De Nieuwe en Onbekende Weereld/I-03-04

← Togt van Vincent Agnes Pinzon

De Nieuwe en Onbekende Weereld (1671) door Arnoldus Montanus Togt van Americus Vesputius

Togt van Alphonus Fogeds, Diego Nicuesa, Ancisus en Roderik Colmenares →

Uitgegeven in Amsterdam door Jacob van Meurs.

[ 56 ]

Togt van Americus Veſputius

VEſputius Florentyns edelman voerde vier zeilen, toe-getaekelt op koſten des koninx Ferdinand. Den twintigſte der bloei-maend van 't jaer [ 57 ]

veertien honderd ſeven en negentig, lichte hy 't anker : ververſchte aen de Canariſche eilanden: liet het zedert doorſtaen tot Paria toe:^[1] alwaer hy d' inwoonders met ſpiegels, ſpelden, ſchellen en andere ſnuiſtery diervoegen aen fijn ſnoer kreeg, dat dagelijx goud aen boord bragten. Dit volk gaet moedernaekt: ſelf de ſchamelheid onbedekt, ſoo wel vrouwen als mannen: haer verve is roſachtig: ſchrappen 't hair des lichaems kael af: op 't hoofd voeden de vrouwen eanig hair: hebben breede en platte aengeſichten, ſulx voor foo verre konnen ſchijnen uit Tattarye herkomſtig: overtreffen d' Europeers verre met loopen en ſwemmen: de wijven ſelf derven twee en drie mijlen ſonder vaertuig of eenig driftig behulp haer in zee begeven. In gewis ſchieten kennen ze geen gelijk. De pijlen zijn van ſeherpe vis-beentjens voorſien. Zy gebruiken ook pieken en knodſen. De vrouwen volgen de mannen in d' oorlog, om te draegen alles 't geen ten reis noodig is. En deſe konnen op de ſchouders laften torzen, veertig ja vijftig mijlen verre, welke geen drie Spanjaerden van d' aerde oplichten. Zy erkennen noch opperhoofd in den ſtrijd , noch in land beſtier. ^[2]Zy vechten uit ingebooren haet tegen de nabuuren, ten einde wraek nemen wegens haer bloedverwanten, die kampende geſneuveld zijn, of eenige gevangene lanſluiden verloſſen. De ſpraek valt ſacht, tuſſehen de tanden en lippen gemaekt: verſcheelt t' eenemael van de tael der omleggende volkeren. Wanneer eten, fitten op de aerde neder: ſlaepen de leggen in hang-makken, aen twee ſtijlen vaſt gemaekt: by nacht ſtooken ze vuur onder d'hang-makkem boven de ſelve maeken ze vaſt vis - wand, [ 58 ]vis, korven en kalabaſſen. In gevoeg te doen zijn ze ſchikkelijk, alſoo elders om een hoeck gaen; maer in tegendeel maeken ze haer water, ſoo wel mannen als vrouwen, voor ieders oogen ſonder ſchaemte. De trouw grijpt hier geenſints ſtand. Een man neemt ſoo veel wijven gelijk goed vind, en verlaetze wanneer ’t hen belieft, ſonder de minſte reden te geven. 't Selve recht is ook by de vrouw omtrend den man. Zy baeren ſonder Pijn: de kraem-vrouwen ſelf waſſchen d'eerſt-gebooren kinderen in de ſtroom, en keeren aenſtonds tot haer gewoonelijken arbeid. Als op haer mannen vergrammen, drijvenze ten wraek de vrucht met vergif af. De huiſen zijn gebouwt gelijk klokken uit hechte balken, boven met palm-boom bladeren gelekt. Sommige maeken ſulk een ruimte uit, dat wooning verſchaffen voor ſes honderd menſchen. Alle ſeven of acht jaer verhuifenze: ter oorſaek, gelijk voor-geven , de lucht door der menſchen ademen en afgank te mets beſmetting na ſich trekt. De rijkdom beſtaet in, veel-vervige pluimen en ſnoeren gevlochten uit