Vanden Vos Reynaerde/Deel VI

Vanden Vos Reynaerde

Deel I · Deel II · Deel III · Deel IV · Deel V · Deel VI · Deel VII

Hoe mochte ic vergheten dies,
Dat al daer Reynout de Ries
Die valsche penninghe slouch,
Daer hi hem mede bedrouch
Entie ghesellen sine.
Dat was te voren eer ic met Rijne
Mijn gheselscap makede vast,
Die mi ghequijtte meneghen past.'
'O wy,' sprac Reynaert, 'soete Rijn,
Lieve gheselle, scone hondekijn,
Vergave God, waerdi nu hier!
Ghi sout toeghen vore desen dier
Met uwen sconen rijmen, waers te doene,
Dat ic noint wart so coene,
Dat ic eeneghe saken dede,
Daer ic den coninc mochte mede
Te mi waert belghen doen met rechte.
aet weder onder ghene knechte.
'Sprac Reynaert, 'haestelic, Cuwaert,
Mijn heere de coninc ne heeft tuwaert
heen sake te sprekene meer.'
Cuwaert dedee enen wederkeer
Ende ghinc van sconinx rade daer.
Reynaert sprac: 'Coninc, eist waer
Dat ic seide?' 'Reinaert, jaet.
Verghevet mi: ic dede quaet,
Dat ic u mestroude yet.
Reynaert, goede vrient, nu siet
Den raet, dat ghi met ons gaet
Ten putte, al daer die baerke staet,
Daer die scat leghet begraven onder.
'Reynaert sprac: 'Ghi secht wonder.
Waendi, in waers harde vro,
Coninc, oft mi stonden also,
Dat ic met u wandelen mochte
Also als ons beeden dochte,
Ende ghi, heere, waert al sonder zonde?
Neent, het es also ic u orconde,
Ende ict u segghe, al eist scame.
Doe Ysingrijn in sduvels name
In de ordine ghinc hier te voren
Ende hi te moonke wart bescoren,
Doe ne conste hem de provende niet ghenoughen,
Daer ses moenke hem bi bedroughen.
Hi claghede van honghere ende carmede
So zeere, dats mi ontfaermede.
Doe hi carmede ende wart traech,
Doe haddics rauwe, als een zijn maech,
Ende gaf hem raet dat hi ontran.
Daer omme bem ic in spaeus ban.
Maerghin, als die zonne up gaet,
Willic te Roeme om aflaet;
Van Roeme willic over zee.
Danen ne keeric nemmermee,
Eer ic so vele hebbe ghedaen.
Coninc, dat ic met u mach gaen
Tuwer eeren ende tuwer vromen,
Of ic te lande weder come.
Het ware een onscone dinc,
Souddi, heere coninc,
Maken uwe wandelinghe
Met eenen verwaten ballinghe
Als ic nu bem, God betere mi!'
Die coninc sprac: 'Re, zidi
Yet langhe verbannen?' Doe sprac Reinaert:
'Ja ic, hets drie jaer, dat ic wart
Voer den deken Hermanne
In vullen zeinde te bannen.
Die coninc sprac: 'Reynaert, na dat ghi zijt
Te bannen, men souts mi doen verwijt,
Reynaert, lietic u met mi wandelen.
Ic sal Cuwaerde ofte eenen andren
Toten scatte doen gaen met mi,
Ende ic rade u, Reynaert, dat ghi
Niet ne laet ghine vaert,
Dat ghi u van den banne claert.'
'Sone doe ic,' sprac Reynaert,
'Ic ga morghin te Rome waert,
Gaet na den wille mijn.
Die coninc sprac: 'Ghi dinct mi zijn
Bevaen in harde goede dinghen.
God jonne u, dat ghijt moet vulbringhen.
Reynaert, alse u ende mi
Ende ons allen nutte zi!'
Doe dese tale was ghedaen,
Doe ghinc Nobel die coninc staen
Up eene hoghe stage van steene.
Daer hi up plach te stane alleene,
Als hi dat in zijn Hof te dinghe.
Die dieren saten teenen ringhe
Al omme ende omme in dat gras,
Na dien dat elc gheboren was.
Reynaert stont bi der coninghinne,
Die hi te rechte wel mochte minnen;
'Bidt voer mi, edele vrauwe,
Dat ic u met lieve weder scauwe.
'Soe sprac: 'Die heere, daert al an staet,
Doe u van zonden vul aflaet.
