Apologie van Pr Willem I/Apologie
| Uitgegeven in Arnhem door Jacob Nijhoff. |
[1]ALSO wy, van dien tijde af mijne [ 20 ]Heeren, doe wy eerst hebben ons selven metgaders al het ghene dat in onsen vermogen was, ghewillighlick begheven ende toegheeyghent tot het wederkrijghen van uwer vryheit ende der versekeringhe van uwe persoonen, goeden ende conscientien, dit van [ 21 ]Gode insonderheyt begheert hebben, ende wt gantscher herten altijt ghewenscht, Namelick, Waer 't dat wy t'ghene dat ons eyghentlick is raeckende, grooter gheacht ende meer ghesocht hadden dan uwe alghemeyne welvaert, dat wy als dan met goeden rechte een eeu-
[ 22 ]wighe schande ende straffe souden lijden, als hebbende door onsen eyghenen wille ende toedoen, die selve op onsen hals ghehaelt: Ende ter contrarien, So alles wat wy hier te vooren ghedaen hebben, ende alle den last van dese sware oorloghen, by ons
[ 23 ]eensdeels dus langhe ghedraghen, ware tot dien eynde alteene geschiet ende voorghenomen om den staer onses vaderlants te versekeren ende in zijn wesen te onderhouden: Dat in sulcken ghevalle, den heymelicken ende verborghenen haet, doer de quaetwillighe al over lange tegen dese landen ende alle eerlicke luyden ghevaett, eensganghs ware wtghebroken veel liever over onsen persoon alleene, dan over soo veel luyden van eeren, ja over de ghemeynte van alle desen landen: Doch op conditie, dat wy soo wel voor de gerustheye onser eyghen conscientie, als tot bewaernisse onser eere, metgaders van onsen goeden name ende fame by allen volcken ende nacomelinghen, hier van eens mochten voor alle de weerelt een heerlick ende openbaer ghetuyghenis verwerven : Soo ist dat wy dusdanighe onse begheerte tot onsen grooten vernoeghen regenwoordelick hebben vercreghen, door 't middel van dese wreede ende barbarische verbanninghe, strijdende teghen alle goddelicke ende weereitlicke rechten, ende diergelijcken in desen landen (die onder allen anderen natien van wegen harer wtnemende vriendelicheyt ende beleestheyt sonderlick vermaert sijn) noyt ghene en is gehoort ofte gesien worden. Want hoewel [ 24 ]dat de mensche voor hem selven niet beters, en conde wenschen dan eenen voorspoedighen, ghelijckformigen ende ghelucksalighen loop zijnes gantschen levens, sonder aenstoot oft eenighe quade teghencomste: Nochtans haddet ons gestadichlick moghen al na onsen wensch gaen, ende en ware den haet der Spaensche natie metgaders haren aenhangheren ons niet teghenghevallen: So souden wy nu moeten dit voordeel missen van alsulck een ghetuyghenis, als onse vyanden selve ons hebben ghegheven: het welcke wy achten de schoonste blomme van den crans der eeren te wesen, waer mede wy noch voor den eynde onses levens wel begheert hadden verciert te werden. Jae wat can ter weerelt doch aenghenamer wesen, insonderheyt den ghenen die voor hem ghenomen heest een soo groot ende wtnemelick werck te volbrenghen, als daer is de wederkeeringhe van de vryheit eenes soo goeden volcx, zijnde door so snoode luyden verdruckt: dan totter doot toe ghehaet te werden van zijnen ende des vaderlandts vyanden ende door hares eyghenen mondts-belijdenisse te ontfanghen, een lovelick ghetuyghenis van zijner ghetrouwicheyt tot den zijnen, ende stantvasticheyt teghen de tyrannen, ende teghen de ghene die de ghemeyne ruste zijn [ 25 ]verstoorende? In der voeghen dat de Spaegniaerts ende hare aenhanghers daer sy meynden ons groot leedt ende spijt mede aen te doen, als door dese schandelicke verbanninghe, hebben ons veel eer door dezelve een sonderlinghe vriendschap ghedaen, ende oorsake gegeven, om ons dies te meer te verblijden: dewijle dat sy buyten onsen wensch en ons dese bane hebben gheopent om ons selven te moghen verantwoorden, ende om de geheele weerelt kennelick te maken die billicheyt ende gherechticheyt van onse aenslaghen ende voornemen: verlatende onsen nacomelinghen mids desen eenen patroon van deuchden, om naeghevolcht te werden van allen den ghenen die daer gheen schande sullen willen aendoen der edele afcomste voor onse voorouderen: onder den welcken noyt niet, eenen heest de tyrannije toeghedaen gheweest, ofte eenichsins voorghestaen, maer hebben alle ghelijck bemint, ende nae haren staet vervordert de vryheyt der volcken over de welcke sy eenighe macht oste bevel hadden. Ende hoe wel dat wy geen sonderlinghe oorsake en hebben ons te beclaghen, als hadden wy hier te vooren niet stoffe ghenoech gehadt om vry te mogen spreken van ons selven, ende te straffen de grove ende ongheschickte fauten van onse vyanden: [ 26 ]nochtans eensdeels de eerbaerheye en het ons niet toe dat wy selve ons eygen lof souden verhalen, dwelch al te sweer om doen is, al hadde men noch so groote mate ende manierlickheyt veorghenomen daer in te gebruycken: eensdeels oock en woude het ons niet wel voeghen noch aenstaen, dat wy der vyanden fauten ende mishandelinghen souden verbreyden, ja het dochte ens veel beter eenen deel van haer ongheschickte ende onbehoorlicke aenslaghen met stilswijghen te vergraven, dan de selve (hoe wel met der waerheyr) ruchtbaer maeckende, yemant oorsake gheven om te vermoeden, als souden wy gheneycht zijn om van ander luyden qualick te spreken. Maer nu, mijne Heeren, naedemael dat door dese verbanninghe niet onse eyghen persoone alleenelick ghestraft ende tot eenen roof ende buyt wreedelick ghestelt wert: maer dat elck een claerlick siee ende bemerct, dat men onder t'decksel van onse quetsuren de gantsche ghemeynte ende den gheheelen staet van dese landen soekt te verwonden : (alsoo na t'selve niet meer en gheschiet by cleyne smaetschriften ofte sameuse libellen, ghemaeckt by luyden van gheener weerden, ende der welcker schandelick naespreken ons noyt meer beweecht en heest, dan de tonge van een eleyn slangs[ 27 ]ken, d'welck men in 't voortschrijden[2] veel eer met den voeten pleecht te vertreden, dan hem veel te bemoeyen om daer teghen te staen vechten :maer ghemerckt dat luyden van so grooten qualiteit haer so verre ende soo leelick vernederen, datse gheen werck en maecken van met quaet te spreken ende andere valschelick te beschuldighen, haren tijt onnuttelick over te brenghen:) Soo hebben wy voor noodich aenghesien den mondt eens ten rechten op te doen, ten eynde dat ons vaderlant (voor 't welck wy dat leven insghelijcks bereyt zijn by te setten, also wy die goeden alreede [ 28 ]gedaen hebben) door ons, stilswijghen gheenssins vercort oste beschadighet werde: ten anderen op dat dese hooghe ende machtighe tittelen van soo veel landen ende Coninckrijcken (de welcke hen oock wel durven wtstrecken tot over Asien ende Afrijcken)[3] menighen de ooghe niet en verblinden, van den saken deser werelt veel meer [ 29 ]naer den wtwendigen schein ende aensiel der selven, dan wt eenighe vaste ende welgefondeerde redenen plegen te oordeelen. Wy bevroeden wel ghenoech, dat de ghene die ons verbannen, în veelen dinghen meerder voordeel hebben dan wy, ende insonder- [ 30 ]heyt in twee poincten. D'een is, datse connen grooten thoon ende ghelaet maken van haer groote qualiteyten, die onse conditie seer verre te boven gaen. D'ander [ 31 ]is. Also de menschen van natuere geneycht zyn, om der achterclap ende valsche beschuldinghen hare ooren seer gheerne te openen, Selss dat in een costelicke maeltijde (na t'seggen van eenen van de voortreffelickste Poeten, daer wy dickwils af ghehoort hebben vermanen) gheen sausse soo lieffelick en smaeckt, ofte der kele soo aenghename, als het achterclappen den ooren is: Ende alsoo ter contrarien gheen dinck ter weerelt soo noode gehoort wert, als wanneer de mensche hem selven looft ende, beroemt : Dat onse vyandt van dese twee dinghen tot zijnen besten heest t'ghene dat vreucht ende ghenoechte medebrengt: ende wy crijghen t'onsen deel tghene dat aen hem selven hart ende swaer, jae der gheheele weerelt Qnaenghename is ende verdrietelick. Maer wy verhopen, door het toedoen van uwe goetjonsticheyt ende gheneychden wille t'onswaert, dat ons noch d'een noch d'ander sal connen eenighe, schade, toebrenghen; ghemerckt dat ghy van over langhen tijdt wel ervaren hebt, hoe, dat, de starelicke ende doorluchtighe qualiteyten, alsse met tyrannije eenichsins bevleckt zijn, gheen cracht noch vermoghen en hebben om de vrye, ende manlicke herten tot henwaert te trecken ostę. te ghewinnen. Ende ten anderen, naedemael [ 32 ]dat de gewoonelicke wijse ende maniere onses levens, ulieden ghenoech bekent is, hoe dat wy even soo weynich lust ende ghevallen hebben om ander luyden te schelden ende te strassen, dan wy doen om ons selven te beroemen: Soo wy nu teghen onsen danck genoodtsaeckt werden d'een of d'ander te doen (alsoo 't ons qualick sal moghelick zijn t'selve te connen laten, hoe wel dat wy ons hebben voorghenomen alsulcke mate daer in te houden, alst eenichsins sal doenlick wesen) ende alsoo in desen yet bevonden wert, dat yemande mochte duncken niet seer wel te betamen: dat selve sullen mijne Heeren veel meer moeten toeschrijven den hoochsten noot, tot den welcken onse vyanden ons hebben bedwongen, dan dat ons sulcks van natueren soude aengheboren zijn: ende ons daer van ontlastende, sullense de onbeschaentheyt metgaders het onghetijdich porren van onse vyanden sulcks alleenelick aentijgen. Want aenghesien dat de selve ons valschelick hebben beschuldicht van ondanckbaerheyt ende onghetrouwicheyt teghen onsen Heere: noemende ons een ketter, boosen hypocrijt, Iudas ende Cain ghelijckende, t'hoost ende principaelste perturbateur van den lande, rebel, vreemdelinck, vyandt des menschelicken [ 33 ]gheslachtes, die ghemeyn pesle van de Christenheit, schelm, ende verrader: hebbende ons daerenboven als een beeste in handen van alle moorders ende vergisters overgelevert, om ons dat leven te benemen, mids stellende eenen sekeren salaris, indien yemant t'selve conde executeren: Soo laten wy ulieden oordeelen, mijne Heeren, os wy, ons oock wel van sodanighe beschuldinghen alsoo 't behoort sullen connen purgeëren ende suyveren sonder de ghewoonelicke maniere onses levens, van niet gheern noch van ons selven noch van ander luyden te spreken, erghens in te buyten te gaen. Daerentusschen zijn wy dier maten versekert, soo wel van de gherechticheyt onser sake, metgaders hoe ghetrouwelick ende oprechtelick dat wy met ulieden ghehandelt hebben, als van uwe redelickheyt ende oprecht ghemoet, insghelijcken dat ulieden ten besten bekent is, hoe dat alle dese dinghen geschiedt zijn : So dat wy van ulieden niet anders en sijn begeerende, dan dat ghy de kennisse ende oordeele van dese sake wilt aennemen, ende tot uwe meerder versekeringhe, ruste ende welvaert sulcke ordre daer in stellen, als ulieden by de rechten, vryheden ende privilegien des landes belast ende bevolen is, achtervolghende de hope ende t'goet betrouwen, die de ghe[ 34 ]meyne man heeft op uwe wijsheyt ende oprechtigheyt. D'welck wy van ulieden seer ernstelick ende hertelick zijn versoeckende, ende tot den selven vermanende by den eedt ende plicht daer ghy Gode ende den vaderlande mede verbonden zije: wel versekert zijnde, alsoo wy in veelen anderen dinghen minder ende gheringer zijn dan onse vyanden, dat wy se in dit point soo verre sullen te boven gaen, als sy hen beneerstighet hebben door allerhande konsten ende middelen om uwe rechten, privilegien, ende vryheden gheweldelick te schenden, breken ende te onderdrucken: om de welcke voor te slaen, te onderhouden ende te bewaren, wy van goeder herten ende met aller ghetrouwicheyt altijdr ons wterste beste ghedaen hebben. Ende hoe wel dat wy onsen goeden name ende fame so leedt niet en hebben, dat wy niet, wel in dancke en souden nemen (alsoo wy hopen onse daden ende handelinghen wel weerdich te zijn) van allen Vorsten, Potentaten ende Gemeynten deser weerelt, wel gheestimeert ende gheacht te werden, behalven van den Spaegniaerden ende haeren aenhangeren, van den welcken soo langhe alsse in haer tyrannisch voornemen zijn volherdende, wy gheenen danck noch jonste, noch eenighe vriendschap [ 35 ]en begheeren: Nochtans dewijle dat ghylieden in deser weerelt alleene de ghene zijt, den welcken wy met eede verplicht zijn, ende aen de welcke alleene wy ons houden verbonden te wesen: jae die alleene vermeucht onse daden te loven ofte te schelden: Soo willen wy als dan ons oock te vreden ende voor voldaen houden, als wy sullen van uwent weghe een ghetuyghenis ontfanghen hebben, over een stemmende met onse intentien ende voornemen, de welcke noyt en zijn verscheyden gheweest van uwe welvaert, dienst ende nutticheyt: ja wy willen als dan gheeme ende gheduldichlick lijden, dat andere volcken ende natien van den selven oordeelen elcke naer hare passien ende eyghen sinnelickheyt, ofte ymmers (t'ghene dat wy veel liever saghen) nae de redelickheyt ende gherechticheyt, achter dat sy alle voor oordeel sullen hebben asgheleyt ende haer verstant bevrijdt van alle duyster wolcken deser grootheden, die hen mochten hier te vooren t'ghesichte verblint ofte verdonckert hebben.
Soo nu onse vyanden stracks waren ghecommen tot aen t'rechte poinct van dese verbanninghe, ende hadden voortghebracht de redenen op de welcke ghefondeert is dese wreede ende barbarische sententie (die ghe[ 36 ]noech wtwijst de blootheyt hares herten d'welck na de deuchtsaemheyt harer voorouderen gheensins en is aerdende:) Wy en souden oock soo veel woorden ende soo wijtloopende redenen alhier niet għebruyckt hebben, maer hadden onse ontschult rechte voort in den beginsel verclaert, ende bewesen hoe swack ende bawvelligh dat de grondtlegginghe ende fondeersel derselven is. Maer aenghemercke dat sy lieden, om ons by alle menschen verhaet te maecken, liever hebben ghehadt eenen hoop lasteringhen ende smadelicken naerprekens in den eersten aencommen de gantsche weerelt voor oogen te stellen, ende in t'vervolch harer redenen hier ende daer (selss daer 't niet met allen te passe en comt) de selve oock mede doer te reghen ende onder tusschen te steken, sonder schaemte, ende seer schandelick van ons sprekende: Soo hebben wy voor noodich, jae voor seer redelick aenghesien sodanige valsche beschuldingen te verantwoorden: ten eynde dat niet lichtelick yemandt door sulcke onwaerachtighe redenen beweecht oste valschelick bericht zijnde, dese onse verweeringe met vervremden herte van ons aenneme, anders dan t'ghemeene recht van alle volcken ende die gherechticheyt is vereysschende. Soo veele dan belangt desen [ 37 ]hoop van lasteren, daer doer wy so smadelick besaent ende gheschendt werden, (de welcke wt desen Ban wtghedaen zijnde, anders niet dan eenen roock oste damp en sal overblijven:) Wilt doch acht nemen, mijnę Heeren, hoe slecht, hoe eenvoudich, ende sonder eenighen ghesochten schijn ofte verwe dat onse verweeringhe, is, die wy daer teghen ghedencken te ghebruycken ; Soo ghy ons oyt voor sulcks hebt aenghesien ofte ghekent, als onse vyanden, nu opentlick zijn wtgevende, ofte soo wy sodanige verwen draghen zy aen onsen lichame ofte siele, met den welcken, de ghene, die dit gheschrifte ghesmeedt heeft, hem darf beroemen ons, ten rechten afghecontrefeyt te hebben, (d'welck ghy, mijne Heeren, alderbest behoort, te weten, dewijle dat wy van joncks op onder ulieden verkeert, ende nerghens elders den tijt onses levens dan by ulieden overghebracht hebben:) Soo zijn wy wel te vreden, dat, ghy ons weyghert ghehoor te geven, ja dat ghy slechts niet een eenich woort wt onsen monde comende, en luystert ofte verstaet. Maer soo wy daerentegen in onsen gancschen leven beter eeren weerdt, veel oprechtigher, ons meer onthoudende, min tot giericheyt gheneghen zijn gheweest, dan deghene die hen ghemoeyt hebben met dit [ 38 ]eerloos ende schandelick gheschrift te stellen, ja dan de ghene die desen 'Bán heest doen wtroepen, te weten de Prince van Parme, soons sone van Signor Pietro Aloysio Farnese, wiens vrome feyten metgaders zijn merckelick eynde de historien ghenoech zijn wtwijsende: Ende soo ghylieden voor sulcks ons bekent hebt, namelick dat wy ende onse voorouders souden beter luyden van eeren, dan die voorseyde, ofte hare ouders sijn, (want wy van den Coninck noch niet spreken en willen.) Soo hour dat voor vaste ende versekert, also se recht van, vooren aen ons valschelick beginnen te lasteren ende te schelden, datse insghelijcks niet en sullen te ghelooven zijn in alle de reste van hare onbeschaemde ende valsche beschuldinghen. Want waertoe dienen anders alle dese lasterwoorden verhaelt, dan om de geheele weerelt te bewijsen, dat onse vyanden seer wel van yemant connen missegghen ende lasterlick spreken: Ja datse den ghenen, diense door Godes ghenade noch mer vergift[4] noch met den sweerde en hebben connen ombringen, noch met beloften bedrieghen [ 39 ]ende met ydel waenhope ophouden, ten minsten met hare vergiftighe tonghen, die van joncks op tot soo oneerlick ende schandelick een ambacht ghewennet zijn, proeven te verwonden?