visbeentjens , groene en witte ſteentjens, welk cieraed aen 't hoofd , armen, beenen, oorenen koonen dient. Goud en peerlen haelen de minſte prijs op. Geen koopmanſchap word gedreven. De grootſte vriendſchap beftaet in ’t overleveren van wijf of dochter tot by-ſlaepen. De dooden begraeven ze in vochtige aerde: plaetſen op 't graf ſpijs en drank. Doch andere onderhouden een andere gewoonte: namentlijk zy vervoeren den,kranke in ’t naeſt-gelegen boſch: leggen hem neder in een zijde hangmak, tuſſchen twee boomen uitgeſpannen: danſen thans rondom de kranke den gantſchen dag: ſetten by hem broot en water voor vier dagen: en kijken voorts niet meer na hem om. Naeuwelijx iemand of hy ſterft van ongemak: foo nochtans eenige wederom ter been geraeken, worden godsdienſtig geeert van de bloedverwanten. Wonderlijke geneesmiddelen gebruiken ze tegen de ziekten. Soo haeft eenig menſch de koorts krijgt, moet gedompelt in koud water : dan tegen een heet vuur gebaekert; voorts gejaegt, tot ademloos neder-zijgt: en eindelijk te bedde beſteld. Zy laeten bloed, niet in d’ armen of op de voet; maer in de lendenen en kuiten. Somtijds vaſten ze vier dagen, om de geſondheid te bewaren. ‘t Brood beſtaet uit een geſtampte wortel, welke de benaeming draegt van Jucha, chambi of ook igname. Een leeuw kan niet wreeder eenig aes verſcheuren, als zy haer gevangene vyanden. Doch Veſputius, ten vollen bericht wegens de gelegendheid van Paria licht het anker, geraekt op den ſesten dag binnen een bequame haven. ^[3]Alhier te land geſtapt vond twintig huiſen in 't midden van een meirtjen op dikke paelen gebouwt. Ieder huis had een ophael-brug, over welke zy gingen uit 't eene huis tot het ander. Soo haeft d'inwoonders de Spanjaerden gewaer wierden trokken ze de bruggen op door verbaeſtheid. Ondertuſſchen naderden twaelf ſchuitjens, uit een boom geholt, na de Spaenſche ſchepen: de roeyers verwondert over der ſelve groote, dorſten, hoewel gewenkt, niet aen boord komen; maer vluchten tot een hoog, gebergte: ſoo nochtans dat bewijs gaven van weder komt, gelijk dan ook weder-keerden met ſeſtien jonge dochters, van welke vier in een Spaenſche boot over-ſetten. ^[4]Zy ſelf roeyden tuſſchen de ſchepen van d'eene boord tot de andere : bebetoonden allenthalven een minſaeme vriendelijkheid: wanneer onvoorſiens een groote trop oude wijven na ſtrand vloogen, die ’t hair uit ’t hoofd rukten, en yſelijk miſbaer maekten, hoedaenig de uitterſte nood den menſch gemeielijk afperſt. Op dit gefchreeuw ſprongen de vier Indiaenſche dochters buiten boord: de mannen dreven een jagt pijlen uit de ſchuitjens na de ſchepen: ja ſommige [ 59 ]ſwommen met knodſen onder water, welke ſchielijk boven ſtaken, en ſloegen de na-ſleepende booten aen flarzen. De Spanjaerden , dienden ſich van 't geſchat: waer door de drang der aenvallers dapper dunde: ſulx eindelijk na 't land de vlucht namen. Vijf wierden achterhaeld.

Veſputius vond ongeraden by dit ongaſt-vry volk langer te vertoeven. Na tachentig mijlen langs de wal gehouden had, liep binnen een beguaeme haven. De ſtrand ſtond gepropt met menſchen, die alle eerlang ſich bergden binnen een na-by-gelegen boſſchaedje.

