoet mi te hant,
Ne waer het was al stillekine.
Oec sede zoet bi sulken lijcteekine,
Dat ict kende so waer,
Dat mi alle mine haer
Upwaert stonden van groten vare,
Mine hertende wart mi openbare
Also caut als een ijs.
Dies zijt zeker ende wijs:
Die pude wijlen waren vry,
Ende oec so beclaechden hem zij,
Datsi waren sonder bedwanc.
Ende si maecten een ghemanc
Ende so groet ghecray up Gode,
Dat hi hem gave bi sinen ghebode
Eenen coninc diese dwonghe.
Dies baden die oude enti jonghe
Met groten ghecraye, met groten ghelude.
God gheroerde die pude
Teenen tijde van den jaren,
Ende sende hem den coninc Odevare,
Diese verbeet ende verslant
In alle landen daer hise vant,
Beede in water ende in velt;
Daer hise vant in sine ghewelt,
Hi dede hem emmer onghenade.
Doe claechden si; het was te spade.
Het was te spade, ic secht u twy:
Sij die voren waren vry,
Sullen sonder wederkeer
Sijn eyghin bliven emmermeer,
Ende leven eewelike in vare
Van den coninc Odevare.
hi heereniet, aerme ende rike,
Ic vruchte oec dies ghelike
Dat nu van u soude ghevallen.
Doe droughic z orghe voer ons allen.
Dus hebbic ghezorghet voer u;
Dies dancti mi lettel nu.
Ic kenne Brunen valsch ende quaet
Ende vul van alre overdaet.
Ic peinsde, worde hi ons zeere,
Dat wil alle waren verloren.
Ic kenne, den coninc, so wel gheboren,
Ende soete ende goedertiere
Ende ghenadich allen dieren;
Het dochte mi bi allen dinghen
Eene quade manghelinghe,
Die ons ne mochte comen
Noch teeren noch te vromen
Hier omme peinsdic ende poghede.
Mine herte grote zorgheniet ghedoghede,
Hoe zo erghe eene zake,
hescort wo rde, ende brake
Mijns vaders bosen raet,
Die eenen dorper, eenen vraet,
Coninc ende heere maken waende.
Emmer badic Gode ende maende,
Dat hi den coninc minen heere
Behilde sine warelt eere.
BEdi ic kenne wel dat,
Behilde mijn vader sinen scat,
Si souden wel des raets ghetelen
Onder hem ende sinen ghespelen,
Dat die coninc worde verstoten.
In diepen ghepeinse ende in groten
Was ick dicken, hoe ic dat
Soude vinden: Waer die scat
Lach, die mijn vader hadde vonden.
Ic wachte bnauwe tallen stonden
Minen vader en de leide laghen
In meneghen bosch, in meneghe haghen,
Beede in velde ende in woude,
Waer mijn vader, die lusteghe oude,
Hene trac ende henen liep.
Was het droghe, was het diep,
Waest bi nachte, waest bi daghe,
Ic was emmer in die laghe.
Waest bi daghe, waest bi nachte,
Ic was emmer in die wachte.
Up eene stont gheviel daer naremDat ic mi decte met groten vare
Ende lach ghestrect neven deerde,
Ende van den scatte die ic begheerde,
herne yewer hadde vernomen.
Doe saghic minen vader comenUte eenen hole ghel oepen.
Doe began ic ten scatte hopen,
Bi den barate als ic hem sach
Drijven, als ic u segghen mach.
Want doe hi uten holle quam,
Sach ic wel ende vernam,
Dat hi omme sach, ende merkedi,
Of hem yemene ware bi.
Ende als hi niemene en sach,
Doe queddi den sconen dach,
Ende stoppede dat hol met sande,
Ende maectet ghelijc den andren lande.
Dat ic sach, ne wiste hi niet.
Doe saghic, eer hi danen sciet,
Dat hi den steert liet mede gaen,
Daer sine voete hadden ghestaen,
Ende decte sijn spore metter mouden.
Daer le erdic an den vroeden ouden
Een lettel meesterlike liste,
Die ic te voren niet ne wiste.
Aldus voer mijn vader danenTen dorpe waert, daer die hanen
Ende die vette hinnen warenTeerst dat ic mi durste baren,
Spranc ic up ende liep ten hole:
In wilde niet langher zijn in dole.
Ende ic gheraecter toe te hant.
Sciere scraefdic up dat zant
Met minen voeten ende croep in.
Al daer vandic groet ghewin:
Daer vandic selver ende goud.
Hier es niemen nu so oud,
Dies nye so vele te gader sach,
Doe ne spaerdic nach no da ch,
Ic en ghinc trecken ende draghen,
Sonder karre ende waghen,
Over dach ende over nacht,
Met algader miere cracht.
Mi halp mijn wijf, vrauwe Hermeline.
Desprac dogheden wi grote pine,
Eer wi den overgroeten scat
Brochten in een ander gat,
Daer hi bet lach tonsen gelaghe.
Wij droughene onder eenen haghe
In een hol verholenlike.
Doe was ic van scatte rike.