Daer wert rechts inden beginne een groot verhael ghedaen, van diversche weldaden, die wy van de K. M. souden ontfanghen hebben, nopende de successie van wijlen mijn Heere de Prince van Orangien, onsen neve: ende dat ons de Coninck soude Ridder van zijner orden ghemaeckt hebben: ende zijnen Lieutenant generael in't'gouvernement van Hollandt. Zeelands. Vtrecht ende Bourgoignen oock van zijnen Rade van Staten. Maer waer toe alle dese dinghen? Om te bewijzen dat wy aen't'huys van Spaegnien grootelicx ghehouden zijn, ende dat wy niet en connen ontgaen, os wy moeten van ondanckbaerheyt overtuycht werden: ende ten anderen, nademael dat wy wt saken van eeden van manschap ende trouwicheyt hem ghedaen in't'verhessen van de leenes, steden, lantschappen ende heerlickheden, die wy in diversche zijne landen ende provincien van hem waren houdende, grootelicks verbonden ende verplicht waren ons te begheven tot zijner ghehoorsaemheyt ende dienst, metgaders die welvaert zijner saken te vervoor- [ 40 ]deren, om ons insgelijcken van onghetrouwicheyt te beschuldighen. Wy en willen niet ontkennén, ende in desen ghevalle stemmen wy met den Coninck ende t'huys van Spaegnien wel over een, dat ter werelt niet strasweerdigher en is, dan de mensche, die met dese twee vlecken besmet is, namelick met ondanckbaerbeyt ende met ontrouwe: ende dat de ghene die yemant met dese twee dinghep beswaert ofte ghelastert heeft, hem wel alsoo veele heest gheseyt, als of hy t'samen in eenen hoop vergadert hadde de reste van alle de lasteringhen, die soo wel de wijse als d'onwijse, de bescheydene als d'onbescheydene souden weten by een te repen. Maer insonderheyt hoe dat een Heere van meerderen ende édeleren huyse is dies te meerder schande ende oneere sal hy oock behalen, soo hy van sulcke fauten can overtuyght werden. Ende wy selve en weygheren ons gheensins, van alle mensehen verhaet, ja van der aerden wtgheroeyt te werden, ende dat onse ghedachtenisse ten eeuwighen daghen verwelcke, soo verre als wy bevonden werden sulcks te wesen. Maer t'selve sal zijn op sulcke conditie, dat soo wy connen bewijsen, dat gheen Prince ter werelt ondanckbaerer en is teghen eenen armen Heere, dan even de selsste die ons van ondanck[ 41 ]baerheyt wil beschuldighen, teghens ons ende teghen de onse is: oock dat de onghetrouwicheyt die hy t'onswaert ghebruickt heest (sonder noch tę spreken van dat hy openbaerlick heest den gantschen lande trouwe ende gheloove ghebroken) meerder is dan men wel soude ghelooven: dat hein als dan oock al 'selve insgelijcks wedervare, ende dat hy soo wel by alle die nu leven als by den nacomelinghen voor sulcks als hy is ghehouden werde. De welcke straffe wy aen hem veel meerder sullen achten, dan de ghene die hy ons meynt aen te doen, ende daer hy ons mede dreycht dopr dese barbarische ende tyrannische verbanninge: van de welcke met Godes hulpe wy ons niet meer en onstellen, dan oft eenen droom ware. Ende aengaende dat sy ons den Keyzer Karel zijn voorhoudende, willen wy alhier in den eersten ende voor al protesteren, dat wy de ghedachtenisse des selven altijt in hoochster eere ende weerden ghesint zijn te houden, eensdeels om dat zijnen name so groote alomme is doer, zijne seyten, eensdeels oock om dat hem belieft heest ons die eere te bewijsen, dat hy ons heest in zijn camer opghetrocken den tijdt van neghen jaren, ende wy hem daerenteghen altijt seer ghetrouwen dienst ende seer [ 42 ]geerne gedaen hebben. Maer so nu de gene, die onder allen menschen meest verbonden is zijnen goeden name ende fame billichlick voor te staen, comt ons van ondanckbaerheyt beschuldigben, als dat wy niet en souden erkent hebben de weldaden die hy seght dat wy van den Keyser ontfanghen hebben : Soo bidden ende versoecken wy, dat ghy ons wilt te goede houden, soo wy tot onser ontschuldinghe moeten verclaren, belangende de voorsz. weldaden dat wy niet en weten eenige van hem ontfangen te hebben : maer wel ter contrarien, dat wy hem dienst doende groote merckelicke schade ende verlies daer by hebben gehadt, alsoo ghy t'selve claerlick sult vernemen, soo ulieden belieft ons met ghedult te hooren.
Soo wilt hy dan segghen: dat de Keyser ons jonslichlick heest ghehandelt ende ghetracteert, om ons te doen commen tot de successie van wijlen mijn Heere de Prince René onsen neve. Maer waer in doch? Want eerstelick en was noyt eenich Heere so qualick bedacht, die om de selve soude hebben willen tegen ons twisten, oft hem daer teghen partije maecken. Daerom als de Keyser ons de voorsz. successie heest laten volghen, sonder ons eenich letsel oste hinder[ 43 ]nille daer in te doen, wat heeft hy doch voor ons soo veele ghedaen, dat oock de partijdichsten richter die ons hadden mogen ghebeuren, niet insghelijcks ghedaen en hadde? Ende oft soo ware, dat wy hadden eenighe teghenpartyen ghehadt, nadamael dat ons recht soo claer ende wel ghefondeert was, dat men niet ter werelt en conde daer teghen voortbrenghen, om t'selve te verduysteren oste eenichsins te beweghen, ende dat de Keyser t'onsen prosijte vonnis hadde hier op ghegheven: wat soude hy doch voor ons ghedaen hebben, dan dat hy ons hadde recht geadministreert ende dat hy ons niet en hadde willen ontnemen t'ghene dat ons by alle recht ende redene, jae by de natuere selve gegeven was? Maer so ulieden belieft, mijne Heeren, naerder in te sien de natuere ende aerdt van dese successie, ghy sult bevinden, dat wy so goet recht daer in hadden, dat de Keyser niet en vermochte ons die selve te benemen, sonder ons dat merckelickste ende meeste onghelijck van der werelt te doen.
Daer waren in de voorsz. successie twee voorneemste stukken ofte deelen. D'een was t'ghene dat van onsen huyze van Nassau is comende, d'welck onse voorsaten, namelick onse grootvader ende oude grootvaders, oom [ 44 ]ende oude oom van de vaderlicke zijde, ende lestlick onse rechtsweer oock van s'vaders weghe ghenoten hebben; te weten de goeden die ons hyydensdaechs zijn toebehoorende in Brabant, Vlaenderen, Hollandt ende Luxemborgh. D'ander was de successie van 't huys van Chaalon. Soo veele als die successie van Nassau is belanghende, die men pleecht te heeten die van Breda, om dat het die voorneemste plaetse is van onse heerlickheden, ende daer wy als oock onse voorouders altijde onse rekencamer, Raedt ende principąelste bewijsingen, chartres ende instrumenten hebben ghehouden: wie was de ghene die ons in de selve hadde connen verstooren, t'en hadde gheweest onse Heer vader, de welcke oom was, also wy waren rechtsweer, van mijn Heere de Prince René zijnde een eenich sone van mijn Heere de Grave Heyndrick van Nassau onsen oom en de onses Heer vaders broeder? Maer soo verre is het van daer, dat wy in de voorsz. successie souden hebben belet ofte ghehindert gheweest by onsen Heer vader, dat hy selve, heest de moeyte ghenomen van te comen solliciteren dat wy in de possessie soude ghestelt werden ende hy en vandt noyt mensche soo onbeschaemt die hem eens hadde willen daer teghen setten, dan den Presi[ 45 ]dent Schoore, die in den raedt dese selffte woorden voortbrachte, Filius hæretici non debet succedere: Dat is, Eens ketters sone en mach gheen ersghénaem wezen : om dies willen dat onie Heer vader, achtervolgende de exempelen van de vrome Coningen, als daer waren, David, Josias ende andere, de kercken van zijne landen die hy in Duytschlant was besittende, gereformeert hadde, ende nae den woorde Godes van den abuysen ghereynicht, selfs by toelaten ván den Keyser. Ende daerom en liet nochtans den raede niet advys te gheven nae redene en billicheyt, alsoo hy oock niet andets en vermochte te doen, aenghesien dat mijn Heere de Grave van Kungstain onsen oom oock hadde in zijn successie van de Graefschap van Rochefort bevesticht ende behouden gheweest, niet teghenstaende dat hy selve een protestant was. Derhalven nademael dat alle t'gheschil (so men geschil moet noemen t'ghene dat wy in onsen huyse mochten onder malcanderen hebben) hier in was gheleghen, of de voorsz. successie behoorde den vader ofte den sone toeghewesen te werden nochtans nae rechten en conde niemande anders, dan wy alleene, eenich recht daar in voorwenden.
Aengaende van t'huis van Chaalon, voor eerste en can men niet segghen, dat wy [ 46 ]souden in den Keyzer eenichsins ghehouden zijn van weghen der Baroenijen ende heerlickheden die wij in 't Hertochdom van Bourgondien ende in den Delphinaet van, Vienne houden ende vredelick besitten: want hy over de selve niet meer macht en hadde dan wy, dewijle dat het altemael stont in de macht ende gewelt van den Coninck van Vranckrijcke, die t'elke reyse alsser oorloghe tusschen de voorsz. Keyser ende Coninck begonste te rijzen, dede te ghelijcke aenslaen ende aenveerden soo wel de Graefschap van Charollois, die den Keyser selve was toecomende, als oock onse Baeroenijen in der voeghen dat wy dies aengaende in hem geenslins en connen ghebouden zijn, ten ware om dat wy mede zijn begrepen worden in 't verdrach van den paeys van Soissons, d'welck wel het minste was dat hy behoorde gedaen te hebben ter goeder ghedachtenisse van onsen Heer neve, de welcke na soo veel cloecke feyten van wapenen t'zijnen dienste ghedaen, onlangs daer te voren in den selven krijchs-tocht in de belegheringhe van S. Desir, het leven voor des selven Keysers voeten ghelaten hadde.
Veel min isser in zijner macht gheweest ons eenighe jonste te bewijsen, om ons Vorstendom van Orangien te vercrijghen, daer [ 47 ]by niet in we sien en hadde, noch eenich der Prince ter werelt: ghemerckt dat wy tselve van geener hoogher hande syn houdende maer vry ende absoluelick daer in zijn ghebiedende : d'welcke niet veel andere Heeren en sullen connen segghen. Ja daer en is geen Prince wiens goetjonsticheyt om onses voorsz. Vorstendoms. wille, wy van doen hebben, dan alleene des Conincks van Vranckrijcke: de welcke (so wy verhopen) aén t'gene dat eenen armen Vorst toecomt, die tot zijnen onderdanichsten dienste is altijde ghewillich ende bereydt, niet en soude willen de haadt aen staen: want sulcx ware buyten recht ende redene, de welcke hy niet en sal willen overschrijden noch voor by gaen: selfs in enschouw van de ghetrouwe diensten die onse voorouders de Croone van Vranckrijcke, ende t'Hertogdom van Bretaignen (van t'welcke de voorsz. Coninck heest zijn afcomste, ende was des selven toekomende erfgenaem) mer groot dangier van haer eyghen leven, met groote oncosten ende onwtsprekelicke moeyte ende arbeydt ghedaen hebben.
Soo resteert dan alleenelick t'ghene dat ons toebehoort in de Graefschap van Bourgoingnen, ende van t'welcke wy soo ongerechtelik ende tyrammischer wijse dus langherrtijdt zijn beroost ende onterst worden: daer[ 48 ]van de schade by ons geleden, op dees tijt schier tot de somme van twee milioenen is beloopende. Maen voor alle dinghen wouden wy, dat men wel bedochte de redene, waerom dat de Graefschap van Bourgoignen, Franche Comté wert ghenoemt : namelick (onder meer ander redenen) om dat de Heeren ende de gegoede in den selven lande die Franchise ende vryheye hebben, datse moghen haer testament maecken ende disponeren van haren goeden alsoo ende aen wien dat het hun goet bedunct: sonder datse ter cause van hare huysvrouwen, kinderen, oft ander naeste hoirs, wie dat de selve oock zijn mochten, bedwonghen connen werden om van haren goeden anders te moeten disponeren, dan alsoo 't hun belieft. Derhalven nademael dat mijn Heere de Prince René, door zijnen eyghenen wille daer toe beweecht zijnde sonder eenich voorder aenschouw op onsen persoon te nemen wesende doe ter tijdt noch een jonch kindt, ende woonende in Duytschlant, onder de macht: ende discipline van onse meesters ende gouverneurs. Maer aensiende alleenelic dat wy zijn rechtsweer waren, ons heest verclaert ersghenaem van alle zijne landen ende goeden: (t'welcke hy was machtich te doen achtervolghende de rechten ende costuymen van [ 49 ]den lande:) Soo wy dan van dies weghen yemanden behooren danck te weren, dat zijn wy alleene den voorsz. Heere Prince lovelicker ghedachtenisse schuldich te doen: de welcke d'eerstgheborene zijnde van onsen huyse, heest ghewilt, alsoo wy in den orden[5] van d'eerste geboorte de naeste na hem waren, dat wy oock insghelijks de naeste nae hem souden int besit van alle zijne goeden comen. Daerom wy en connen tot noch toe niet sien noch bemercken dat wy van wegen deser successie souden aen t'huys van Spaegnien eenichsins ghehouden zijn: ja daer en is oock gheen mensche ter werelt die sulcks met der waerheyt soude connen segghen.
Men sal ons moghelick voorwerpen, dat de Keyser den voorsz Heer Prince octroy oste consent hadde ghegheven, eenen ersgename, die hem goet soude duncken, by testamente te noemen, ende dat de voorsz. Heer Prince wt crachte van 't voorsz. octroy[6] ons tot zijnen ersghename vercoren [ 50 ]heest. T'gene dat hier wert bygebrocht, mijne Heeren, dient grootelicks tot onsen voordeele, ende èn comt onsen vyandt geensins te passe. Want doe de Keyser 't voorsz. octroy was accorderende, hy en wiste selve niet, wien dat de voorsz. Prince tot zijnen ersghename noemen woude: jae dat en heeft van niemande connen gheweren werden, tot op dien dach dat het voorsz. testament werdt opep ghedaen: d'welck eerd nae t'overlijden van den voorsz. Heere Prince, in bywesen van de Coninginne Marie hoochlovelicker ghedachtenisse gheschiet is. In der voeghen dat wy ons in den ghevalle oock niet en bekennen in den Keyser ghehouden te wesen nademael dat ter selven tijdt als hy 't voorsz. octroy accordeerde, zijn intentie ende meyninghe niet en was onsen persoon eenighe vervoorderinghe te doen ja dewijle dat dese aen den voorsz. Prince bewesene jonste, ofte faveur (soo men faveur moet heeten t'gene dat selfs de aldergheringste per soonen by ordinarise brieven van de Cancelrije lichtelick weren te vercrijghen) gheen- [ 51 ]sins t'onser aenschouwinghe ofte contemplatie is gheschiet. Want die wt t'ghene dat daer naer eerst gevolcht is soude van 't voorsz. octroy willen oordeelen, die soude hem vergrijpen teghen seker reghele, die wy den Keyser ghehoort hebben soo dickwils herhalen, das alle advijsen ende raedtghevinghen nae de redenen ofte causen, ende niet na t'ghene dat we den selven ghevolcht ofte ghesproten is, behoorden gheexamineert, ende voor goet ghehouden oste verstooten te werden. Ende ghenomen dat daer gheen octroyen hadde gheweest: nochtans (soo boven verhaelt is) en heest mijn Heere de Prince René in 't voorschreven testament niet verordonneert, dan t'ghene dat de rechten zijn wtwijsende.