Die coninc entie coninghinne
Ghingen met eenen bliden zinne
Voer haer diere, aerme ende rike.
Die coninc die sprac vriendelike:
'Re es hier commen te hove
Ende wille, dies ic Gode love,
Hem betren met al zinen zinnen.
Ende mijn vrauwe de coninghinne
Hevet so vele ghebeden voer hem,
Dat ic zijn vrient worden bem
Ende hi versoent es jeghen mi,
Ende ic hem hebbe ghgheven vry
Beede lijf ende lede.
Reynaerde ghebiedic vullen vrede,
Anderwaerf ghebiedic hem vrede,
Ende derde waerven mede,
Ende ghebiede u alle bi uwen live,
Dat ghi Reynaerde ende zinen wive
Ende zinen kindren eere doet,
Waer si commen in u ghemoet,
Sijt ni nachte, zijt bi daghe.
In wille meer gheene claghe
Van Reynaerts dinghen horen.
Al was hi rouckeloes hier voren,
Hi wille hem betren, ic segghe u hoe:
Reynaert wille maerghen vroe
Palster ende scerpe ontfaen
Ende wille te Roeme gaen,
Ende van Rome, danen wille hi over zee,
Ende dan commen nemmermee,
Er hi heft vul aflaet
Van alre zondeliker daet.
Deser tale hevet Tiecelin vernomen
Ende vloech danen dat hi se comen
Ende hi vant die drie ghesellen.
Nu hoert, wat hi hem sal tellen.
Hi sprac: 'Keytive, wat doedi hier?
Reynaert es meester bottelgier
Int hof ende moghende utermaten.
Die coninc heeftene quite ghelaten
Van alle sineniet mesdaden
Ende ghi zijt alle drie verraden.
Isengrijn began andwoerden
Te Tieceline met corten woerden:
'Ic wane, ghi lieghet, heere raven.'
Mettien woerde began hi scaven,
Ende Brune die volchde mede.
Si ghinghen recken hare lede,
Loepende tes coninc waert.
Tybeert bleef zeere vervaert,
Ende hi bleef sittende up die galghe.
Hi was van sinen ruwen balghe
In zorghen so groet utermaten,
Dat hi gherne will laten
Sine oeghe varen over niet,
Die hi in spapen scuere liet,
In dien dat hi verzoent ware.
Hine wiste wat doen van vare,
Dan hi ghinc sitten up die micke,
Hi claechde vele ende harde dicke,
Dat hi Reynaerde ye bekinde.
Isengrijn quam met groeten gheninde
hedronghen voer die coninghinne
Ende sprac met eenen fellen zinne
Te Reynaert waert so verre,
Dat die coninc wart al erre
Ende hiet Ysingrine vaen
Ende Brune. Alsoende saen
Worden si ghevanghen ende ghebonden.
hine saghet nye verwoedde honden
Doen meer lachters doen dan hem dede,
Ysingrine ende Brunen mede.
Men voerese als leede gaste,
Men bantse beede daer so vaste,
Datsi binnen eere nacht
Met gheenrande cracht
Een let niet en mochten roeren.
Nu hoert, hoe hise voert sal voeren.
Reynaert, die hem was te wreet,
Hi dede, datmen Brunen sneet
Van sinen rugghe een velspot af,
Datmen hem teere scerpen gaf,
Voets lanc ende voets breet.
Nu ware Reynaert al ghereet,
Haddi vier verssche scoen.
Nu hoert, wat hi sal doen,
Hoe hi sal vier scoen ghewinnen.
Hi ruunde toter coninghinnen:
'Vrauwe, ic bem u peelgrijn.
Hier es mijn oem Ysingrijn;
Hi hevet vier vaste scoen;
Helpt mi, dat icse an mach doen.
Ic neme u ziele in mine plecht.
Het es peelgrins recht,
Dat hi ghedincket in sine ghebeden
Al tgoet datmen hem noyt dede.
hi moghet u ziele an mi scoyen.
Doet Haersenden miere moyen
heven twee van haren scoen.
Dit moghedi wel met eeren doen:
So blivet thuus in haer ghemac.
'Gherne,' die coninghinne sprac,
'Reynaert, ghine mochtes niet ombeeren,
Ghine hebt scoen. Ghi moetet varen
Uten lande in des Gods ghewout
Over berghe ende int wout,
Ende terden struke ende steene.
Dinen aerbeit wert niet cleene;
Hets dijn noet, dattu hebs scoen.
Ic wilre gherne mijn macht toe doen.