Nu hoert, watsi hier binnen dadn,
Die den coninc hadden verraden.
Brune, die beere, sendde uut
Verholenlike zijn saluut
Achter lande, ende omboet
Al den ghenen rijcheit groet,
Die dienen wilden omme tsout.
Hi beloofde hem selver ende gout
Te ghevene met milder hant.
Mijn vader liep in al dat lant
Ende drouch des Brunen baniere.
Hoe lettel wiste hi, dat de diere
Te sinen scatte waren gheraect,
Dies hem so quite hadden ghemaect!
En ware die scat niet ontgonnen,
Hi hadder met die sat van Lonnen
Alte gader moghen coepen.
Dus wan hi an zijn omme loepen.
Doe mijn vader al omme ende omme
Tusschen dier Elve entier Zomme
Hadde gheloepen al dat lant,
Ende hi meneghe n coenen serjant
Hadde ghewonnen met sinen goude,
Die hem te hulpen commen soude,
Alse die zomer quame int lant,
Keerde mijn vader daer hi vant
Brune entie ghesellen zine.
Doe teldi die grote pine
Ende die menechfoudeghe zorghe,
Die hi voer die hoghe borghe
Int lant van Sassen hadde leden,
Daer die jagheren hadden gheleden
Alle daghe met haren honden,
Die hem vervaerden te meneghen stonden.
Dit telde hi te spele al gader.
Daer na so toghede mijn vader
Brieve, die Brunen wel bequamen,
Daer 1200 al bi namen
Sheerre Ysingrijns maghe in stonden,
Met scerpen claeuwen, met diepen monden,
Sonder die catte ende die baren,
Die alle in Bruuns souden waren,
Ende die vossen metten dassen
Van Doringhen ende van Sassen.
Dese hadden alle ghezworen,
In dien datmen hem te voren
Van 20 daghen ghave haer sout,
Si souden Brunen met ghewout
Seker wesen tsinen ghebode.
Dit benam ic sl, danct Gode!
Doe mijn vader hadde ghedaen
Sine boscap, hi soude gaen
Ende scauwen zinen scat.
Ende als hi quam ter selver stat,
Dar hine ghelaten hadde te voren,
Was die scat al verloren
Ende sijn hol was up te broken.
Wat holpe vele hier af ghesproken?
Doe mijn vader dat vernam,
Wart hi zeerich ende gram,
Dat hi van torne hem selven hinc.
Dus bleef achter Brunen dinc
Bi miere behendichede al.
Nu meerct hier mijn ongheval:
Heere Ysingrine ende Brune de vraet
Hebben nu den nauwen raet
Metten coninc openbare,
Ende arem man Reynaerd es die blare!'
Die coninc entie coninghinne,
Die beede hopeden ten ghewinne,
Si leedden Reynaerde buten te rade
Ende bade n hem, dat hi wel dade
Ende hi hem wijsde sinen scat.
Ende alse Reynaerd horde dat,
Sprac hi: 'Soudic u wijsen mijn goet,
Heere coninc, die mi hanghen doet?
So waer ic uut minen zinne.'
'Neen Reynaert,' sprac die coninghinne,
'Mine heere sal u laten leven,
Ende sal u vriendelike vergheven
Alle gader sinen evelen moet,
Ende ghi sult voertmeer sijn vroet
Ende goet ende ghetrauwe.
'Reynaerdat sprac: 'Dit doe ic, vrauwe,
In dien dat mi de coninc nu
Vaste ghelove hier voer u,
Dat hi mi gheve sine hulde,
Ende hi mi alle mine sculde
Wille vergheven, ende omme dat
So willic hem wijsen den scat
Den coninc, al daer ghi leghet.
Die coninc sprac: 'Ic ware ontweghet,
Wildic Reynaerde vele gheloven:
Hem es dat stelen ende dat roven
Ende dat lieghen gheboren int been.
Die coninghinne sprac: 'Heere neen,
hi moghet Reynaerde gheloven wel.
Al was hi hier te voren fel,
Hi es nu niet dat hi was.
hi hebt ghehoert, hoe hi den das
Ende sinen vader hevet bedreghen
Met morde, die hi wel beteghen
Mochte hebben andren dieren,
Wildi meer zijn argertieren
Ofte fel ofte onghetrauwe.
Doe sprac die coninc: 'Gentel vrauwe,
Al waendic, dat mi soude scaden,
Eist dat ghijt mi dorret raden,
So willict laten up u ghenent,
Dese vorworde ende dit convent,
Up Reynaerts trauwe staen.
Ne waer ic segghe hem sonder waen:
Doe hi meer eerchede,
Alle die hem ten tienden lede
Sijn belanct, sullent becoepen.
'Reynaerdat sach den coninc beloepen
Ende wart blide in sinen moet
Ende sprac: 'He, ic ware onvroet,
Ne gheloofdic u niet also.'
Doe nam die coninc een stro
Ende vergaf Reynaerde al gader
Die wanconst van sinen vader
Ende sijns selves mesdaets toe.
Al was Reynaert blide doe,
Dat en dinct mi gheen wonder wesen.