Maer wat souden sy antwoorden, os wy hen boven alle de voorschreven redenen noch voorhielden, dat onses Heer nevens testament, daer de questie van is, een krijchs-testa- ment oste in den krijch is ghemaeckt, (d'welck sy gheensins en connen in twijffel stellen oste verduysteren,) ja soo rijpelick ende mer sulcker solemniteyt ghemaeckt, ende met wtdruckelicke woorden gefondeert op t'ghene, dat de voorsz. Heer Prince, die al langhe van te vooren in soo veel voorgaende krijchs-tochten, den Keyser ten dienste [ 52 ]ghedaen, ghenoech was gheware worden de perijckelen die den krijch is mede brenghende hem doe ter tijdt op de reyse begheven hadde nae een soo ghevaerlicke oorloghe, ende teghen soo machtich eenen Prince als de Coninck Francoys was. Ende hoe wel dat wy in den rechten nier sonderlinghe ervaren en zijn : soo ist dat wy nochtans noch wel onthouden hebben t'ghene dat diversche gheleerde mannen in onses Heer vaders ende onse teghenwoordicheyt hier van comende te argueren ende te spreken, vastelic hielden staende, dar niet alleene de testamenten maer oock de Codicillen die in den krijch werden ghemaeckt, na de Keyserlicke rechten van sulcker weerden zijn, dat soo een krijchsman hadde voor zijnen eynde de gheringste aenwijsinghe ofte beduydinghe van zijnen wille ghedaen, jae een dat minste teecken ghegheven dat men soude connen bedencken, als dat hy hadde op zijnen schildt met zijnen bloede gheteeckent, ofte met de spitse van zijn hallebarde ofte rapier in d'eerde geschreven den name van den genen dien hy tot zijnen ersgename woude, maecken: dat sulck een ordonnantie van den lesten wille onverbrekelick is, ende nae de oude privilegien den crijgsluyden ghejondt, behoort voor alle andere insettinghen van [ 53 ]erfghenamen voorghetrocken te werden. Hoe veel te meer behoorde een so strijtbaer Vorst, ende soo cloeck een heldt soodanige privilegie te genieten? Maer nu en valt hier geen questie van eenich slecht teecken dat by hem soude ghegheven zijn. Want daer is voorhanden een testament, dat niet met der haesten maer wel ende rijpelick ghemaekr is: niet van eenen slechten ofte ghequetsten soldaet, die daer was op zijn sterven liggende, maer van eenen deuchtsamen vromen ende eeuwich losweerdighen Vorst, gheassisteert zijnde van zijnen rade, ende alreede op wegen om in den crijch te trecken: niet eenen vremden oste buyten den gheslachte ghemaeckt, maer zijnen naesten bloedtverwanten ende rechtsweer: niet ter instantie van eenen lastighen ende moeyelicken vleyer, maer aen een kindt in Duytschlant wesende verre van s'Keysers legher, doe hy St. Desir ginck belegghen, met een vast voornemen van daer voorder mer den selven legher tot voor Parijs te trecken : jae daer is een testament, niet buyten s'Keysers, weten, maer by zijn octroy gemaeckt ende volghende de rechten ende costuymen van de plaetsen. Daerom nademael dat dese ordonnantie oft testament soo vaste is bestaende: soo en is het in nie[ 54 ]mandts vermoghen gheweest de selve te krencken ofte twijffelachtich te maecken, ende noch veel min ons die heel ende al te benemen, ende daer van te frustreren, dan door een seker middel, d'welck al te wreedt ende tryrannisch hadde gheweest, ende mogelick meer ten grooten achterdeele, dan tot voordele van des Keysers goeden name ende fame, soo hy anders dan nae recht ende redene met ons hadde willen handelen. Maer gelijckerwijs dat onder onse voorouders eenighe zijn gheweest, die wel middelen wisten te vinden om die ongerechtigheyt ende ondanckbare Vorften die hen waren haer goet onthoudende, tot recht ende redene te brengen: alsoo verhopen wy oock met de hulpe Godes, eyndelick eenen gheluckighen wtganck te vercrijghen teghen den ghenen die ons van onsen goeden soo onrechtveerdelick berooft heeft,[7] ende noch soeckt wreedelick ende [ 55 ]op een tyrannische wijse oock dat leven te benemen.
Nu dewijle dat wy nootsakelick noch moeten spreken van dese successie: Soo begheren wy wel te weten, als de Keyfer ons de voorschreven successie liet ghenieten, of hy ons oock yet gaf van zijn eyghen goet ofte niet? Want genomen, dat wy anders niet ontfangen en hebben dan t'gene dat mijn Heere de Prince René heeft toebehoort: wy en connen niet sien op wat voet ons
[ 56 ]de Coninck can verwijten, dat hy ofte zijn Vader de Keysfer ons souden yet ghegheven hebben: ten sy dat hy voor liberaelheyt wil rekenen, mildt van ander luyden goet te wesen. Maer wel ter contrarien, sonder hier te spreken van 't groot jonghelijck daz ons in de voorsz. Graefschap van Bourgoignen geschiet, daer in wy nocheans soo groot recht ende preeminentien hebben, ende van de welcke wy teghenwoordelijck zijn berooft worden wtstellende t'vervolch der selven tot der tijdt toe, dat de wapenen, die wy in handen hebben, ons meer rechts sullen hebben ghedaen, dan de onghereche ticheyc des ghenen diet ons altemaele is onthoudende: soo ist, dat wy niet soo haeste de voorsz, successie gheaenveert hadden, oft ons en wordt alsoo saene onttrocken de heerlickheyt van Chastel-bellin, de welcke van soo gheringher weerden is, dat de somme van de achterstellen die men ons van wegen der selven op dit pas schuldich is, beloopt tot drie mael hondert ende vijftich duysent guldens. Noch boven dien soo is ons oock die onghelijck gheschiet, om de mate van ongherechticheyt t'eenemaal te vervullen. De Keyser Karel versocht zijnde van onsen Heere vader dat wy ten minsten alvooren mochten nae rechten redintegreert werden in [ 57 ]de possessie, in de welcke onsen voorsaet hadde gheweest: ende woude 't selve gheensins ghedoogen, maer hy liet ons alleenlijck toe (doch onterft blijvende) hetselve by weghe van rechte te vervolgen: waer mede hy ons noch eenighen wech ten minsten open liet, dewijle dat hy ons niet en belettede ons recht teghen hem voor te staen: ende t'proces werdt by hem overgeset voor den Raede van Mechelen.[8] Maer de Sone, (die ons darf niet te min zijne weldaden verwijten) siende t'proces ghereet om te wijsen, den selven dach als dat soude gheschieden, de advijsen van den Preſident ende Raden alreede gheregisteert zijnde, ende wy vermaent dat wy souden nae Rapport-gelt laten sien. Neemt doch acht, mijne Heeren, hoe dat hy die ons ende dën Baener-heeren des landts gesworen hadde recht ende justitie te doen, t'selve in desen ghevalle ons [ 58 ]heeft laten wedervaren. Hy verbiedt den Raedt daer mede voort te gaen, ende laet dat proces en eenen naghel ophangen, daer het noch op deser uren blijft. Dit is t'greos voordeel dat wy van't'huys van Spaegnien hebben ontfanghe. Jae dit is den voet ende t'fondament daers op dit schandelick verwijt ende ghebeel timmeragie van deten eerloos sen Ban is steunende.
Soo wy nu daerenteghen wouden erdentlijck verhalen, hoe grootelicks dat dit huys van Spaegnien in onse Voor-ouders is ghehouden (want van ons selven en willen wy noch niet segghen) wy besorgen van in een wijde Zee te commen, die wy in veel Maenden niet en souden connen overschepen. Daerom willen wy alleenlljck de voorneemde poincten, aenroeren, ende ulieden, mijne Heeren, metgaders den Leser de voorsz. Obligatie in desen Historien ende oude Registers van den lande, laten eyghentlicker ondersoecken.
D'eerste van den huyse van Oostenrijcke, die in Nederlandt is ghecommen, langhen tijdt nae dar onse Voorsaten begonnen had den Graefschappen ende heerlickheden in den selven lande te besitten, is de Keyser Maximiliaen gheweest, die ter selver tijdt noch maer Ertz-Hertoghe van Oostenrijc was. Nu [ 59 ]wien is het onbekent, dat de Grave En gelbert onse groote oom, de gene was die zijn wterste beste dede, om den voorsz. Keyser in zijnen staet te behouden, ja goet ende bloet metgaders zijne sinnen ende verstant daer toe niet ghespaert en heeft: En was niet de Grave Engbelbert met mijs Heere van Romont de ghene die de slach yan Guipegaste wan, hebbende door zyn onversaechtheyt t'voetvolk by een behouden, doe de Ruyterie alreede inde vlucht gheslaghen was, door welck middel worden opgehouden de groote victorien van den Coninck Louys den elfsten, ende door t'selve middel werdt den staet van den Ertz-Hertoch Maximiliaen daer naer dies te meer versekert. En was hy niet de ghene die tot zijner wedercomste ws Vranckrijcke, nae dar hy by Bethunen hadde ghevanghen gheweest, vandt Maximiliaen belemmert mer oorloghe in Vlaenderen teghen mijn Heere van Ravensteyn ende die van Brugghe, ende bracht de saken soo verre, soo wel met wapenen als door zijnen raedt, datse verdraghen worden, d'welcke een oorsake was dat de voorsz. Ertz-Hertogha wederom werdt ghehandhaeft: jae die insghelijcks dede d'accord onderhouden by de inghesetene van Brugghe, soo dar noch huydensdaechs seer heerlicke ende merckelicke [ 60 ]teeckenen, soo wel van zijner ghetrouwicheyt, als van de danckbaerheyt van die van Brugghe tot hemwaert voorbanden zijn? Het was de selfde Enghelbert die bedwang de ghené die aen de palen des Rhijns gherebelleert waren, ende heeft den voorsz. Keyser in vredelick besit van de landen van Overmase ghestelt. Sonder te spreken van de ghevaerlicke reysen voor den voorsz. Keyser by hem voorghenomen, als die van Bretaignen, om dat houwelick van den voorsz. Ertz-Hertoch Maximiliaen met Vrouwe Anna (die erfghename van 't Hertochdom van Bretaignen was, ende naderhandt tweewerf Coninginne van Vranckrijcke is gheweest) te weghe te brenghen, ende hadde soo verre daer in ghehandelt, dat het al verwillighet was; ende zijnen voortganck hadde ghehadt, ten ware dar mijn Heere Jan Prince van Orangien Vader van mijn Heere Philibert t'selve verhindert hadde, die t'houwelijck van de selve Vrouwe, wesende zijn Nichte ende Rechtsweerinne, met den Coninck Karel van Vrancrijcke maeckte. Ja de verdiensten ende weerdicheyt des voorsz. Heeren waren in soo grooter achtinghe in desen landen, dat hy over alle de selve werdt Lieutenant generael gheset.
De Erfghenamen van alle de goeden, die [ 61 ]de voorsz. Grave Enghelbert herwaerts over hadde, was mijn Heere de Grave Jan van Nassau zijn broeder ende onse grootvader. Ende na des selven overlijden, quam mijn Heere de Grave Heyndrick onse oom, des voorsz. Heeren Grave Jans oudtste sone, int besit ende successie van alle de goeden van herwaerts over, namelick die gheleghen zijn in Brabandt. Luxemborch. Vlaenderen ende Hollant: ende mijn Heere de Grave Wilhelm onse vader in de goeden die in Duytslandt ligghen. Niemandt soude connen loochenen, dat tot zijnen tijde in dese landen gheen Heere en is gheweest, die meer arbeydt ende moeyte heeft ghedaen, ende hem meer beneersticht om den Keyser Karel te dienen dan de voorsz. Grave Heyndrick. Ende om niet wijd wt te varen int verhalen vant ghene dat so wel bekent is, so willen wy slechs met eenen woorde seggen, dat hy is de ghene die den Keyser heeft de Keyserlicke croone op 't hooft doen setten, hebbende in dier voeghen dese saken vervolcht (doe de Keyser zijnde in Spaegnien, soo wel door, zijn afwesen als door zijne jonckheye wan jaren de gheleghentheyt niet en hadde om selve sulcx te vervolghen) dat hy de Keurvorsten daer toe bracht, datse den voorsz. Keyser prefereerden voor den Co[ 62 ]ninck van Vranckrijcke, die oock nae de selve croone was staende. Maer also elk eenen is kennelic dat dese Keyserlicke croone is de brugghe geweest, die namaels den Keyser heeft den wech ghemaeckt om soo veel ende soo machtige landen ende heerlickheden te vercrijghen: Soo en can men oock niet ontkennen dat men om der selven weldaét wille, den voorsz. Heere Grave alle danckbaerheyt schuldich was te bewijsen.
Maer soude men ooc wel een teecken slechts, ofte een weldaet alleene ons connen bethoonen, die ons huys heeft van 't huys Spaegnien ontfanghen? Men siet op veel plaetsen hier te lande de stucken geschuts met de wapenen van Hongherijen, die de Coninck van Hongherijen onsen voorouderen ghegheven heeft tot een ghetuyghenisse ende memorie van hare vrome feyten die sy aen den dienst der voorschreven Coningen teghen de Turcken bewesen hadden: van den welcken stucken sommighe uit onsen huyse van Breda ons zijn gheweldelick ontvoert worden by den Hertoch van Alve, doe hy in desen landen was tyranniserende: ende sommighe zijn daer noch ghebleven. D'welck wy tot dien eynde hier voortbrenghen, om daer by te seggen, dat alsoo lange als dese stucken sullen in wesen zijn, so-lange sullen [ 63 ]oock dueren de teeckenen van de vrome feyten onser voor-ouderen, ende dat heerlick ghetuyghenis dat hen van den Coninck van Hongherijen ghegheven is. Maer alsoo onse voorsaten soo edel zijn gheweest, ende door de ghenade Godes, metgaders haerlieder goet regiment ende huys-houden, ooc daer beneven niet arm en waren, soo en hebben sy van dese Landtvorsten noyt niet gheeyscht, oock en hebben sy van den selven noyt gheen gratuiteyt ontfangen, na dat sy wel verdient hadden: daer nochtans de Keyserlicke croone ten minsten wel eenighe recompense was vereyechende. Wel is waer, dat de successie van Chalon ende des Vorstendoms van Orangien is een groot aenwas ende vermeerderinghe van onsen huyse gheweeft. Masr so wy dieshalven in yemandt ghehouden zijn, dan is voorwaer den Coninck Francoys den eersten des naems, die aen mijn Heere den Grave Heyndrick onsen-ooms ten houwelic gaf de suster van mijn Heere de Prince Philibert, dochter van mijn Heere de Prince Jan, de welcke opghetrocken hadde geweest by de Coninginne Anne, des voorschreven Conincks schoonmoeder, ende van de welcke de voorschreven Princesse de nichte was. Aenmerckt nu hier, mijne Heeren, den grooten onderscheyt die in desen [ 64 ]ghevalle hem verthoont. De Keyser heeft zijn croone ontfanghen door den arbeyt ende moeyte van onsen oom, ende en heeft hem gheen danckhaerheyt bewesen: ende ter contrarien, den Coninck Francoys, die wel wiste wat de voorschreven Heere gedaen hadde voor den ghenen die om t'selve was doende daer hy naestondt, en laet daerom niet hen ten houwelicke te gheven deze Princesse toecomende erfghename van haren broeder mijn Heer de Prince Philibert: daer mede te kennen ghevende de voorsz. Coninck, dat hy den selven gheenen ondanck en wiste, die hem soo standtvastelick over die zijde hieldt, aen de welcke, hy hem eens ghevoecht hadde, aoo dat wy t'selfde wel moghen van hem seggen dat de histori-schrijvers van zijnen tijden gheseyt hebben dat hy een edel ende milde Vorst van herten was.