^[5]De Spaniaerden wierden in verwondering weg-gerukt, wanneer in de hutten „on een meenighte ſlangen, rooſterende aen ſpitten tegen 't vuur: onder alle hing een gevleugelde, en een andere, wiens bek toegebonden was met touwen gevlochten uit boom-baſten, draeide d'oogen gantſch vervaerlijk. Zy lieten eenige ſnuiſtery binnen de hutten leggen, ten einde door ſulk lok-aes den gevluchte tot gemeinſaeme onderhandeling noodigden.

De vond gelukte; want des anderen daegs quamen d'Americaenen onbeſchroomt aen boord: verfochten haer gaſtvryheid mogten betoonen aen de Spanjaerden, indien met haer beliefden te trekken drie dagh-reiſens landwaerd in: alſoo ſlechts alhier by de zee-kant voor een tijt hutten op-floegen om te viſſchen.

^[6]Drie en twintigh ſtoute gaſten, wel gewaepend, beſtonden de togt te waegen. Deſe over bergen, dalen en ſtroomen gereift, quamen eindelijk in een dorp beſtaende uit negen huiſen; doch gepropt met inwoonders. Wonderlijk ging ‘t onthael toe. Men danſte, ſong‚ ſprong, tierde, ſchreyde rondom de vreemdelingen. Ieder bood ſijn vrouwen en dochters aen tot vleeſchelijke vermenging. Ondertuſſchen groeide ’t getal der bekijkers hand over hand, uit d'omleggende geweſten derwaerds toe-gevloeyd : verſoekende zy de Spanjaerden t' haeren huiſen mogten onthaelen. En deſe lieten ſich geſeggen. Negen dagen brachten ze over met ſmullen, danſen en by-ſlaepen. Afgemat keerden weder na de vloot, langs een weg van twintig mijlen, niet ſonder geſelſchap van meer als duiſend Americaenen, draegende elk om zeerſt geſchenken voor d’ammirael Veſputius. Alle quamenze binnen boord; doch ſprongen gelijkelijk in 't water, en dompelden onder, wanneer 't geſchut afging. Doch onderricht, hoe ſulke donder-ſlaegen uit den hemel af-bragten tot vernieling der vyanden, bezaedighden een weinigh: noemden de Spanjaerden Charabi, ſoo veel als wijſe mannen. Dit land, in de Mexicaenſche inham, geleegen op drie en twintig graeden ten noorden, liet Veſputius aen ſtuurboord leggen: voer lanx bogtige kuſten acht honderd en ſeſtig mijlen, nooit buiten 't geſicht der ſelve: en ſette eindelijk binnen een haeven, wiens gelijk nooit beſchouwde. Alhier bragt hy een maend ſoek met ’t herſtellen van de gekrenkte ſchepen, waer toe d’inwoonders een behulpſaeme hand leenden. En deſe klaegden bitterlijk , hoe jaerlijx een wreede landaerd herwaerds over-ſcheepte, uit een eiland honderd mijlen af gelegen. Dit volk hield buiten gemein verſchrikkelijk huis: lagten, na gevoelige pyniging , al war achterhaelde, onder zuigelingen te verſchoonen. Weshalven verſochten byſtand tot weer-wraek: zy wilden de vloot met ſchuitjens volgen.