Die Ysingrijns waren u wel ghemicke:
Si zijn so vaste ende so dicke,
Die Ysingrijn draghet ende zijn wijf.
Al sout hem gaen an haer lijf,
Elkerlijc moet u gheven twee soen,
Daer ghi u vaert mede moet doen.
Dus hevet die valsche peelgrijn
Beworven dat dher Ysingrijn
Al toten knien hevet verloren
Van beede sine voeten voren
Dat vel al gader toten claeuwen.
hine saecht noint voghel braeuwen.
Die stilre hilt al sine leden,
Dan Ysingrijn de zine dede,
Doemen so jammerlike ontscoyde,
Dat hem dat bloet ten teen af vloyde.
Doe Ysingrijn ontscoyt was,
Moeste gaen ligghen up dat gras
Vrauwe Hersint die wulfinne
Met eenen wel drouven zinne,
Ende liet haer af doen dat vel,
Ende die claeuwen als wel,
Bachten van beede haren voeten.
Dese daet dede wel soeten
Reynaerde sinen drouven moet.
Nu hoert, wat clag hen hi noch doet:
'Moye,' zeit hu, 'moye,
In hoe meneghen vernoye
Hebdi dor minen wille ghewesen!
Dats mi al leet; sonder van desen
Eist mi lief; ic segghe u twi.
Ghi zijt (des ghelovet mi)
Een die leifste van minen maghen;
Bedi sal ic u scoen an draghen.
Godweet, dats al uwe bate;
hi sult an hoghen aflate
Deelen ende an al dat pardoen,
Lieve moyem dat ic in u scoen
Sal bejaghen over zee.'
Vrouwe Hersinden was so wee,
Datso cume mochte spreken:
'Ay, Reynaert, God moete mi wreken,
Dat ghi over ons siet uwen wille!'
Ysingrijn balch ende zweech stille
Ende zijn gheselle Brune, ne ware
Hem was te moede harde zware.
Si laghen ghebonden ende ghewont.
Hadde oec doe ter selver stont
Tybeert die cater ghewesen daer,
Ic dar wel segghen over waer:
Hi hadde so vele ghedaen te voren,
Hine waers niet bleven sonder toren.
Wat helpt, dat ict u maecte lanc!
Des ander daghes, voer de zonne upganc,
Dede Reynaert zijn scoen snoeren,
Die Ysingrijnsprac waren te voren
Ende zijns wijfs, vrauwe Hersenden,
Ende hadde vaste ghedaen benden
Om zine voeten, ende ginc
Daer hi vant den coninc
Ende zijn wijf die coninghinne.
Hi sprac met eenen soeten zinne:
'Heere, God gheve u goeden dach
Ende mier vrauwen, die ic mach
Prijs gheven met rechte.
Nu doet Reinaert gheven, uwen knechte,
Palster ende scerpe, ende laet mi gaen.
Doe dede die coninc haesten saen
Den capelaen, Belin de ram.
Ende als hi bi den coninc quam,
Sprac die coninc: 'Hier es
Dese pelgrijn, leest hem een gheles,
Ende ghevet hem scaerpe ende staf.
'Belin den coninc andwoerde gaf:
' He, in dar des doen niet.
Reynaert hevet selve beghiet,
Dat hi es in spaeus ban.
Die coninc sprac: 'Belin, wats dan?
Meester Jufroet doet ons allen verstaen:
Hadde een man alleene ghedaen
Also vele zonden als alle die leven,
Ende wilde aercheit al begheven
Ende te biechten gaen,
Ende penitencie daeraf ontfaen
Dat hi over zee wille varen,
Hi mochte hem selve wle claren.
'Belin sprac ten coninc echt:
'Ic en doere toe crom no recht
Van gheesteliker dinc altoes,
hine wilt mi quiten scadeloes
Jeghen bisscop en de jeghen den deken.
Die coninc sprac: 'In seven weken
Sone wane ic u bidden so vele.
Oec haddic liever, dat uwe kele
Hinghe, dan ic u heden bat.
Ende alse Beling hoerde dat,
Dat die coninc balch te hem waert,
Wart Belin so vervaert,
Dat hi beefde van vare,
Ende ghine ghereeden zine autare,
Ende began zinghen ende lesen
Al dat hem goet dochte wesen.
Doe Belin die capelaen
Oemoedelice hadde ghedaen
Dat ghetijde van den daghe,
Doe hinc hi van zine craghe
Eene scaerpe van Bruuns velle.