Ende of schoon de Keyser ter ghedachtenisse van den Prince René, achtervolghende zijnen wtersten wille ofte testament, eenighe buyten ordinarise weldaet, ofte yet bysonderlinghe privilegie verwilliger ofte toeghelaten hadde soude dat nochcans wel een ghenoechsame recompense wesen voor soo ghetrouwe ende voornemelicke diensten van soo vroom ende cloeck een Vorst, die met macht ende ghewelt van wapenen niet al[ 65 ]leene de schade van een slagh aen's'Keysers zijde verlooren, heeft weder opghericht, maer noch daer en boven hem heeft dat Hertochdom van Geldren wederom vercreghen, ende die daer naer voor den dienst des voorschreven Keysers noch quam voor sijn voeten te sterven?[9]
Wat willen wy segghen van den Prince Philibert, de welcke alleene heeft vercreghen t'Hertochdom van Melanen, het Coninckrijcke van Napels, ende t'samen met mijn Heere van Bourbon hem versekert heeft van de staet van Roome: die t'zijnen dienste den Paus aldaer ghevangen, ende hem tot op t'hoochfte van foodanige grootheyt ende voorspoet eyndelick gebracht heeft? Ende nu sal de sone sulcken Princen van hooch[ 66 ]lovelicker gedachtenisse, comen verwijten, dat de Keyser heeft haren erfghenaem ende neve recht ende justicie gheadministeert? Jae en hadden die van Nassau hier te vooren niet gheleeft, ende en hadden die van Orangien niet soo dapper in de wapenen geweest, al eer dat desen Coninck geboren ward; hy en soude niet soo veel tittelen geset hebben in den beginne van desen Ban, door den welcken hy ons valschelick en de lasterlick voor eenen Schelm ende Verrader meynt te verclaren: d'welck noyt en, werdt bevonden, ende also, wy hopen noyt en sal aen yemants van onsen geslachte bevonden werden. Maer datmen ons daer op antwoorde wie de ghene was door wiens bevel dat de Cardinael van Granvelle heeft wijlen den Keyser Maximiliaen den anderen, doe hy noch maer Beemsche Coninc was, onderstaen te vergeven? Wy weten wel wat de voorschreven Keyser ons gheseyt heeft: ende hoe dat by nae dien tijdt den Coninck ende de de Spaegnaerts soo seer ontsien heeft, inder voeghen dat hy noyt meer daer naer en heeft durven openbare prosessie doen van de Religie, die hy nochtans bekende de beste te wesen.
Voorts segghen sy, dat by t'selve nader[ 67 ]handt altijdt naghevolcht ende t'onswaert ghecontinueert heeft, ons hebbende eerstmael ghecreeert Ridder ende medebroeder van zijner orden van den gulden Vliese, ende daer naer ghecommitteert zijnen Stadthouder generael over t'gouvernement van Hollandt, Zeelandt, Vtrecht ende Bourgoignen, ende oock vanden Rade van Staten, ons doende voorts veel ende verscheyden eeren ende weldaden. Soo veele de weldaden belangt, [10] wy en connen dat gheensins bekennen, ten ware datmen weldaden woude noemen de groote oncosten die wy soo wel aen s'Keysers als aen s'Conincks dienst ghedreghen hebben. Want die tot dien tijt gheleeft hebben, ende sonderlick ten tijden des Conincks, connen noch wel indachtich zijn, hoe machtighen edeldom van veele ende diversche natien t'hof altoos ghevolcht heeft, ende den meestendeel alle wt Duytschlant. Daer en boven soo weet een yeghelick wel hoe dat ons huys t'allen tijden open stondt, ende dat wy gewonelick moesten hebben alle t'gene daer s'Conincks hof gheer[ 68 ]ne af hadde ontlast ende ontslaghen gheweest: in der voeghen dat wy veele van des hofs costen hebben moeten draghen, om dat van s'Conincks weghen soo quade ordre daer in ghestelt wardr. Voorts soo is oock eenen yegelicken kennelick hoe groote ende excessive costen dat wy moesten doen op de reyse, op de welcke wy teghen onsen wille ende nae veelen protestatien aen den Keyser ende aen de Coninginne van Hongherijen ghedaen, bedwonghen worden de Keyserlicke croone nae den Keyser Ferdinand te draghen: dewijle dat het ons niet redelick en dochte, dat wy de croone van onses meesters hooft, die onse voorouders hadden daer op geholpen setten, elders souden gaen wech draghen. Daernaer deden wy die reyse in Vrancrijcke, alwaer wy als een van de ghijsels ghesonden worden tot dat de pays van Casteau en Cambresis souden in 't werck gestelt werden: de welcke ons oock een groote somme geldts heeft ghestaen. In der voeghen dat wy met der waerheyt connen segghen, dat dese drie artijckelen mergaders de costen ghedaen in de laeste tochen, ende insonderheyt dien van Philippeville ende van Charlemont, daer wy generael van den leger waren, beloopen tot de somme van meer dan vijftien mael hon[ 69 ]dert duysent guldens: daer t'nochtans, wel blijcken sul by de Rekencamer, dat wy voor alle dese diensten noyt van senen penninck recompense en hebben ghehadt. Ja dat wy Lieutenant generael van den legher zijnde, voor onse gagien niet meer ontfingen dan dry hondert guldens ter maent, waer mede wy niet en conden toecomen om slechts de dienaers die onse tenten stelden, te betalen. Daerenteghen, ware de Coninginne van Hongherijen noch by leven, soo soude sy wel indachtich wesen van t'ghene dat sy tot ons seyde, dee de Keyser hem vindende in de wterste benautheyt, daer in hy noyt en was gheweeft (zijnde van soo machtighe Vorsten, als van Hertoch Mauritz Keurvorft van Sassen ende Landtgrave Wilhelm van Hessen over d'een zijde, ende van den Coninck Heyndrick van Vranckrijcke over d'ander zijde, overvallen) den pays van Passau maeckte met soo merckelicke schade ende interest van onsen huyse, het welcke t'onsen grooten coste ende verliese hem was dienen, de, om t'selve Rijcke te bewaren, dat hem die van onsen huyse daer te vooren verworven hadden. Want niet tegenstaende dat de Keyser in volle versamelinghe der Staten des Rijcks, verheven in zijnen Keyserlicken stoel, ons hadde by advijse van de Keurvorsten en[ 70 ]de by vonnisse toeghewesen eenen grooten deel van de Graefschap van Catzenellenbogen, metgaders het dan twee milioenen guldens voor onse achter stedicheyt, soo maeckte by nochtans zijnen paeijs t'onsen coste, stellende by t'accord van Passau onse partijen wederom in de possesie, sonder ons eenige recompense daer van te doen. D'welcke wy alhier niet en verhalen, om die proces wederom op te werpen dat eens is ghewttet worden door 't appointement met den doorluchtighen huyse der Landegraven van Hessen (van de welcke wy dienaars ende bloedtverwanten zijn) by die van onsen huyse ghemaeckt: maer het dient alleenlijck om de gantsche werelt beter te doen verstaen de weldaden die wy van 't huys van Spaegnien ontfangen hebben: ende op dat een yeghelick mercke wie de gene is die met rechten behoort van ondanckbaerheyt ghestraft te werden. Daer toe soo en is dit niet de eerſte reyse dat ons sulcx is gebeurt. Want doe mijn Heere de Prince René, d'outste zijnde in onsen gheslachte, de oorlooghe van Cleven so cioeckelick vervolchde, de Keyser beloofde hem niet te appointeren met den Hertoghe van Cleven, dan met conditie, dar hy ons soude laten vredelick ghenieten den derden deel van 't Hertochdom van Guylic, die ons [ 71 ]toebehoorde by successie van mijn Heere de Grave Jan van Nassau onsen ouden grootvader, ende vrouwe Margriet Gravinne van Guylick ende van der Marck: dies niettemin de Keyser hebbende de victorie vercreghen appoincteerde met den voorschreven Hertoge nae zijn goetduncken: soo haeste vergheten hebbende dat de voorschreven victorie door den arbeyt ende dapperheyt van onsen voorschreven Heer neve hem was verworven. [11]Belanghende de eere die ons soude aenghedaen zijn, wy en willen gheensins ontkennen, soo wy oock hier te vooren geerne bekent hebben dat ons de Keyser grootelicks geeert heeft, ons hebbende aenghenomen ende opghetrocken in zijn camer den tijdt van negen jaren, ende naderhant in onse eerste krijchstochten ons terstont groot bevel ghevende, insonderheyt doe hy ons stelde [ 72 ]over alle de ordonnantien van dese landen. Ende doe de Hertoge van Savoyen hadde een sekere reyse voor de handt, ende in zijn absentie eenen Generael van den legher soude gecoren werden: hoe wel dat wy de selve tijt noch maer ontrent de eenentwintich jaren oude en waren, selfs afwesende van hove, ts weten tot Bueren: t'felve nochtans onaengesien, oock niet tegenstaende dat de Heeren van den Rade ende de Coninginne selve veel andere presenteerden die van grooter ervarenheyt ende daer toe seer bequame waren, als mijne Heeren de Graven van Bossu ende van Lalaing, Merten van Rossum out Ridder, ende den Grave van Egmond (de welcke twaelf jaren ouder was dan wy) metgader de Graven van Meghen ende van Aremberch: ende dat wy van niemands waren ghenoemt wt oorsake van onse groote jonckheyt (soo sy 't daer naer voor de Keys. Ma. hebben verantwoordt) So heeft het nochtans zijne voorschreven Ma. belieft ons voor allen anderen te verkiesen wt oorsake die hy doe ter tijt verclaerde, ende de welcke de Coninginne daer naer ons gaf te kennen, doese ons bedwanck desen last te aanveerden: die wy voor dese reyse liever willen verswijghen, dan de selve vertellende, te schijnen als [ 73 ]wouden wy ons selven te hooghe loven ende prijzen. Wy sullen noch meer segghen, namelick dat het den Keyſer belieft heeft ons doe der tijt wt den leger te ontbieden als hy voor ulieden, mijne Heeren, woude verclaren, dat hy begheerde alle zijne Coninckrijcken in de handen van den Coninc zijnen sone over te setten, ende dede ons so groote eere aen dat hy so een heerlicke ende solemnelicke acte niet en woude begaen in onsen afwesen, ja dat meer is, hy heeft hem selven willen verthoonen in uwe vergaderinghe, leenende op ons, van weghen zijner swackheyt: d'welck veele doe ter tijdt daer voor hielden, als dat ons groote eere daer door soude gheschiet zijn.
Maer oft nu soo ware, dat de Coninck na dien tijdt ons soude eenige eere bewesen hebben, nochtans wy en sien niet hoe dat hy daerom eenich voordeel over ons can hebben, dewijle dat hy teghen alle recht ende redene, ja teghen zijnen eyghenen eedt ons heeft onghetrouwelick de selve willen benemen. Want so veele als de ordre aengaet, dewijle dat de Keyfer metgaders de collegie van de Ridders ons hare stemmen hebben ghege[ 74 ]ven,[12] soo en zijn wy in hem niet meer ghehouden, dan in yemande van de ander Ridders: ghemerckt dat hy nootsakelick moeste goervinden t'ghene dat de Collegie voorgoet aensach: also hy wel weet, dat wy in 't leste Capittel van der ordre in desen landen tot Ghendt ghehouden, veel Ridders, by de meeste stemmen teghen zijn advijs ende wille vercoren hebben, ende de selve doen ontfanghen. Maer al waert soo, da wy om dies willen in hem gehouden waren, nochtans soo verre is het van daer dat hy ons de ordre soude met rechten connen verwijten, dat ter contrarien hy selve daer van is vervallen. Want onder anderen artijckelen van de voorschreven ordre heeft hy ghesworen, dat de Ridders niet en behooren te rechte te staen dan alleenlic voor hare medebroeders. [13] Wt crachte van welcken [ 75 ]welcken artijckel en was noyt ni de mache van den goeden Hertoch Philips, te bedwinghen Mher Jan van Luxenborch, die by zijnen eedt soude afgaen dien hy aen den Coninck van Enghelands hadde ghedaen, om dat de voorschreven Heere van Luxemborch de decisie van zijn gheschil aen de collegie der Ridderen overstelde. Maer de broeders die de Coninck in de sake van mijne Heeren de Graven van Egmond ende van Hoorne, den Marquis van Berghen, ende den Heere van Montigny heeft gecommitteert ende ghegheven, en zijn maer huerlinghen, pleyt-vogels, [14] ende luyden van gheener weerden: door de welcke hy ons oock teghen alle forme van rechte heeft doen daghen ende verwijsen, alsoo wy over sommige jaren daer tegen gheprotésteert hebben, metgaders de nulliteyt des voorschreven da- [ 76 ]ghements de geheele werelt te kennen ghegheven. In der voeghen dat hy selve teghen de artijckelen van de collegie, ende teghen zijnen eedt ghedaen hebbende, gheensins ontfanghelick en is in soodanich verwijt in t'welck de teeckenen zijnes eedtbrekens al te claerlick inghedruckt staen. Ende aengaende de ordre, metgaders de gouvernementen ende andere staten ofte digniteyten, wy en zijn gheenen anderen schuldich van der selven weghen eenighen danck te weten, dan alleene den Keyser, die voor zijn vertreck wt dese landen t'selve alsoo ghewilt ende verordonneert heeft, ghenoechsaem bekent hebbende onse neersticheyt ende trouwe in 't gene dat ons van hem belast was, ende namelick om de goede diensten hem bewesen in 't aenvoeren ende beleyden van zijn armeye, hebbende teghen ons over d'ander zijde mijn Heere van Nevers, ende wijlen mijn Heere van Chastillon Admirael van Vranckrijcke, die naderhandt ghenoech bethoont heeft, dat hy een seer harde ende straffe teghenpartije was: de welcke nochtans (Gode lof) ons gheen afbreucke ghedaen noch yet tegen ons behouden hebben: ja wy en lieten niet voor haren ooghen Philippeville ende Charlemont te bouwen ende te stercken, niet teghen[ 77 ]staende dat de peste soo groot in onsen legher was.
Soo veele als t'gouvernement van Bourgoignen belangt, wy connen voor seker ende met der waerheyt segghen, dat wy van t'selve noyt niet ontfanghen en hebben. Wy laten staen, dat onse voorsaten altijd hebben ghemainteneert t'selve hen ervelick toe te behooren. D'welck blijckt by dien, dar Mevrouwe Philiberte van Luxemborch Princesse van Orangien, te wijle dat, mijn Heere de Prince Philibert haer sone in Italien was, dede de Staten van van Bourgoignen in onse stade van Nozeroy vergaderen: ende alsoo het selve van sommighen niet goet ghevonden en werdt we redene dat de voorschreven onse sladt op eene van de frontieren vande Graefschap van Bourgoignen is legghende, soo antwoorde sy, dat sy 't dede om de possessie daer de Heeren van Chaalon in waren, van ervelicke gouverneurs in de voorschreven Graefschap van Bourgoignen te sijn, door soodanighe acte te onderhouden. Maer hoet daer mede is ofte niet, als men te rechten wil in sien hoe dat de Coninc met ons gheleeft ende ghehandelt heeft, soo is hy ghenoech wtwijsende, dat hy gheen redene en heeft om ons de voorschreven eeren voor te werpen de welcke hy selve teghen [ 78 ]alle regelen die in cas van eene pleghen onderhouden te werden, metgaders lijf ende goet ons heeft willen benemen, hebbende daer en boven onsen lieven sone, tegen alle goddelicke ende wereltlicke rechten; selfs tegen s'landes privilegien by hem ghesworen tot zijner blijde incomste, ons ontweldicht ende wech ghevoert.
Aengaende dat hy ons soude ghegundt hebben te wesen Raedt van Staten: wy hebben ghenoech bethoont in onse voorgaende verantwoordinge in 't jaer 1567 wtghegaen, [15] dat sulcks de Cardinael ende andere gepractiseert hadden dat wy daer toe souden beroepen werden, niet anders daer mede meynende, dan om slechts alle hare handelingen onder onsen name ende aensien by den volcke te bedecken. Derhalven oock en zijn wy gheensins in hen lieden ghehouden, dewijle dat sy niet ons voor deel, maer alleen hun eyghen nut ende profijt in desen waren soeckende. Soo hen dan t'selve nu niet en heeft willen ghelucken, dat moeten sy een van beyden toe schrijven, ofte haerlieder cleyn verstant ende begrijp, datse haer voornemen niet voorsichtichlick genoech hebben connen beleyden, ofte (dat beter te gelooven is naedemael [ 79 ]dat het genoech blijckt datse geen gebrech van verstast ofte sinnen en hadden,) om dat haerlieder boosheyt soo over groot, ja so oogenschijnelick ende tastelick was, dat niemandt heeft connen de selve yerdragen, maer hebben moeten als een fenijn ende een alghemeyne infectie van peste wt den lande gheworpen werden.