Veſputius nam aen de uitroeying van ſoodaenige bloed-dorſtige menſchen: en ten bewijs , dat ſijn woord ſoude ſtand doen, konden ſeven in canooen , tot getuigen en wegwijſers , nevens hem onder zeil gaen. Op den ſevenden dach liepenze voort eiland Hy ter reede. [ 60 ]^[7]Alhier ſtond de ſtrand beſet met naekte mannen, welker lichaemen, ſterk en in een gedrongen , allerlei vervenen veel-vervige pluimaedjen om d'armen, beenen en 't hoofd vertoonden. Zy droegen niet alleen pijl, boog en piek: maer ook groote vierkantige ſchilden. Soo haeft doel raemen konden ſchooten een ontelbaere jagt pijlen op de naderende Spaenſche booten. Ondertuſſchen voer Veſputius met de karveelen dicht onder de ſtrand: gaf vuur met ſchroot uit't geſchut: ſulx eerlang een groote moord aen rechte. Twee en veertig Spanjaerden evenwel te land geſprongen vonden haer niet weinig benard. De Canibalen, op 't getoet van hoornen te zaemen gedromt, drongen tegen de kogels in, en geraekten hand-ge-mein: ten zy de Spanjaerden door hulp-benden geſtijft wierden, hadden te kort geſchooten. Twee uuren hing de zegen twijfelachtig: thans namen de Canibalen de vlucht. Des anderen daegs wierd de ſtrijd hervat, met geen minder geluk voor de Spanjaerden, dewelke de vyanden verjoegen, haer dorpen en ſchuyten in kooien ſetten, twee honderd twee en twintig gevangene na Spanje afvoerden: alwaer den vijftiende van Wijnmaend des jaers veertien honderd acht en negentig ten anker liepen. ^[8]Kleine ruſt genoot Veſputius: als die nauwelijx ſeven maenden te land bleef, wanneer 't bewind kreeg over ſes zeilen, met welke van Cadiz zeewaerd ſtak. Ververſcht aen de Canariſche eilanden, wend de ſtevens zuidelijk. Zedert vijf-hondert mijl gevordert, ontdekt een verdronken land, met ſwaere ſtroomen beſpoelt en hooge boomen beſet. Nergens deeden ſich op voet ſtappen van menſchelijke bewooning. Eerlang voor een eiland vervallen, kreeg een ſchuit en twee gevangenen , welker mannelijkheid even te vooren was afgeſneden, geſchikt ter ſlagting by de Canibalen, die alle onderhandeling afſloegen. Weshalven tachentig mijl voortſet onder een onbekend eiland, alwaer eenig goud ruilde, en vijf-hondert peerlen voor een ſchelle: de peerlen vielen wel aldaer niet; doch zy roofden ze, gelijk beduiden, van haer vyanden weſtwaerd af-gelegen, die overvloed hadden deſer koſtelijkheid. Weinig gedenkwaerdig viel op de togt voor.^[9] Alleenlijk dienen aengeteikent de woeſte zeden van een beeſtachtig volk op een ſchrael eiland. Om de hals hingen twee uitgeholde kawoerden, d'een vol witte geſtampte wortels, d' andere vol gras. Zy propten de mond met gras, en herkaeuwden gelijk de koeyen: ſtaeken een ſtokjen, door ſpeekfel nat gemaekt, in de geſtampte wortels, en deſe op die wijſe in de mond: t' zamen geknaeuwt haelden 't uit de mond, en beſtrooyden 't geknaeuwde met de geſeide wortels: ſulx herhaelden ze ten verſcheide reiſen, eer den ſpijs door-ſlikten. Nergens was verſch water te bekomen, dan 't geen uit den daeuw vergadert wierd in groote bladeren, niet ongelijk d' eſels-ooren. Nergens eenige wooningen: zy behielpen haer onder dichte boomen, met gedroogde viſſehen. Voort verdient het aengeteikent, hoe Veſputius een na bygelegen eiland ontdekte, alwaer reuſen-voetſtappen vond. ^[10]Negen Spanjaerden, een mijl landwaerd ingeſtapt, lagen in een ruime valleye vijf groote hutten, en binnen deſelve den tegen twee oude wijven en drie jonge dochters, ieder eens ſoo lang als een gemein man. De oude vrouwen noodigden de Spanjaerden ten eten: en deſe ſaten nu ter aerde neder, ſpijs nuttigende beraedſlaegden, hoe een der reusinnen mogten na Spanje vervoeren, om voor geld te laeten kijken: wanneer ſes en dartig reuſen op ſlag quamen. Nooit yſelijker menſchen beſichtigde de ſon. Den Spanjaerden reeſen d' hairen te bergen. Ieder reus droeg een boog, pijlen en knodſen. Met woeſt gedruiſch binnen geſtapt, ſtonden verſet over de negen vreemdelingen: hadden 't onderling ſeer drok. Goed raed was hier duur voor de Spanjaerden. Sommige oordeelden geraedſaemſt de vuur-roers te loſſen, en tuſſchen de damp over de gevelde lijken te ontſnappen. Andere oordeelen, ſich [ Afb ]