Oec gaf hi den felen gheselle
Den palster in de hant daerbi
Te zinen ghevoughe: doe was hi
Al ghereet te ziere vaert
Doe sach hi ten coninc waert.
Hem liepen die gheveinsde tranen
Neder neven zine granen,
Alse oft hi jammerlike in sine herte
Van rauwen hadde groten smerte.
Dit was bedi, ende anders niet,
Dat hi hem allen, die hi daer liet,
Niet hadde beraden al sulke pine
Alse Brune ende Ysingrine,
Haddet moghen ghevallen.
Nochtan stont hi ende bat hem allen,
Datsi over hem bidden souden,
Also ghetrauwelike als si wouden
Dat hi over hem allen bade.
Dat orlof nemen dochte hem spade,
Want hi gherne danen ware.
Hi was altoes zeere in vare,
Als die hem selven sculdich weet.
Doe sprac die coninc: 'Mi es leet,
Reynaert, dat ghi dus haestich zijt.'
'Neen, heere, het es tijt:
Men sal gheene weldaet sparen:
Uwen orlof, ic wille varen.
Die coninc sprac: 'Gods orlof!
Doe gheboet die coninc al dat hof
Met Reynaerde uutwaert te ghane,
Sonder alleene die ghevane.
Nu wart Reynaert peelgrijn.
Ende sijn oem Ysingrijn
Ende Brune die ligghen ghebonden
Ende ziec van zeeren wonden.
Mi dinct ende ic wane des,
Dat niement so ospellic es
Tusschen Polanen ende Scouden,
Die hem van lachene hadde onthouden
Dor rauwe die hem mochte ghescien,
Hadde hi Reynaerde doe ghesien.
Hoe wonderlic hi henen ghinc
Ende hoe ghemakelic dat hem hinc
Scaerpe ende palster omme den hals,
Ende die scoen, als ende als,
Die hi drough an zine been
hebonden, so dat hi sceen
Een peelgrijn licht ghenouch.
Reynaerts herte binnen louch,
Dor datsi alle met hem ghinghen
Met so groter zameninghen,
Die hem te voren waren wreet
Doe sprac hi: 'Coninc, mi es leet,
Dat ghi so verre met mi gaet;
Ic vruchtem het mach u wesen quaet.
Ghi hebt ghevaen twee mordenaren;
Ghevalt, datsi u ontvaren,
Ghi hebt u te wachtene meer
Dan ghi noint hadde eer.
Blijt ghesont ende laet mi gaen.'
Na dese tale ghinc hi staen
Up sine twee achterste voeten
Ende maende die diere, cleene ende grote,
Datsi alle voer hem baden,
Of si alle an sine weldaden
Recht deel nemen wouden.
Si seiden alle, datsi souden
Sijns ghedincken in haer ghebede.
Nu hoert voert, wat Reynaert dede,
Daer hi van den coninc sciet.
So drouvelic hi hem gheliet,
Dat hem somen zeere ontfaremde.
Cuwaert den haze hi becaremde:
'O wy, Cuwaert, sullen wi sceeden!
Of God wilt, ghi sult mi gheleeden
Ende mijn vrient Belin de ram;
Ghi twee, ghine daedt mi noint gram.
Ghi moet mi bet voert bringhen.
Ghi zijt van zoeter wandelinghen
Ende onberoupen ende goedertieren
Ende ombeclaghet van allen dieren
hestade es uwer beeder zede,
Als ic doe ten tijden dede,
Als ic cl usenare was,
Hebdi lovere ende gras,
hine doet ne gheenen eesch
Noch om broet, no om vleesch,
Noch om sonderlinghe spijse.
'Met aldus ghedanen prijse
Hevet Reynaert dese twee verdoort,
Datsi met hem ghinghen voort
Tote dat hi quam voer sijn huus
Ende voer de porte van Malpertuus.
Alse Reynaert voer de porte quam,
Doe sprac hi: 'Neve Belin de ram,
hi moet alleene buten staen.
Ic miet niet mine veste gaen;
Cuaert sal in gaen met mi.
Heere Belin, bidt hem, dat hi
Troeste wel vrauwe Hermelinen
Met haren cleen en welpkinen,
Als ic orlof an hem neme.
'Belin sprac: 'Ic bids heme,
Dat hise alleene troeste wale.'
Reynaert ghinc met scoenre tale
So smeeken ende losengieren
In so menegher manieren,
Dat hi barate brochte
Cuwaerde in sine haghedochte.