Nu dewijle datse hen daer mede niet en hebben laten vernoegen, datse souden onsen persoon alleenelick hebben aenghevallen, om ons van ondanckbaerheyt ende onghetrouwicheyt te beschuldighen: maer alsoo de toornicheyt ende rasernije niemande sparende, alle menschen te gelijcke lastert ende ænsnauwt, soo wel de onschuldighe als die men voor schuldich wil houden: soo is oock hare dertelheyt soo wt der maten groot geweest, datse insghelijcks de eere van onse gheselnede hebben willen raecken, door dien datse van ons leste houwelick so lasterlick zijn sprekende: waer in wy niet en sien wat meer te straffen is, ofte hare onbeschaemtheydt ofte haer onverstandt, dewijle dat dese geleerde luyden die hen beroemen soo goede schilders te wesen, niet en hebben gheweten dese lesse te practiseren, die de kinders in der schole daghelicks zijn: opsegghende, dat de ghene die bereydt is van an- [ 80 ]deren qualick se spreken, selve behoort van alle misdaet vry te zijn. Want het is een groote onbeschaemtheyt ende onbedachtheyt, indiense hare eygen fauten die soo merckelick zijn, wel kennen, datse niet te min over hare distelen ende doornen so sachte gaen al tredende, als oft enckel roosen waren: ofte soo sy de selve niet en kennen, wat een groote beestachticheyt ende botticheyt is het, niet te sien het ghene dat hes t'elcker uren voor haren oogen is verthoonende? Sy sien daghelicks eenen Coninck met bloedtschande bevleckt, dien maer een half ledt naerder en ghebreeckt om eenen Jupiter te wesen, die zijner eyghen suster man was: ende noch durven se ons comen verwijten een houwelick dat heylich, eerlick, wettelick ende goddelick is, ja volghende de ordonnantien der kercken Godes ghedaen. Ende hier zijn wy ten anderen maet benoodicht, mijne Heeren, ulieden te bidden dat ghy van ons sulcks niet en wilt ghedencken, als ghy noyt aen ons ghesien hebt, dat wy door lust van te missegghen souden beweecht werden dese leelicke ende stinckende sweeren te ontdecken, ofte alle de werelt voor oogen te stellen het brandtteecken van aoodanighe conscientien maer ulieden sal believen t'selve, niemant anders [ 81 ]dan alleenelick dese moedeloose toornicheyt ende rasernije der vyanden Godes, jae der gantscher Christenheyt, ende ulieder insonderheyt, te wijten, die teghen ons wt gheener anderen oorsake soo toornichlick ontsteken ende verhit zijn, dan om datse wel weten met wat grooter sorghe ende ghetrouwicheyt dat wy ons altijdt hebben beneersticht, om uwe welvaert te vervorderen. Hy selve dan, die zijn eyghen nichte ghetrouwt heeft, darf ons teghenwoordich houwelick, d'welck een wettelick houwelick is, ende na Godes woort, ons hier gaen verwijten. Ja de gene, die om tot sulc een nieuw houwelic te geraecken, zijn eyghen wijf dat hy hadde, zijnde een dochter ende suster van de Coninghen van Vranckrijcke, soo wreedelick vermoort heeft, [16] alsoo wy verstaen [ 82 ]dat men soude in Vranckrijcke goede informatien daer van hebben: ja zijn echtelicke huysvrouwe, die de moeder was van twee dochters de gherechte erfghenamen van Spaegnien. Soo dat wy niet en twijffelen, of de croone van Vranckrijcke, de welcke voor dees tijdt heeft de Croone van Castilien aen eenen bastaert ghegheven, van den welcken Philips is afghecomen, ontervende een tyran die nochtans echtelick was gheboren: en sal niet yan gheringeren vermogen zijn, om die voorschreven croone voor de gherechte erfgenamen der selven te behouden: soo anders [ 83 ]Godt (die een rechtveerdich richter is, ende sodanige boosbeyt niet en pleecht onghestraft te laten) de wraecke daer over niet en doet binnen zijnen levenden lijve, hem van zijnen state afsettende, also hy seer wel verdient heeft, al waert soo dat hy geen ander faute dan dese bloetschande, metgaders soo een leelicke moort ghedaen hadde. Maer hy was (sullense segghen) ghedispenseert sulcks te doen. Van wien doch? Van den Paus van Roome, die een Godt op eerden is. Die heeft het voorwaer moeten doen: want de Godt des Hemels en hadde hem noyt sulcks verwillighet. Nu op wat voet moeste dese eerdsch-hemelsche dispensatie gheschieden? Om dat men soo schoon een Coninckrijcke niet en behoorde sonder erfghename te laten. Dit was de oorsake waerom dat boven dese vervaerlicke fauten, die alreede verhaelt zijn, noch heeft desen schrickelicken nederslach moeten geschieden, dat de vader zijnen eygenen sone ende erfghename soo onmenschelicker wijse ende onghenadelic vermoort heeft, [17] ten eynde [ 84 ]dat de Paus door sodanich middel soude een inganck ende aenleydinge vercrijghen, om van soo grouwelick een bloetschande, die afgrijselick is so wel woor Godt als voor de menschen, te moghen dispenseren. Daerom wie can ons met rechten beschul- [ 85 ]digen, as wy seggen, dar wy niet en wilden geregiert zijn van eenen soo bloetschandigen Coninck, die zijnen eyghenen sone ende wijf vermoort heeft? Hoe veel Coninghen zijn wt haren Coninckrijcken gebannen ende verdreven worden, die noch soo grove crimen ende misdaden niet bedreven en hadden? Want aengaende van Don Karel, en was hy niet onse toecomende Heere, ende dien men mochte vermoeden,dat hy eens soude onse meester werden? Ende foo de vader hadde eenige bequame redenen by te brenghen, waerom dat zijn Sone moefto ter doot verwesen werden, en [ 86 ]behoorde niet ons lieden veel meer toe dat selve te richten, die so grootelicx daer in geinteresseert waren, dan dry ofte vier monicken ofte Inquisiteurs van Spaegnien? Maer wie weet, oft by daer mogelicke conscientie af maeckte, dae hy soude sulck eenen tot erfghename laten, dien hy hielde als in ons echten houwelicke gheboren: nademael dat hy, wel wifte, doe ter tijde als hy hem geliet de Infante van Portugal, des voorschreven Don Karels moeder, te trouwen, hoe dat hy ghehouwt was met Donna Isabella Osorio, by de welcke hy ooc twee ofte dry kinders heeft ghehadt, daer van dat d'eerste heet Don Perro, ende d'ander Don Bernardino: van d'welcke houwelick Rigomes Prince van Yvoli, so hy noch by leven ware, goede ghetuyghenisse soude connen gheven: want hy selve dat houwelick ghemaeckt hadde, waer door hy oock in Spaegnien in soo groot vermogen ende aensien, ende aen soo groot een goet is gheraeckt: d'welck men met, grooter ondanckbaerheyt van zijnen weduwen allenskens als met een sponcie nu is opdrooghende ende weder wt wringhende. Soo hy dan hem soo wel ghedraghen heeft in dit ghewaent houwelick, t'ghene dat hy na der handt, met de dochter van den Coninck van Vranckrijcke heeft ghecontracteert, [ 87 ]en was niet veel gheluckigher: want boven dien dat hy eyndelick de Coninginne zijn gheselnede vermoort heeft, so is hy by haren leven oock berucht worden van wegen eenes mereklicken, ende wel ghequalificeerden overspels, te weten dat hy ghewoonelick huys ghehouden heeft met Donna Eufrasia; de welcke van hem bevrucht zijnde, soo bedwanck by den Prince van Ascoli de selve te trouwen, ende binnen corten tijdt daer naer (alsoo de dienaers van de tyrannie selve segghen) quam dien armen Prince van onghenoechte te sterven, siende dat hy niet en conde beletten (als die veel te sterck een partije tegen hem hadde) dat eens anderen bastaert-kinde niet en soude zijn erfghenaem werden. Maer die van den saecken veel ghewisselicket spreken, de selve willen vastelick segghen dat hy een brocke creech veel lichter om nederwaert te swelgen, danse was om te verteeren. Ende nu degene die met een croone van drye soodanige houwelicken verciert is, jae tot drie reyaen toe in zijne houwelicke staten, hem alsoo ghedraghen hebbende, darf ons noch daer toe ons wettighe houwelick verwijten.
Maer al waert dat hy soo niet bevleckt en ware, ende, datmen hem mochte voor onschuldich houden Soo en besorghen wy [ 88 ]nochtans niet; dat hy ons soude connen eenighe faute voorwerpen: ende wy en hebben (Gode lof) niet gedaen dan seer rijpelick ende met voorgaenden rade van diversche groote, eerlicke, wijse ende voorsienighe personnagien. Ende wat noot was het, dat by hem soo seer dat hooft soude breken met een sake die hem niet aen en gaet, ende van de welcke wy hem oock geen rekeninghe schuldich en zijn te gheven? Want soo veele als wijlen onse gheselnede belangt, sy was seer hooghe ende moghende, oock verstandige ende lovelicke Vorsten na bestaende, de welcke wy niet en twijffelen of sy en houden hen des halven voor wel te vreden ende vernoecht. Ende soo 't van noode ware breeder hier van te handelen, wy souden hem weten te bewijsen, dat oock de geleertste onder zijne eygene Docteurs hem souden onghelijck gheven. Nopende t'houwelick daar wy teghenwoordelick mede bevonden zijn, hoe grooten yver datse hen vermeten hebben tot de leeringhe van de Roomſche Kercke, soo en sullense nochtans niemandt wijs maken datse meer yveraers zijn van de voorschreven kercke, dan mijn Heere van Montpensier onse schoonvader is, de welcke wel geen professie en doet van zijn religie, als de Cardinael van Granvelle ende [ 89 ]zijns ghelijcke zijn doende: maer volghende t'ghene dat hy meynt dat hem zijn conscientie belast, ende nochtans wel overweghen hebbende t'ghene dat daer gheschiet is, ja daer op ghehadt t'advijs van de voorneemste Raden van den Parlemente van Parijs, doe ter tijdt binnen Poitiers vergadert wesende, om de ghewoonelicke gherichts-daghen aldaer te houden, oock ghehoort hebbende t'advijs van de Bisschoppen ende Docteurs: heeft bevonden (alsoo 't oock is in der waerheyt) niet alleene soo daer eenighe belofte van weghen onser gheselnede gheweest hadde, dat de selve van rechts weghe nul ende van gheener weerten behoorde te wesen, om datse in hare kindtsche jaren ghedaen was teghen t'gheestelick recht, teghen de ordonnantien van Vranckrijcke, ende de arresten van de hoochster raden, self teghen de Canons ende artijckelen van de Concilie van Trenten, daer de Coninck soo veele van houdt: maer oock dat daer selfs noyt gheen belofte en is gheschiedt, jae veel ende verscheyden protestatien daerenteghen, alfo t'selve by goede informatien heeft ghebleken, na t'vertreck ende int afwesen van ons gheselnede ghenomen. Boven dien allen, soo en zijn wy in de oprechte Christelicke leeringhe soo on[ 90 ]vervaren niet, dat wy niet em souden weren hoe dat alle dese banden der conscientien van den menschen gedreyt, gheensins en deughen om yemandt daer mede voor Gode te verbinden ofte te verstricken. Ons en can oock niet hinderen dec men mochte segghen, al waer tsake dat 'sulcx, eenen Heere van onser qualiteye, soude eenichsins mogen toe gelaten werden, dat de Paus behoorde ten minsten daer over gedispenseert te hebben. Want wy weten. Gode lof, al over langhen tijt wel, hoe veel dae dese ware van Roomsche dispensatien wel gelden mach. Ende soo verre is het van daer, dat wy souden onse toevlucht willen nemen tot den ghenen die ons tot op deser uren alle t'quaet heeft berockt dat hy heeft eenichsins connen doen, dat wy noch vastelick hopen; alsoo desen gpeden herder ons ende allen vromen eerlicken luyden sulcks is aendoende, dat ons Godt oock sal de ghenade verleenen om dit soo wonderlick ende verholen Rijcke van hem in zijn speloncke van Roome opgherecht (met den welcken hy hier, voortijdts over de gansche aertrijcke was heerschende, den Coninghen ende Vorsten ghevende zijn pantoffel te kussen, jae eenen Keyser onder de voeten tredende) te helpen nae onsen vermoghen in den grondt verderven ende vernielen. [ 91 ]
Ons wert oock verweten, als dat wy souden een vreemdelinck ende wtheemsche ofte een wtlander zijn. [18]
Even als of de Prince van Parma een treffelick groot patriot ware, die in desen landen niet en is gheboren, jae niet eenen stuyver weert goets, noch eenighen tittel in den selven heeft, de welcke niet te min over sommighe onvoorsichtighe luyden na zijnen wille ende goet duncken is gebiedende, die als arme slaven [ 92 ]hen selven onder zijne ghehoorsaemheyt begheven. Maer wat heetense doch eenen vreemdelinck? namelick den ghenen die buyten s'landts is gheboren. Soo volcht dan, dat hy even soo wel een vreemdelinck is als wy: want hy is în Spaegnien gheboren in een landt dat met dese landen een natuerlicke vyantschap heeft ende wy zyn gheboren in Duytfchlandt, met de welcke dese landen natuerlicke vriendtschap ende eenieheyt onderhouden. Men sal ons hier op antwoorden, dat hy Coninc is, ende wy segghen ter Contrarien, dat soodanighen name van Coninck ons hier onbekent is. Hy mach het wefen in Castilien, in Arragon, tot Napels, in Indien, ende alomme daer hy nae zijnen wille ende begeerte heeft te gebieden. Hy mach het oock zijn (wilt hy) tot Jerusalem, vredelick heerschende in Asien ende Afrijcken: Nochtans so veel isser af, dar wy in dese landen niet hoogers dan eenen Hertoghe ende eenen Grave en kennen, wiens macht met seker palen is afghescheyden, achtervolghende onse privilegien die hy tot zijner blijde incomste ghesworen heeft. Maar soo veele als ons is raeckende, het is kennelick, dat wy ende onse voorsaten, van den welcken wy in rechter manlicker linie zijn afcommende, al over twee hondert [ 93 ]jaren begonnen hebben Graefschappen ende vrye heerlicheden in de landen van Brabandt, Luxemborch, Vlaendren ende Hollandt te besitten. Want ontrent den jare ons Heeren M. CCC. XL. mijn Heere de Grave Otto (van den welcken wy zijn af comende in sevenste ledt, ende zijn eerstgheboren erfghenaem) trouwde de Gravinne van Vyanden: ende nae dien tijdt en is de Graefschap van Vyanden wt onsen huyse niet geweken, maer wy hebben altijdt vredelijck de selve genoten tot der tijdt toe date ons de Coninck soo onrechtveerdelick afgenomen heeft. Daer naer mijn Heere de Grave Engelbert dies namens de eerste, soons sone van den voorschreven Grave Otto, nam ten houwelicke de Vrouwe van der Lecke ende van Breda, van den welcken wy insghelijcken af comen in rechter mannelicker linie ende in den vijfsten graedt. Hoe connen wy dan met goeden rechte een vreemdelinck ghenoemt werden? Wy en wilen alhier niet spreken van onse goeden die in Bourgoignen zijn ligghende, alwaer wy Gode lof oock eenen goeden deel in hebben. Maer wy willen ulieden, daer van laten oordeelen, mijne Heeren, die beter wetenschap hebt van onse rechten, dan eenighe andere luyden ter weerelt, wat by onse voorouderen desen [ 94 ]aengaende van ouden immemorialen tijde is ghebruyckelick gheweeet, ende of den Heere van Raveneteyn, van Luxemborch, van S. Paul, van Nevers, van Estampes, ende andere Heeren. Graefschappen ende Baroenijen in desen landen hebbende, voor vreemdelingen zijn gehouden worden, ende of ghy noch huydensdaechs niet en houdt voor ingheborene des landts alle de ghene die soo danige beerlickheden besitten, also verre als sy 't over de zijde van dese landen willen houden? Ja en hebben wy niet hier van een wtdruckelick recht onder ons, soo wel in Brabandt als elders? Want belanghende den tittel van Hertoghe van Brabandt. Grave van Vlaendren, ende andere die hy noch voert, hoe wel dat wy bekennen dat dese digniteyten de hoochste zijn: nochtans ist stat by ende de Spaegnaerts dit niet en weren, soo moeten sy leeren, dat de Banerheeren mesgaders de goede steden des landes van Brabands hebben haren Hertoghen, wanneer dat sy hen selven dus verre vergaten, buyten rechte ende redene yet handelden, genoechsaem bewesen, hoe groot dat was de macht van de Banerheeren van Brabandt, metgaders van de Staten des landts in 't ghemeene. Ende het is kennelick, dat wy zijn afcomende van sulcke Heeren, die som[ 95 ]mighe hondert jaren lanck de voorneemste Baroenijen ende heerlickheden van Brabandt. Vlaenderen. Hollandt ende Luxemborch beseten hebben. Insghelijcks hopen wy oock dat mijne Heeren de Staten soo wel begonnen hebben, hem te bewijsen, hoe grootelicks dat hy teghen zijn schult ende plicht hem misgrepen heeft: jae dat hem de voorschreven Staten noch so wel zijn lesse sullen leeren, dat de arme Sicilianen. Calabroisen. Milanoisen, metgaders die van Arragonien ende Castilien sullen aen ons een exempel nemen, dat men desen tyran niet langher en behoort op aerden te lijden. Selfs de arme inwoonders van Granaten sullen wesen, hoese met soodanich eenen tyran behooren te handelen, die ten tijde van de oorloghe teghen de Mooren, ontrent hondert rijcke Cooplieden van Granaten, ende alle ghelijck Christenen, van den welcke de slechtste mochte wel vijftich duysent Ducaten weerdt aen goeden hebben, liet vanghen ende spannen, daer naer door eenen oploope van volcke dede vermoorden, om zijn coffers met alle t'goet van dese arme luyden te vollen. Alle dese dan sullen met Gods hulpe by dit exempel gheleert werden, hoe dat men met den selven behoort om gen, die haren eedt vervalschen, dien sy so [ 96 ]goet een volck tor harer blijder incomste ghesworen hebben.