Jane was hi van der door ghenesen?
Doe Reynaert quite was ghelaten,
Was hi blide utermaten,
Ende sprac: 'Coninc, edel heere,
God moetende u loenen al die eere,
Die ghi mi doet, ende mijn vrauwe,
Ic secht u wel bi miere trauwe,
Dat ghi mi vele eeren doet,
So groet eerre ende so groet goet,
Dat niemen nes onder die zonne,
Dien ic also wale jonne
Mijn scats ende miere trauwen,
Als ic u doe ende mierre vrauwen.
'Reynaert nam een stroe voer hem
Ende sprac: 'Heere coninc, nem
Hier gheve ic di up den scat,
Die wijlen Ermeric besat.
Die coninc ontfinc dat stroe
Ende dancte Reynaerde zoe,
Als quansijs: 'Dese meact mi heere,'
Reynaerts herte louch so zeere,
Dat ment wel na an hem vernam,
Die die coninc so ghehorsam
Al gader was te sinen wille.
Reynaert sprac: 'He, zwighet stille.
Merket, waer mine redene gaet.
Int oestende vn Vlaendren staet
Een bosch, ende heet Hulsterloe.
Coninc, ghi moghet wesen vroe,
Mochti onthouden dit:
Een borne, heet Kriekepit,
aet zuutwest niet verre danen.
Heere coninc, ghine dorft niet wanen,
Dat ic u de waerheit yet messe.
Dats eensprac de meeste wildernesse,
Die men hevet in enich rike.
Ic segghe u oec ghewaerlike,
Dat somwijlen es een half jaer,
Dat toten borne commet daer
No weder man no wijf,
No creature die hevet lijf,
Sonder die ule enti scuviit,
Die daer nestelen in dat cruut,
Of eenich ander voghelijn,
Dat elwaer gheren wi lde zijn,
Ende daer bi avontuere lijdet;
Ende daer in leghet mijn scat ghehidet.
Verstaet wel ditte, es u nutte:
Die stede heetet Kriekeputte.
hi sult daer gaen ende mijn vrauwe,
Ne wetet oec niemene so ghetrauwe,
Die ghi sult laten wesen u bode;
Verstaet mi wel, coninc, dor Gode:
Maer gaet daer selve,ende alse ghi
Dien selven putte commet bi,
hi sult vinden jonghe baerken.
Heere coninc, dit suldi maerken:
Die alre naest den putte staet,
Coninc, tote dier baerken gaet.
Daer leghet die scat onder begraven.
Daer suldi delven ende scraven
Een lettel mos in deene zijde.
Daer suldi vinden menich ghesmide
Van goude, rijkelic ende scone.
Daer suldi vinden die crone,
Die Ermeric die coninc drouc,
Ende ander chiercheit ghenouch,
Edele steene, guldin waerc.
Men cocht niet omme dusent maerc.
Ay coninc, als ghi hebt dat goet,
Hoe dicken suldi peinsen in uwen moet:
Ay, Reynaert, ghetrauwe vos,
Die hier grouves in dit mos
Dese scat bij dijnre lust,
God gheve di goet waer du best!'
Doe andwoerde die coninc saen:
'Reynaer t, sal ic die vaert bestaen,
hi moet zijn mede in die vaert,
Ende gmoet on, Reynaert,
Helpen den scat ontdelven.
Ic ne wane bi mi selven
Al daer nemmermeer gheraken.
Ic hebbe ghehoort nomen Aken
Ende Parijs: eist daer yet na?
Ende also als ic versta,
So smeekedi, Reynaert, ende roomt.
Kriekeputte, dat ghi hier noomt,
Wanic, es een gheveinsde name.
Dit was Reynaerde ombequame,
Ende verbalch hem ende siede: 'Ja, ja,
Coninc, gg zijter also na,
Alse van Colne tote Meye.
Waendi, dat ic u die Leye
Wille wijsen in die flume Jordane?
Ic sal u wel toeghen, dat ic wane,
Orconde ghenouch al openbare.
'Lude riep hi: 'Cuwaert, comt hare,
Comet voer deniet coninc, Cuwaert!'
Die diere saghen dese vaert.
Hem allen wonderde, wat daer ware.
Cuwaert die ghinc met vare;
Hem wonderde, wat die coninc woude.
Reynaert sprac: 'Cu, hebdi coude?
hi bevet; zijt blide al sonder vaer,
Ende secht minen heere den coninc waer.
Dies maent hi u bi der trauwen,
Die ghi zijt sculdich miere vrauwen,
Ende die ic coninc sculdich bem.
Doe sprac Reynaert: 'So secht hem:
Weetstu waer Kriekeputte steet?'
Cuwaert sprac: 'Of ict weet?
Ja ic, hoene sout wesen soe?
Ne staet hi niet bi Hulsterloe
Up dien moer, in die wostine?
Ic hebber ghedoghet groete pine
Ende meneghen hongher ende menich coude
Ende aermoede so menichfoude
Up Kriekenputte so meneghen dach,
Dat ics vergheten niet ne mach.