Als si in dat hol quamen,
Cuaert ende Reynaert tsamen,
Doe vonden si vrauwe Hermelinen
Met haren cleenen welpkinen.
Die was in zorghen ende in vare,
Want so waent, dat Reynaert ware
Verhanghen, ende als so vernam,
Dat hi weder thuus waert quam
Ende palster ende scerpe drouch,
Dit dochte haer wonders ghenouch.
So was blide ende sprac saen:
'Reinaert, hoe sidi ontgaen?'
'Ic bem worden peelgrijn.
Heere Brune ende heere Ysingrijn
Sijn worden ghisele over mi.
Die coninc hevet (danc hebbe hi!)
Cuaerde ghgheven in rechter zoene,
Al onsen wille mede te doene.
Die coninc die lyëde das,
Dat Cuaert die eerste was
Die ons verriet jeghen hem.
Ende bi der trauwen die ic bem
Sculdich u, vrauwe Hermeline:
Cuaerde naket eene groetende pine.
Ic bem up hem met rechte gram.
Ende alse dat Cuaert vernam,
Keerdi hem omme ende waende vlien.
Maer dat conste hem niet ghescien,
Want Reynaert hadde hem ondergaen
Die porte ende ghegreepen saen
Bi der kelen mordadelike.
Ende Cuaert riep ghenadelike:
'Helpt mi, Belijn, waer sidi?
Dese peelgrijn verbijt mi.'
Dat roupen was sciere ghedaen,
Bedi Reynaert hadde saen
Sine kele ontwee ghebeten.
Doe sprac Reynaert: Nu gaen wi eten
Desen goeden vetten hase.
Die welpine liepen ten ase
Ende ghinghen eten al ghemeene.
Haren rauwe was wel cleene,
Dat Cuaert hadde verloren tlijf.
Hermeline, Reynaerts wijf,
At dat vleesch ende dranc des bloets.
Ay, hoe dicke bat so goets
Den coninc, die dor sine doghet
Die cleene welpkine hadde verhoghet
So wel met eenen goeden male!
Reynaert sprac: 'Hi jans u wale.
Ic weet wel, moet die coninc leven,
Hi soude ons gherne ghiften gheven,
Die hi seven maerc van goude.
'Wat ghiften es dat?' sprac Hermeline.
Reynaert sprac: 'Hets eene lijne
Ende eene vorst ende twee micken.
Maer maghic, ic sal hem ontscricken,
Hopic, eer lijden daghen twee ,
Dat ic omme zijn daghen mee
Ne gave dan hi omme tmijn.
'Soe sprac: 'Reinaert, wat mach dat zijn?'
Reynaert sprac: 'Vrauwe, ic secht u.
Ic weet een wildernesse nu
Van langhen haghen ende van heede.
Ende die so nes niet onghereede
Van goeden ligghende ende van spijsen.
Daer wonen hoenre ende pertrijsen
Ende menegherandende vogheline.
Wildi doen, vrauwe Hermeline,
Dat ghi gaen wilt met mi daer,
Wi moghen daer wonen seven jaer,
Willen wandelen onder die scade
Ende hebben daer groete ghenade,
Eer wi worden daer besp iet.
Al seidic meer, in loghe niet.
'Ay Reynaert,' sprac vrauwe Hermeline,
'Dit dinct mi wesen eene pine,
Die al gader ware verloren:
Nu hebdi dit lant verzworen
In te wonen nemmermee,
Eer ghi comt over zee,
Ende hebt palster ende scerpe ontfaen.'
Reynaert andwoerde vele daen:
'So meer ghezworen, so meer verloren,
Mi seide een goet man hier te voren,
In rade dat hi mi riet:
'Bedwonghene trauwe ne diedet niet.
Al vuldade ic dese vaert,
En holpe mi niet,' sprac Reynaert,
'In waers een ey niet te bat.
Ic heb be den coninc eenen scat
Belovet, die mi es onghereet.
Ende als hi des waerheit weet,
Dat ic hem al hebbe gheloghen
Ende hi bi mi es bedroghen
So sal hi mi haten vele meere
Dan hi noint dede eere.
Daerbi peinsic in minen moet:
Dat varen es mi also goet
Alse dit bliven,' sprac Reynaert,
'E godsat hebbe mijn rode baert
(Ghedoe hoe ic ghedoe),
Of mi troestet mee daertoe
No die cater, no die das,
No Bruun, die na mijn oem was,
No dor ghewin, no dor scade,
Dat ic in sconinx ghenade
Ne comme, dat ic leve lancst!