Soo wy nu willen verder gaen, mijne Heeren, ende breeder verhael doen, over hoe langhen tijdt dat onse voorsaten niet alleene haren oorspronck in desen landen ghenomen hebben, maer oock Heeren zijn gheweest, ende groote tittelen, digniteyten, ende goeden daer in hebben beseten: voor al sullen wy segghen, hoe dat ten tijden doe zijne voorouders waren maer Graven van Habsburch, woonende in Switserlandt, de onse langhe daer te vooren Heeren des landts van Geldren waren: waer van oock tot op deser uren de wapenen onses huyses van Nassau zijn ghebleven ende behouden worden voor de wapenen van de Hertogen van Geldren. [19] D'welck landt wy niet voor een cleyn wijlken slechts besetten hebben: maer al van dien tijt af, doe mijn Heere de Grave Otto ghetrouwt hadde de dochter ende erfghename van den Voocht ofte Regent van Geldren (want alsoo worden de Heeren des selven landes in dien tijdt ghenoemt) het welcke gheschiet is in't'jaer duysent neghen[ 97 ]endertich, [20] tot in't'jaer derthien hondert vijftich, te weten, eenen tijdt van drie hondert elf jaren, hebben onse voorsaten altijdt gheweest Heeren. Graven ende Hertoghen des Landes van Geldren also van dien noch gedenck-teeckenen ghenoech voorhanden zijn. Daerenteghen zijn wy wel versekert, dat de ghene die ons eenen vreemdelinck heet, niet alleene en sal soodanighe teeckenen ende mercken connen by brenghen, om te bewijsen dat hy zijnen oorspronck wt desen landen heeft, maer dat ter contrarien ten selven tijden zijn gheslachte in desen landen noch onbekendt, ofte ten minsten niet vermaert en was.
Ende om dies wille dat hy hem soo heeft beneerticht een valsch narratijf te maken, nies weert om eens daer van te spreken, maer veel meer om te verspotten, inhoudende (alsoo hy seght) den voortganck [ 98 ]ende progres van onse aenslaghen: Aenghesien dat daer veele zijn onder ulieden, die wt redene dat sy in dien tijden, als dese saken eerst begonsten, noch nier van bequamen ouderdom en waren om de selve te connen verstaen, ofte ymmers om datse doe ter tijdt in de ghemeyne saecken noch gheen onderwindt en hadden, niet wel en conden sien hoe dat alle saken zijn beleydt worden door de schalckheyt der Cardinalisten, ende nae het stieren van den raedt de wt Spaegnien quam, (den welcken raedt altoos in dese Landen heeft, willen alle dinghen nae zijn handt hebben, alsoo hy oock heeft in anderen landen ghedaen, hebbende dese opinie van hem selven, dat hy was t'hooft van de heerlickheden deser Landen, ende dat wy slechts hare slaven ende onderdanen waren:) Soo willen wy ulieden nu gaen vertellen, hoe dat alle dinghen door dese verstandighe meesters (die daer meynen dat alle andere menschen by hen vergheleken, niet dan beesten en zyn) gheregiert zijn worden, tot dat sy ons bynae ghebrocht hebben tot opt wterste ende tot aent boort van onse grondelicke bederffenisse ende van een allendighe slavernije, foo Godt door zijne voorsienicheyt voor ons niet ghewaeckt, ende ons van hare wreede raedeslaghen ende bloedighe handen verlost [ 99 ]hadde, Versoeckende aen ulieden; mijne Heeren, alfoo wy in desen verhale uwe lijdtsaemheyt noch voorder van doen hebben, dat ghy niet en wilt aflaten ons soo goet ghehoor te geven, als ghy tot noch toe ghedaen hebt. Niet t'wijffelende (alsoo daer veel zijn onder ulieden die onse actien ende handelingen, ofte ymmers eenen deel van de selve ghesien hebben, ofte verstaen, soo van haren vaderen als van andere eerlicke luyden, die hier af connen ghetuyghenis gheven) oft ghy en sult ons gehoort hebbende, lichtelick mercken ende oordeelen, dat onse woorden soo veel waerachtigher zijn ende gheloofweerdigher, als die van onse teghenpartije valsch ende onbeschaemt zijn. Wy en sullen hier niet aenroeren t'ghene dat wy tot s'Keysers tijden hebben ghesien niet dat wy diversche dingen van de Spaegniaerts doe ter tijdt alreede voorghestelt ende ghepractiseert niet en souden zijn gheware worden, de welcke wy niet goet en vonden: ofte dat wy niet en souden ghenoech verstaen ende ghemerckt hebben, dat de sieckte metrer tijdt mochte gheraken soo seer toe te nemen, dat het soude van noode werden eyndelick een sterck ende crachtighe medecijne te ghebruycken, om t'lande van dese schadelicke Spaensche [ 100 ]humeuren te purgeeren: maer wy en conden ons niet wel laten duncken, (dewijle dar wy van weghen onfer jonghe Jaren ende cleyne ervarentheyt doe ter tijdt soo grondelicke de boosheyt der Spaegniaerden ende harer aenhangheren, die noch soo diepe verborghen lach, niet en conden ontdecken) dat wy eyndelick souden bedwonghen werden dat brandt-ijser ofte cauterije teghen desen kancker van Spaegnien te ghebruycken, ofte ymmers tot aen 't scheermes te comen. Maer nae dien dat met onsen Jaren oock ons verstant heeft toeghenomen ende versterckt is worden. Soo zijn wy van een ander ende seer verscheyden meyninghe gheworden, dan vele waren, die niet en conden ghedencken dat de wreedtheyt ende rafernije van de Spaegniaerden haer soo verre hadde connen wtstrecken. Want daer en is niet ghebeurt, dat wy al over langhen tijdt van te vooren niet sekerlick en hadden verwacht, ghemerckt dat wy van hare wreede, gierige, ende hoochmoedige manieren van doen seer eygentlicke kennisse droegen. Daerom willen wy den voorsz. tijdt van den Keyser Karel voorby gaen, de welcke oock gheensins en is te verghelijcken in manieren van excessen ende tyrannije, by den tijdt die naderhant onder zijns soons regeringbe ghe[ 101 ]leden is niet dat de Spaegniaerts doen een hayr beter waren dan se nu zijn (want sy in Indien ende elders daer se volcomelick hadden te ghebieden, haer boose aerde ende natuere, mergaders haren tyrannischen wille ghenoechsaem bewesen hebben:) maer hare eergiericheyt ende hooghmoedicheyt werdt eenichsins achterwaerts ghehouden, door de goede affectie die de Keyser den armen onderdanen van herwaerts over was draghende, ende om dat dese Landen vol waren van voortreffelicke Heeren, oock van cloecke ende verstandighe Mannen, aerdende nae haren ouden Edeldom (dien wy oock van herten souden wenschen datse kinderen hadden die hen gheleken) de welcke dienstelick ende bequame waren om der Spaegnizerden, dertelheyt in den toom te houden, ende tot een teghenghewichte teghen hare groote hooveerdije ende vermetenheyt. Soo willen wy dan comen tot den navolghenden tijde, onder deses Conincks regieringhe: wt defer redene mede, om dat hy (die s'Keyfers goeden alleene, ende niet zijne deuchden ghe-erft heeft) de ghene is die ons op soo Barbarifche ende tyrannische wijse nu comt bespringhen.
Als de Keyser Karel van hooghloffelicker gedachtenisse, ende de Coninginne Maria sa[ 102 ]ghen, dat hare saken langs soo ergher worden, ende gheschapen waren qualick af te loopen, door dien dat de oorlooghe van Duytschlandt veel eenen anderen wtganck hadde ghenomen, dan de Paus ende de Spaegniaerden hen selven waren belovende: aenghesien dat de Coninck van Vranckrijcke hem met sommige van de voorneemste Duytsche Vorsten teghen den voorsz. Keyser ghe, voeght ende verbonden hadde: Soo werdz de Keys. Majesteyt bedwonghen met zijnen vyanden te appoincteren, zijnde in sulcken state zijne saken, dat hy den moet verloren ghevende, van dese Landen te moghen langher houden, voor hem nam nae Spaegnien te vertrecken, om daer een stille ende eensaem leven te gaen leyden, na dat hy alle zijne Coninckrijcken ende heerlickheden in de handen van zijnen sone hadde overgestelt. Ende hoe wel dat den Coninck hoogelick hadde van noode gheweest, nae dat den staet zijner heerlickheden ende namelic van de Nederlanden doe gestelt was, jae van de Keys. Majesteyt dies seer widruckelic bevel hebbende, dat hy soude zijner onderdanen goeden wille ende affectie tot hemwaerts met allen vlijte onderhouden, [21] ghemerckt dat [ 103 ]soo wel des Landes welvaren, als het bewaren zijner eere geheel ende al aen de middelen ende dapperheyt der selven zijner onderdanen, was hanghende: Nochtans het zy om dat hy alsoo, in Spaegnien hadde opghevoedt gheweest, ofte t'zy door den raedt van [ 104 ]de ghene die hem hadde alreede doe ter tijdt ende hebben altoos naderhande inghenomen: soo heeft hy ghestadichlick desen wille in zijn herte behouden, dat hy woude ulieden door een puere ende volmaeckte slavernije hem onderwerpen (diese met den name van een volcomen ghehoorsaemheyt hebben becleyder) ulieden gantschelick benemende uwe oude privilegien ende vryheden, om met ulieden ende met uwe wijss ende kinderen alsoo te leven, ghelijck zijne Dienaers met de arme Indianen, ofte ten minsten met die van Calabrien, Sicilien ende Napels pleghen om te gaen: niet ghedenckende dar dese Landen niet en zijn met den zweerde ghewonnen, maer meestendeel al gheerst ende van patrimonie weghen ghecomen, ofte die hen selven ghewillichlick met goede conditien ende voorwaerden zijnen voorsaten<ref follow="page102">Loys de Requesens & de Coninxs Lieutenant Gouverneur ende Capiteyn Generael van dese Nederlanden, ende mynen heeren van de Finantie hem toegetaxeert hebben eens, voor alle vacatien ende oncosten by hem gedaen, omme te haelen het boist van St. Laurens, dar men seyde te zyne in zeecher Abdye onder dye Jurisdictie van den Aertsbisschop van Colen dat zyne M. begeerde getransporteert te worden in Spaingnie in de Abdye van Ste. Laurens die zyne Mt. aldaer gefundeert heeft, &c. blyckende by zeeckere descharge in date den xxvj dach Martii xves lxxiiii, voor Paesschen getassetteert ende geteechent by de voorss. heeren van de financien als behoort, hier energelevert. Daeromme hier de voors. somme van - - - - - - - - - x'. L.<ref> [ 105 ]hebben overghegeven: [22] Jae dat ' meer is, die zijnen vader den Keyser, ende den Coninck zijnen Grootvader tot een fondament gedient hebben, om daer op de timmeragie van soodanighe Coninckrijcken ende heerlickheden op te rechten, tot de welcke men siet dat huys van Oostenrijcke ghecomen te zijn, het welcke sonder teghensegghen huydensdaeghs wel dat meeste ende machtichste van de gantsche Christenheyt is. Desen zijnen wille ende affectie en heeft by maer al te seer betoont ende openbaerlick te kenmen ghegheven corts na des Keysers vertreck: ghelijckerwijs de Heeren die doe ter tijdt leefden, soose nu noch voor handen waren, ghenoechsaem t'selve souden beruyghen. Want soo saen als hy werdt bedwonghen den krijch teghen den Coninck van Vranckrijcke te vernieuwen, hadde hy slechts een voncsken van oprechte ende goede affectie tot desen landen ghehadt, soo behoorde hy zijn onderdanen ten minsten in goeder devotie ende gheneghenheyt tot hemwaerts te onderhouden, ghemerckt de groote macht zijnes vyandts: Maer ter contrarien, zijnde int midden ende int diepste van zijne swaerwichtighe affairen (soo groot ende on[ 106 ]matich was zijn begheerte om te tyranniseren) hy heeft al te clare ende ghewisse bewijsinghe ghedaen van zijnen quaden wille ende ghenegentheyt die hy desen Landen was draghende. Niet teghenstaende dat de Keyser (dien de opgheblasene ende hoveerdighe aerdt ende natuere van de Spaegniaerden beter bekent was, dan eenighen Vorst of Mensche ter weerelt, ende moghelick oock de voorsz. genegentheden aen den Coninck zijnen Sone ghemerckt hadde: [23] oock wel wetende den staet van dese Landen, waer door dat de selve te bewaren ofte [ 107 ]te verliesen zijn) soo ernstlick den Coninck waerschoude, soo verre als by desen Spaenschen hooghmoet niet in den toom hielde, dat hy wel sach commen dat de selve soude de oorsake zijn van de wterste bederffenisse van den heelen staes deser Landen, die metter tijt dese moetwillige regieringe, die de Spaegniaerts waer sy connen ofte moghen plegen aen te rechten, niet en soude connen verdraghen. Ende dese vermaninghe dede hem de Keyser in onse tegenwoordicheyt, mergaders in bywesen van wijlen mijn Heere den Grave van Bossu, Vader van den letst overledenen, ende van veel ander Heeren van zijner camer, van den welcken noch eenighe by leven zijn. Maer noch het aensien van zijns vaders gebot, noch zijner eygener saken welvaert, noch de gherechticheyt, selfs niet (t'ghene dat oock de vreemste natien, hoe barbarisch datse zijn, pleecht te bedwinghen ende achterwaert te doen houden) zijnen eed dien hy ghedaen hadde, en hebben noyt connen dese aengheboren aert ende wille temmen ofte matighen: Jae, darenteghen niet anders dan of hy de overhandt boven alle rechten, privilegien ende vryheden des landts, selfs over de redelickheyt ende gherechticheyt hadde ghehadt: alsoo heeft hy alle banden ontwee gebroken, om in eenen on[ 108 ]versoenlicken haet te vallen, ende tot allerhande soorte van wreedtheyt hem selven moetwillichlick te begheven.