[ 61 ]te dienen van minſaeme bejeegening verre ‘t gevoegelijkſt. Die voorſlag wierd gevolgt. Soo haeſt buiten d' hutte traden, volgden de reuſen op een ſteen-worp, en voegden haer ſnelder of langſaemer gang na ’t gaen der Spanjaerden. Deſe geraekten eindelijk aen ſtrand, en van ſtrand in de boot. Naeuwelijx ſtaekenze af, of de reuſen vloogen toe, ſchooten vinnig, ſwommen de ſchuit achter na; doch verſchrikt door de ſlag van twee geloſte ſtukken geſchut, keerden landwaerd, en bergden ſich op ’t naeſt gebergte. Veſputius begon eindelijk te denken op de hertogt, alſoo de levens-middelen ſchaers om-quamen; de vlootelingen magteloos gerooſtert een geheel jaer onder de heete mid-dag-lijn. Hy wend dan de ſtevens thuiſwaerd: dreef in de wederom reis een voordeelige handel met ſchellen en glaeſen tegen duiſend mark peerlen. ^[11]De inwoonders vereerden hem ettelijke oeſters, welker ſommige honderd en dartig peerlen, andere meer, andere minder, tuſſchen de ſchelpen beſlooten. Wanneer haer volkoomen waſdom hebben vallen ze van ſelf uit de ſchelpen: die vaſt hangen vergaen te mets. Den tiende der Wijn-maend quam de vloot behoudert voor Cadiz ten anker. Zedert ſloeg Veſputius hem neder binnen Sivilien; doch wierd eerlang ontbooden na Lisbon door de Portugeeſche koning Emmanuel, om met drie ſchepen nieuwe kuſten op te ſoeken. ^[12]Tuſſchen de Canariſche eilandenen en Africa zeilden ze door ſoo veel viſch, niet ongelijk een braeſem, dat binnen een uur de booten by na vol ſchepten. Deſe viſch heeft ronde dunne ſchubben, ſcherpe tanden, ſteenen in de herſenen , een hoekig hart, een blaes vol wind, roode ſtaert en vinnen: aeſt op zee kroos, garnaet en oeſters: is ſeer ſmaekelijk. Vijf graeden bezuiden de middag-lijn vond hy een groote trop naekte menſchen boven op een hooge rotze, wenkende de Spanjaerden by haer. Twee verſtouten ſich derwaerts te gaen, onder beding van weder te keeren na vijf dagen. ^[13]Middelerwijl quamen ettelijke vrouwen , verſoekende te handelen; doch dewijl haer ſchroomachtig toonden, trad een ongewaepende jongeling onder den hoop toe. Ieder beſchouwde hem met ſonderlinge verbaeſtheid: wanneer een oude vrouw meteen knodze van den berg afliep, en den jongeling diervoegen trefte, dat dood ter aerde viel. Men ſleepte aenſtonds den vermoorde by de beenen ten berg op: alwaer aen ſtukken gekapt, voor’t vuur gebraden en opgegeten is. Zy toonden voorts aen de Spanjaerden , hoe d' andere even ſoo aen kant waeren geraekt. Op ſtrand ſtonden de mannen, ſchooten vinnig met pijlen. ’t Geraedſaemſt, het anker te lichten. Honderd en vijftig mijlen voort geſet, geraekte voor de Breſilſche kuſt: voer zedert langs de wal zuidelijk aen, tot op twee en vijftig graeden. Drie Breſiliaenen quamen gewillig over, om na Portugal te trekken. Doch 't weder verergerde hand over hand: de koude neep onlijdelijk: de ſtormen verhieven de golven hemels hoog. Veſputius diesen laet de kuſt der Patagones en de ſtraet, namaels na Magellanes genoemt, achter uitleggen: verbrande voor d'uithoek Sierra Leona een ſchip: en bragt twee behouden tot Lisbon aen. ^[14]De vierde togt van Veſputius viel op 't jaer vijftien hondert en drie voor, den tiende van Bloey-maend. Mer ſes zeilen wend hy de ſtevens na Sierra Leona: genaedert voor de kuſt konde de ſelve niet aen-doen wegens d' harde ſtorm. Drie graeden buiten den middag-lijn vertoonde haer een hoog eiland lang twee mijlen, en een breed; doch onbewoond. 't Grootſte ſchip , groot drie honderd laſt ſtiet alhier tegen een klip aen flarzen; ſulx niet gebergt wierd als’t ſcheeps volk. Veſputius, meteen boot naland geroeyd, vond een bequaeme haeven, overvloed van ſmaekelijk water, hooge boomen, groote muiſen, twee-ſtaertige hagediſſen, ^[15]meir-ſpinnen en afſchouwelijke draeken. De draken hebben een ſpitfe kop, ronde vuurige oogen, een wijde bek, vlerken niet ongelijk de vleer-muiſen, een [ 62 ]

geſpikelde borſt, gekrulde ſtaert, een paers-blaeuwerugge, twee driekantige quappen onder den buik. Niet min vreemd is de mee-meir-ſpinne, door harde pooten uit-ſteekende boven de tanden, twee lange ſchaeren, een dubbelde buik; tuſſchen ’t hoofd en buik leid een ſwart nat, met welk 't water donker maekt, wanneer iemand hem vangen wil: by nacht geeft hy ſchijnfel: aeſt op viſch. Wanneer voort - teelen omhelſen ’t manneken en wijfjen malkander: wijfje leid witte eyeren, niet ongelijk den haegel: wanneer ’t wijfjen in nood is komt haer ’t mannekente hulp; doch ’t wijfje verlaet 't manneken. Drie honderd mijlen lag nu dit verlaeten eiland achter uit, wanneer Veſputius binnen een bequaeme haeven liep, welken hy de naem Aller Heiligen Abdy toe-paſte. Twee maenden wacht hy alhier na de afgedwaelde zeilen; doch vergeefs. Vervordert dieshalven ſijn reis: loopt tuſſchen: de Abrolhos in de ſtroom Curubabo: bouwd alhiereen ſlot: voorſiet het met vier en twintig man, twaelf ſtukken geſchut en levens-middelen voor ſes maenden. Vijf maenden ſpilde Veſputius aen de timmering der ſterkte: wanneer t huiſwaerd voerde een ſchip vollaeden met Breſilien-hout. Soo haeſt buiten aller verwachting Lisbon naderde, liep hem de gantſche ſtad te gemoed. En dit is Americus Veſputius, na wien de Nieuwe Wereld als noch America genaemt word.

1. Inwoonders van Paria hoedanig.
2. haer vreemde zeden
3. Een ſeer vreemd dorp op paelen gebouwt.
4. Wonderlijk gevecht.
5. Slangen wonderlijk ten ſpijs bereid
6. Markwaerdig onthael gedaen aen drie en twinting Spanjaerden.
7. Wreede ſtrijd met de Canibalen
8. tweede togt van Veſputius
9. Wondere zeden van een beeſtachtig volk.
10. Vreemde voorval van negen spanjaerden tegen ettelijke grote reuſen.
11. Beſchrijving der peerl-oe-ſsters
12. Derde togt van Veſputius.
13. Wreede daede van Indiaenſche vrouwen.
14. Vierde togt van Veſputius.
15. Meir-ſpinnen en draeken.