Op den selven tijdt, mijne Heeren, hebt ghy hem verwillighet seker bede, die daer wert ghenoemt die Novennale ofte Neghenjarighe bede, doort middel van de welcke oock de cloeckheyt en de wijse aenleydinghe van de Heeren ende Edelen van herwaerts over, mergaders van diversche manlicke ende dappere Duytfche Heeren ende krijchsluyden; zijne saken soo wel ende met sulcker voorspoet zijn beleydet worden, dat hy nae twee slachten door hem ghewonnen, veel steden verovert, ende veel ghevangenen wan grooter qualiteyt ende in grooten ghetale by hem vercreghen, zijnen vyandt eyndelick bedwanck eenen vrede te aenveerden, tot soo groote schade ende nadeele van den Coninck van Vranckrijcke, als hy heerlick ende profitelick was voor den Coninc van Spaegnien: Ende (so ons yet veroorloft ware ons selven te segghen) hadde hy noch een droppel van danckbaerheyt by hem resterende, hy en soude niet connen loochenen dat wy zijn een van de voorneemste instrumenten ende middelen gheweeft, om hem tot soodanighen vrede, daer hy soo groot voordeel by hadde, te doen gheraec[ 109 ]ken, hebbende den selven met mijne Heeren den Connestebel van Montmorency ende Mareschal van S. Andre alleene ende besonderlick gehandelt, ter grooter instantie van den Coninck, die ons voor seker verclaerde, dat den meesten dienst dien wy hem ter weerelt souden connen doen, was den paeys te maecken, ende dat hy dien in alle manieren begheerde, hoe diere dat hy hem oock soude moeten costen, om dies willen dat hy ghesint was nae Spaegnien te verreysen. Maer dat en conde al niet helpen, om te maken dat hy selve ofte zijnen Raedt soo wel van Spaegniaerden als van veelen wt desen landen ghecomposeert (die teghen ulieden ende uwe vryheyt metgaders teghen t'gantsche landt altijd eenen gheduerighen haet hebben gedraghen) souden ulieden eenighen danck weten van een soo merckelicke hulpe als de voorschreven bede was, ofte van soo gheluckighe executie als daer naer is gevolcht: Ja ter contrarien, sy hielden dese subventie voor een crime ende misdaet teghen de Majesteyt, om de welcke ghylieden (ende voornemelick wijlen mijn Heere van Lalaing) sententie van lijfstraffe met rechten scheent verdient te hebben; in sonderheyt wt dese oorsaken, Om dat men hen de selve niet eer en heeft willen ver[ 110 ]willighen, sonder de Generale Staten eerst daer over te beroepen: ende om dat ghy, mijne Heeren, in soodanige vergaderinge dese harpijen van Barlamont ende haers ghelijcke grijp-voghels de clauwen wat corten, ende voor af snijden woudt, doe ghy ordonneerder dat de penninghen, volghende de voorghedraghen conditien, souden by uwe commisen wtgereyckt werden. Dit waren (om de waerheyt te fegghen) twee wtnemelicke groote crimen. D'eerste, te weten, de vergaderinghe van de Staten te versoecken: dewijle dat sulcks een recht middel is om de tyrannije daer door in den toom te houden ende te verschrencken: soo wert het gherekent voor een misdaet wel soo seer ghehaet van den tyrannen, die haer eyghen volck op eten, ende vyanden van haer eyghen croone ende onderdanen zijn, als ter contrarien dese edel vergaderinghe van de oprechte Coninghen ende Princen ende goede vaderen des volcks, bemint, gheeert ende gherespecteert wert, als zijnde het rechtsinnich fondament ende versekeringhe van alle Staten ende policijen, jae het eenich steunsel daer de Vorften vry ende vaste op moghen berusten. D'ander crime en wert in eeuwicheyt niet vergheven. Want dese luyden die t'volck soo opknaghen ende van [ 111 ]bloet der arme luyden leven, hebben van over langhen tijdt den staet van hare dieverijen ende rchattinghen alsoo ghemaekt, datse scheen dese hare diefte van de ghemeyne goeden hen alsoo goet ende seker incommen te wesen, selfs veel vruchtbarer ende nutter als t'ghene datse van haren vaderlicken ofte gheerfden goede zijn ontfanghende: daer beneven verswijghende haren Vorsten de oorsake alles quaedts, ende met loghenachtich voorgheven vleyende ende smeeckende sy soecken eenighen schijn ofte decksel, d'welcke sy voorwenden om der voorsz. Vorsten herten tegen hare onderdanen te ontsteken ende te verbitteren. Wy hebben selve, mijne Heeren, hare daden ende handelinghen ghesien: wy hebben hare propoosten ghehoort: wy zijn de ghetuyghen van 't ghene dat sy geadviseert hebben, doe sy ulieden alle ter doot waren verwijsende, ende niet meer wercks van ulieden en maeckten dan van beesten, haddense maer slechts de macht ghehadt om ulieder insghelijcks te vermoorden, alsoose in Indien ghedaen hebben, ende noch daghelicks doen, daerse meer dan twintich milioenen, ofte twee hondertmael hondert duysent persoonen hebben jammerlick om den hals gebracht, ende dertichmael meer landts verdorven ende wtgheroeyt, dan dese Nederlan[ 112 ]den groot zijn, met soo vreeselicke grousaemheyt, dat alle de barbarische, wreede ende tyrannische feyten hier te vooren oyt bedreven, niet en zijn dan spel te achten by t'ghene dat den armen Indianen is ghebeurt, alsoo de Spaensche Bisschoppen ende Docteurs selve dat hebben by geschrifte naghelaten, en de om den Coninck voor Godt ende voor de menschen alle middelen te benemen van hem te moghen verontschuldighen, soo is de historie hem selve toegeschreven ende gedediceert worden door eenen van zijne onderdanen, dien noch eenighe gherechticheyt in 't herte was overghebleven. Van dien tijdt af dan, wy ende de andere Heeren, oock veele van de beste luyden van eeren ende verstandichste, so wel onder den edeldom als onder het ghemeyne volck, hebben goet ghevonden de Spaegniaerden wt den lande te doen vertrecken: onse rekeninghe alsoo maeckende, hoe wel datter noch al veel quaet bloets onder ons lieden was (soo men van dien noch op dese stonde meer siet resterende dan 't wel oorboorlick ware, voortspruytende wt de gheinfecteerde besmettinghe van hare vaderen, die der Spaegniaerden eergiericheyt, ende bedrieghelicke handelinghen van de Cardinael van Granvelle doe ter tijt waren dienende, dat t'selve niet teghenstaende het [ 113 ]meeste ghetal oock van de Heeren van hoochster qualiteyt souden vyanden van dese Spaensche tyrannije wesen: Maer eensdeels om eenighe ander becommernissen ende affairen die daer voorvielen, eensdeels oock om dat wy metgaders sommige andere Heeren na Vranckrijcke moesten verreysen, daer wy werden als gijsels henen gesonden, ende om by t'houwelic van de dochter van Vrancrijcke tegenwoordich te zijn; soo werdt de selve sake voor eenen tijt lanck verachtert, ende de executie van dien verhindert. Nu so verre is het van daer, mijne Heeren, dat wy eenen goeden deel van t'ghene dat tegen ons is voortghebracht, souden eenichsins begheeren te loochenen, dat wy ter contrarien het selve voor groote eere zijn houdende : ende sullen ulieden moghelick noch meer segghen dan onse vyanden weten, namelick, hoese meer teghen ons sullen crijsschen, ende hare verwoedtheyt metgaders haer verbittert herte teghen dese landen betuyghen, dat wy soo veel te meer ons sullen verblijden, dat het Gode beljeft heeft ons die genade te doen, dat wy souden helpen den loop van dese onmatighe tyrannije schutten ende ophouden, metgaders door t'selve middel oock eenen inganck ende open bane yoor de waerachtighe Religie helpen maken. [ 114 ]
Sy segghen, Soo gheringhe, als de Cominck wt den Nederlanden vertrocken is gheweet, dat wy met alle listighe ende boose aenslaghen ende practijcken ons vervoordert ende ghepoocht hebben om te winnen ende vercrijghen den wille ende ghemoet van den ghenen die wy wisten qualick ghesint te zijn, belast met schulden, vyanden van der Iustitie, liefhebbers van nieuwicheden, ende boven al de ghene die ter saecken van de Religie bedraghen ofte ghesuspecteert waren. Soo veele als de ghene belangt die de kennisse van de Religie hadden, wy belijden gheerne dat wy de felve noyt ghehaet en hebben. Want aenghesien dat wy van joncks op in de voorsz. Religie waren ops getrocken, ende dat onse Heer vader daer by heeft willen leven ende sterven, hebbende die abuysen der Kercke wt zijnen heerlickheden wtgeroeyt: wien can het so vremdt beduncken, dat dese leeringhe soude in ons herte van doen in sulcker voeghen inghegraveert ende soo diepe ingewortelt zijn geweest, datse t'haren rechten tijde heeft begonnen hare vruchten voort te brenghen? Want hoe wel dat wy doe ter tijdt, wt redenen dat wy soo langhe jaren in s'Keysers camer hadden opghetrocken gheweest, ende dat wy tot onsen jaren ghecomen [ 115 ]zijnde om de wapenen te moghen draghen, ons oock alsoo saen met grooten last ende bevel in den armeyen belemmert vonden, metgaders dewijle dat wy soo weynich middel hadden om in de Religie recht onderwesen te werden, veel meer aen de wapenen, aen de jacht, ende ander oeffeninghen van jonghe Heeren ghedochten ende die naeder ter herten trocken, dan t'ghene dat onse salicheyt was belanghende: Nochtans wy hebben groote oorsake om Godt te dancken, dat hy dit heylighe saet, d'welcke hy selve in ons ghesaeyt hadde, niet en heeft laten versticken. Jae dat meer is, wy segghen dat ons noyt en hebben te sinne ghestaen alle de wreede execution, soo wel met den vyere ende met den sweerde, als in 't water te versmooren, [24] oft te del[ 116 ]ven, ende ander dierghelijcke, [25] die men ter selven tijdt al te ghemeynelick plach te għebruycken teghen de ghene die van de Religie waren, alsoose de schrijver, ofte (gelijck hy liever heeten wil) de schilder van dese eerloose verbanninghe, selve noemt. De welcke hoe wel dat hy in allen anderen dinghen niet en doe dan vlaebacken, lleghen ende missegghen, nochtans dit aengaende heeft hy seer wel ghesproken als hy segt, dat de ghene die hy soo onghenade- [ 117 ]lick tot der doodt verwesen ende veroordeelt wil hebben, van de Religie zijn, alsoo oock inder waerheyt even dese Religie alleene weerdich is dien name te draghen, als die boven alle d'andere, die oock mer den selven name (doch t'onrechten) ghemeynelick pleghen genoemt te werden, verre is utnemende: d'welck hen de waerheyt selve (soo groot is haer cracht ende sterckte) wt den mondt getrocken ende also heeft doen belijden. Maer insonderheyt, nae dat wy in Vranckrijcke zijnde, wt des Coninck Heyndricks eyghenen monde verstaen hadden, hoe dat den Hertoghe van Alve was handelende van de middelen om alle de ghene die ghesuspecteert waren van de Religie te zijn, soo wel in Vranckrijcke[26] als in dese lan[ 118 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/120 [ 119 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/121 [ 120 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/122 [ 121 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/123 [ 122 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/124 [ 123 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/125 [ 124 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/126 [ 125 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/127 [ 126 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/128 [ 127 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/129 [ 128 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/130 [ 129 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/131 [ 130 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/132 [ 131 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/133 [ 132 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/134 [ 133 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/135 [ 134 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/136 [ 135 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/137 [ 136 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/138 [ 137 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/139 [ 138 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/140 [ 139 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/141 [ 140 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/142 [ 141 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/143 [ 142 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/144 [ 143 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/145 [ 144 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/146 [ 145 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/147 [ 146 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/148 [ 147 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/149 [ 148 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/150 [ 149 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/151 [ 150 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/152 [ 151 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/153 [ 152 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/154 [ 153 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/155 [ 154 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/156 [ 155 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/157 [ 156 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/158 [ 157 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/159 [ 158 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/160 [ 159 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/161 [ 160 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/162 [ 161 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/163 [ 162 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/164 [ 163 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/165 [ 164 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/166 [ 165 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/167 [ 166 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/168 [ 167 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/169 [ 168 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/170 [ 169 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/171 [ 170 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/172 [ 171 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/173 [ 172 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/174 [ 173 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/175 [ 174 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/176 [ 175 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/177 [ 176 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/178 [ 177 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/179 [ 178 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/180 [ 179 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/181 [ 180 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/182 [ 181 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/183 [ 182 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/184 [ 183 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/185 [ 184 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/186 [ 185 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/187 [ 186 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/188 [ 187 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/189 [ 188 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/190 [ 189 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/191 [ 190 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/192 [ 191 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/193 [ 192 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/194 [ 193 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/195 [ 194 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/196 [ 195 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/197 [ 196 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/198 [ 197 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/199 [ 198 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/200 [ 199 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/201 [ 200 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/202 [ 201 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/203 [ 202 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/204 [ 203 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/205 [ 204 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/206 [ 205 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/207 [ 206 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/208 [ 207 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/209 [ 208 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/210 [ 209 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/211 [ 210 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/212 [ 211 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/213 [ 212 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/214 [ 213 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/215 [ 214 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/216 [ 215 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/217 [ 216 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/218 [ 217 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/219 [ 218 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/220 [ 219 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/221 [ 220 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/222 [ 221 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/223 [ 222 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/224 [ 223 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/225 [ 224 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/226 [ 225 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/227 [ 226 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/228 [ 227 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/229 [ 228 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/230 [ 229 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/231 [ 230 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/232 [ 231 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/233 [ 232 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/234 [ 233 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/235 [ 234 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/236 [ 235 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/237 [ 236 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/238 [ 237 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/239 [ 238 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/240 [ 239 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/241 [ 240 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/242 [ 241 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/243 [ 242 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/244 [ 243 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/245 [ 244 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/246 [ 245 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/247 [ 246 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/248 [ 247 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/249 [ 248 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/250 [ 249 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/251 [ 250 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/252 [ 251 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/253 [ 252 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/254 [ 253 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/255 [ 254 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/256 [ 255 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/257 [ 256 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/258 [ 257 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/259 [ 258 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/260 [ 259 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/261 [ 260 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/262 [ 261 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/263 [ 262 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/264 [ 263 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/265 [ 264 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/266 [ 265 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/267 [ 266 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/268 [ 267 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/269 [ 268 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/270 [ 269 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/271 [ 270 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/272 [ 271 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/273 [ 272 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/274 [ 273 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/275 [ 274 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/276 [ 275 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/277 [ 276 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/278 [ 277 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/279 [ 278 ]Pagina:Apologie van Pr Willem I van 1580.pdf/280 [ 279 ]so ontsluyt ende resolveert u op de poincten die wy ulieden tegenwoordelick, voorhouden. Ende is 't dat ghy acht dat wy eenighe liefde den Vaderlande zijn draghende, ofte dat wy eenichsins bequame zijn om gooden raedt te gheyen: so ghelooft vastelick dat t'selve is het eenich middel om ons verlossen ende te bevrijden. D'welck, ghedaen zijnde, so laet ons dan t'samen met eendrachtigen herte ende wille de bescherminghe van dit goede volck aengrijpen ende voor de handt nemen : het welcke niet anders en begheert dan dat hem openinghe gheschiede van goeden rade, om den selven na te comen ende te volghen. Dit doende so ghy lieden die jonste blijft voorder t'onswaert draghende, die ghy ons tot noch toe bethoont hebt, wy verhopen door 't middel van de felve, ende voornemelick door Godes ghenade (de welcke wy hier te vooren soo menichmael in soo swaerwichtighe ende twijffelachtighe saken beproeft ende bevonden hebben) t'ghene dat ghy tot uwe eyghen welvaert ende onderhoudinghe uws selfs, uwer wijven ende kinderen metgaders van al wat den dienst Godes [ 280 ]aengaet, raetsaem vinden ende besluyten sult, t'selve met aller ghetrouwicheyt te hanthaven ende voor te staen.
JE MAINTIENDRAI NASSAU.
- ↑ PIETER L'OySELEUR, Raad en Fransch Hofprediker van den Prins, wordt, in 't algemeen, voor opsteller van dit verweerschrist gehouden. — Het vertoont eenen patuurlyken, lossen, onverhinderden styl, des schryvers gemak in 't herdenken van oude geschiedenissen, en gemeenschap met de oude Dichters; evenwel zo, dat zyn stuk nergens eens ontydige schoolsche praal komt voor te stellen. De schryftrant is in den smaak van ST. ALDEGONDE. P. L'OIJSELEVR komt ook wel met woorden te voorschyn, welke in de tegenswoordige Eeuw, als al te plat en boersch, verworpen worden; b. v. hy schryst, dat die Spaegnien niet ghesien en hebben daerom gheen beesten en zijn. Doch wat zal men hier van zeggen! iedere Eeuw hadt zo wel als ieder volk, haare eigene begrippen omtrent de beschaasdheid. De schryvers van dien tyd volgden veelal de Latynsche taal: daar in gaf dergelyke uitdrukking geen aanstoot. Het was in oud Rome eene beschaafdheid, al wat akelig was, (als de dood, of de ergste toevallen) met eene omschryving, niet met het regte woord te noemen; doch men sprak daar van een emaita, varis bono en wat is walgelyker? In dit sluk is overal in agt genomen, niet dat de opsteiler, maar dat zyn Meester spreekt. Waar hy eenig zeggen van een ouden Dichter te pas brengt, voegt hy daarby:daar wy dickwils asgehoort hebben vermanen, om het waarschynlyk te maken. Hier voor ook: Wy en willen hier niet disputeren, myne Heeren, welke de waerachtige Religie is — latende sulcx doen de ghene, die in desen beter geoeffent zyn, dan wy. — Eens nogthans, op het laatste, schynt hy zich hier in voorby gezien te hebben. Wy willen met dij nu wat spreken, Cardinal, die so veel tyds in den schoolen verloren hebst, ten zy dat du sulcks maer leeren en heetst, te zyn van joncks op set liegen ende bedriegben onderwesen. Soo vraghe ick dy dat, wat faltsten. Hier hoor ik den Prins niet, maar den Hofprediker. Wy moeten egter met BEAUFORT vertrouwen, dat dit stuk, niet zonder bedachtzaam overleg van Z. H. is in 't licht gekomen. Het was van te veel gewigt, dan dat hy de behandeling daar van geheel aan een ander zoude toevertrouwen, ten minsten, toen her ten einde geschreven was, niet nagezien zoude hebben. Daar van komen zelss de blyken voor, waar hy over 't Krygstentament handelt. Men gelieve de woorden soo ist dat wij nochtrans noch wel enthouden hebben enz. intezien. En van wien is dan kort daarna dit zeggen? Dit is 't groot verdeel dat wij van 't huijs van Spaegnien hebben ontfanghen, enz. vooral ook komt hier, te slade, 't geen de gezegden over het Krygstestament voorgaat, seker regule, die wy den Keyzer gehoort hebben soo dickwils verhalen, dat alle advijsen enz enz. Ook zal men niet twysselen, os deze ronde openbartige verklaringe midtsgaders dewijle dat wy soo weynigh middel hadden om in de Religie recht onderwesen te werden, veel meer aen de wapenen, aen de jacht, ende ander oesseninghen van jonghe Heeren gedachten ende die naerder sen herten trocken, dan 't ghene dat onse salicheydt was belanghende: is daar in alleen van den Vorst ingelast. — Doch van den Heer BEAUFORD verschil ik in een ander opzichte. Toon de Apologie door MARNIX gelezen was, vindt men by Bor en Hooft, dat Hy hadt uitgeroepen: Nu is de Prins een dood man! Dat was gist BEAUFORT, om dat daar in zo veele bittere uitdrukkingen regens den koning gevonden worden. Maar neen : aan St. Aldegonde was wel bekend, dat noch zoete woorden, noch eenige pogingen den Koning, van zynen onzaligen wrok jegens den Vader des Vaderlands, verzetten konden. Hy wist ook wel, dat, al meermalen, op 'n Vorsten leven was toegelegd. Uit syne verschilschriften blykt ook, dat, indien deze taak aan zyne pen was toevertrouwd geweest, zy niet zachter zou geschreven hebben. Doch deze woorden hebben geene andere beduidenisse, dan de taal, welke iemand in verbystering, uit eene innigste liesde van zyn harte, uit de tederste bekommering van eenen oprechten dienaar voor zynen meester spreekt. Wy moeten daar in geene bedillingen vinden; en veel minder eene reukeloosheid in de Apologie zelve. Het is een antwoord op een alter afschuwlykse geschrift, waar by een willekeurig heerscher in zyne woede, Adeldom, 's Princen goederen, vyf-en-twintig duyzend gouden kroonen en vergiffenisse der grootste misdaden, belooft; om Hem, tegens wiens handelingen de boosheid niet bestand was, van kant te helpen; na dat zy, hoe vol van verdoemelyke doeleinden ook, zich daar in altoos te vergeefsch hadt werkzaam getoond. Moest men, tot dit zo geweldig uitersten gebracht, daar op koel, met eene verslaauwde stem spreken? Wat sou die uitgedaan hebben? Wat zou dan een volk, waar voor deze Verantwoording geschreven, en waar van PHILIPS, gelyk hy verdiende, overuid verfoeid werdt, van 's Vorsten standvastigheid en doeleinden gedacht hebben! Wat zouden anderen daar van gezegd hebben, zelss de vyanden! Wat zou men er nu van denken ! Ja maar de Staten vonden, eenige maanden na de Utgave, daar zo veel galle in, dat zy het werk by de Boekverkopers lieten ophalen en in 't vier verbranden. Dit zegt Herrera; en AMELOT DE LA HOUSSAIYE gaf zich de moeite om het over te schryven (in de not. sur les Mem. pour servir à l'Hist. de la Rep. des Prov. U. par AUBRIJ DE MOURIEZ. p. 160.) maar niemand in ons land, om daar voor naar bewys te zoeken.
- ↑ Voor scbryven is in de Leydsche uitgave van JAN PAEDTS JACOBSZ, van M.D.C.IX. in 4°, ook in de Middelburgsche, welke by ROELOF KNUIJST in 1662 in 12e, gedrukt werdt onder den tytel van Hollants voordeel opgekomen door hare Hoogheden, door Godts Genade, Prince van Orangien en Nassau, en deze uitgave, of die van PAEDTS werde door WILLEM COULON en ABRAHAM FERWERDA in 1746 gevolgt. Zy hebben ondertusschen meer onverstaanbare drukfeilen: als by voorbeeld, voor 't geen boven bl. 14 door de Printe aan het licht ghebrocbt te lezen saat, door den Prince a. h. l. g, waar door de sin geheel veranderd wordt, en van de rechre lezing asgegaan, welke in de geprivilegieerde uitgave van CHARLES SILVIUS, ghesworen Drucker der Staten 's landes van Hollandt is uitgedrukt. Ik heb deze uitgave gevolgt, sy is in 4°, en van 't jaar M.D.LXXXI. — Of nu deze uitgave het origineele opstel is van PIERE L'OYSELEUR, dan de Fransche, os de Latynsche, welke alle te gelyker tyd het licht zagen, zal na vergelyk van die drie stukken minder bedenken baren, wanneer men de Nederduitsche het omstandigste bevinden zal.
- ↑ De tytels welke FILIPS in het jaar 1540 voerde, zyn,
aan 't begin van den Ran, hier agter te lezen. De rytels,
waarmede die in 't jaar 1565 vermeerderd werden, kunnen
pit den volgenden bries en stukken voor zyne Rekenkamer,
in het Overquartier van Gelderland, geleerd worden.
Alexandre Prince du Parme Etc, Chevalier de l'ordre,
Lieutenant, Geuverneur & Capitaine General.
Treschieres et bien amés. Comme par la nouvelle succession du Royaulme de Portugal et aultres, Dont ces annaes passés Dieu & esté servy d'accroistre les Beats et Royaulmes du Roy, Monseigneur, Sa M. a trouvé bon de selon ce faire changer son Titre en Espaigne, et ordonné que le mesme se fact [mussy] en ces pays de par deça, suyvant le sormulaire cy joinct, Nous vous en avons bien voulu saire part, Es joinctement, en charger au nom et de la part de Sa M. bien a certes que si en vos provisions de ferme et maitres semblables depesches accostumé vser du tittre du Roy tout au long, vous ayes a y faire faire le mesme changement, que dessus, asin que par tout soit en ce regard tenu et observé ung mesme stil et ordre, faisant anssi quant et quant adiouster aux seels et cachets de Sa M. les armes de Portugal, suyvant la sorme et impression, que pouves avoir [ven] an grand contreseel de Sa M. mis aux Plac-tars et semblables provisions nouvellemens emanees de ceste Court. A tant treschiers et bien amés, n. Sr. vous ayt en garde. De StaBrouck le xxme d'Octobre 1585. paragraphé Pamele V. signé Alexandre, et plus bas Verreycken. La superssription estoit telle: A mes treschiers et bien amés les gens de la Chambre des Comptes du Roy Monseigneur en Gueldres.
Philippus Dei gratia Rex Castilie, Aragonie, Legionis, utriusque Sicillie, Hierosalime, Portugalie, Navarre, Granate, Tolete, Valentie, Gallitie, Maioricarum, Sivilię, Sardinie, Cordube, Corsice, Murcie, Faben, Algarbie, Algesire, Gibraltar, Insularum Canarie Indiarum tam orientalium quam occidentalium, Insularum et terre firme Maris Occeani, Archidux Austri, Dux Burgundie, Lotharingit, Brabantie, Limburgie, Luxemburgi, Geldrie et Mediolani, Comes Habsburgi, Flandrie, Arthesie, Burgundia, Tyrolis, Palatinus et Hannonie, Hollandie, Zelandie, Namures et Zutphanie, Princeps Zwevie, Marchio Sacri Imperii Romani, Dominus Frisie, Salinarum Mechlinie Civitatum, oppidorum et territori Traietti trans Isulane et Groninge, nec non Dominator in Asia et in Assrica.
Regnorum nostrorum sc. Neapolis et Hierosalime trigesimo secundo Castilie Aragonis Sicilie et aliorum trigesimo, Portugalie ante sexte.
Philipe, par la grace de Dieu, Roy de Castille, d'Arragon, Leon, des deux Sicilles, de Hierusalem, de Portugal, de Navarre, de Grenade, de Tolete, de Valence, de Galice, des Maillorcques, de Seville, de Sardaine, de Cordube, de Corsique, de Murcie, Vaen, des Algarves, de Algezire, de Gibraltar, des Isles de Canarie et des Indes tant orientales que occidentales des Isles et terre ferme, de la mer Occeans, Archiduc d'Ausrie, Duc de Bourgoigne, de Lothier, de Brabrant, de Limbourg, de Luxembourg, de Gueldres et Milan, Conté de Habsbourg, de Flandres, d' Artois, de Bour- goigne, de Tirol, Palatin et de Haynnau, de Hollande, de Zelande, de Namur et de Zutphen, Prince de Swave, Marquis du Sainct Empire de Rome, Sr. de Friese, de Salines, de Malines, des Cité Villes et pays d'Vtrecht, d'Overyssel et de Greeninge, et Dominateur en Asie et en Affricque.
De nos Regnes asscavoir de Napels et Hierusalem le trentedeuxiezme, de Castille, Arragon, Sicille et des autres le trentiesme es de Portugal le sixiesme.
Philips by der gratie Gods Coninck van Castillien, van Aragon, van Leon, van beyden Sicillien, van Hierusalem, van Portugal, van Navarre, van Grenade, van Toeleten, van Valence, van Galicien, van de Maillorcken, van Sivilien, van Sardinien, van Cordube, van Corsycke van Murcie, van Faen, van Algarben, van Algesire, van Gibraltar, van de Eylanden van Canarien, van den Indien zoo orientale als occidentale, van de Eylanden ende vasten Lande, der Zee Occeane, Eertshertoge van Oostenryck, Hertoge van Burgundjen, van Letryck, van Brabant, van Limburch, van Luxemburg, van Gelre ende van Mylanen, Grave van Habsburch, van Vlaenderen, van Arthoys, van Burgundien, van Thirol, Palsgrave en van Hennegouwe, van Hollandt, van Zerlandt, van Naemen, en van Zutphen, Prince van Zwave, Maregrave des heylig Rycx van Romen, Heere van Vrieslandt, van Salyne, van Mechelen, van de Stadt, Steden ende Landen van Vuytrecht, Overyssel ende Groningen, ende Dominateur in Asien ende in Affrycken.<br.
Van onsen Rycken te weeten van Napels ende Hierusalem het twe en dertichsle, van Castillien, Aragon, Sicillien ende andere het dersichsle, ende van Portugal het seste. —
Ik heb bewyzen, dat Keizer KAREL schier op dezelfde wyse, omtrent zyn wapen, in 't jaar 1541, handelde; maar geene, dat van FHILIPS, toen hy den tytel van Koning van Engeland moeste missen, daar over eenig bevel verzonden werdt. - ↑ Agter in deze Verantwoordinge heest men : Want eenen vergifter uyt te senden, alsoo ons de Hertoginne van Parma eenen gesonden heest. — Het is dus vreemd, dat de Historie hier voor zo weinig aan de hand geeft.
- ↑ In alle laetere uitgaven raad. Het moest dan noch geweest zijn graed: in 't Fransch 'rang' d'altesse.
- ↑ Secunda Maii anno 1544 Rengius obținuit octroy, pour tester du Conseil de Brabant, et le 14 jour de May an mesme est du Conseil prins. Vigesime Junii anno 1544 Dr. Remigius instituis sibi heredem universalem Dominum Guilielmum a Nassau suam Patruclem. Dus in de Species sacti. Het testament werdt het laatst door den Heer J. H. HARING in 't Aanbrief van de Vad. Hist. L. I. by 't leven van RENIER uitgeveren.
- ↑ Dit ziet op het vonnis van den Raad der Beroerten van den 24 May 1368, waar by de Prins gebannen, en zyne goederen verbeurd verklaart werden; terwyl reeds eenige dagen te voren (op den 15 May,) by 's Konings Financien, over dese goederen de volgende bestelling gemaakt was. Et est son intention (van ALVA) que tous les comptes des d. biens confisques, estans sonts le refort de vostre chambre vous soyent presentes, et par vous oyes es examinés, et en aprés les difficultes vuydes estre alors, comme il appartiendra, excepté les comptes pour les biens des Srs. Princes d'Orange, et de Geuse, et Marcquis de Berghes les quelz sa d'Ex. a reservé, et remis es chambres des comptes respectivuement diceulx jusques a ce que les estatz-des d. maisons soyent venus, et que aultrement en fera ordonné. De Sententie zelve is ook origineel in 't Fransch, gelyk alle die Vonnissen van den BloedsRaad in deze taal gesteld werden, zelfs die van de geringste lieden: als b. v. van de schamelste ingezetenen uit de Steden, Thiel en Bommel, van Jehan Henryxs, alias Jehan Tauw, Aelbrecht Cornelis, Guillaumne Lubberds en andere boeren uit het ampt van Barneveld, in Gelderland op de Veluwe gelegen, welke ik in deze taal voor my heb. Dat zy egter by de gerigten, aan welke zy verzonden waren, in het Nederduitsch werden overgezet, en daar in uitgesproken, kan geen twyfel baaren. ALVA, nogthans, gebruikte omtrent onze taal grotere inschiklykheid, dan Requesens, die, des anderen daags, na dat Hy te Brussel, was ingehaald, op den 18 Novemb. 1573, brieven af deed gaan, waar by hy geboodt, dat al wat Hem voortaan zou worden toegezonden, bevorens in 't Fransch moest worden overgezet, (premierement transferer en la Langue franchoise.) — - Het Spaansch was hem egter noch aangenamer, gelyk my uit enkele Requesten, die hem aangeboden zyn, gebleken is. Ondertusschen is het wonder, dat men in deze taal zo weinige geschriften van dien tyd in de Archiven vinden mag.
- ↑ De Advysſen hier over van ervarene rechtsgeleerden ten voordeele van den Vorst afgegeven, een van Carolus Molineus van Maert 156) noch een van denzelven van January 1565 een ander getekend door Vulmarus Berneart. Elbertus Leoninus & Joannis Wamesius spreiden over die geding een helder licht, en zyn, schoon schaars, in druk te vinden. Deze advyzen zyn in 't Latyn en staan alle op eene omstandige Species sesti, reets boven te pas gebracht, welke ook ten dien einde in druk uitkwam. Noch heeft men een Fransch gedrukt Advys van eenige Advocats au grand Conseil des Archiduques getekent te Mechelen 1610.
- ↑ Het zelve lazen wy, meermalen, in deze Apologie; het zelve vindt men ook in de gedrukte Verantwoording des Prinsen van 1568: doch eigentlyk werdt René, in 't gezicht van den Keizer, gewond, en overleedt, binnen weinige dagen, oud zes en twintig jaren. De naukeurige Schryvers van het leven van Willem I. en der Vaderl. Hist. brengen zynen leeftyd tot twee en dertig jaren. Den eerstgenoemde geeft zelfs als een misslag op, dat hem in 't Supplement van {sc|Moreri}} maar die kortere leeftyd wordt toegelegd. Ondertusschen heeft sich de Heer J. H. Hering ook tot zes en twintig jaren bepaald, en deze mitrekening ten volle bewezen. Zie 't Aanhangs, tot de Vaderl. Hist. I. I. 169, not. In de Species facti, hier boven aangehaald, staat Renatus prefectus 1000 equitibus & 20 figuis peditum in absidione sancti defiderti ex ittæ Dombardi meritur in suas etatis 25.
- ↑ Op, het verbreiden der weldaden, den Prinse beweren, wordt ook kragtig gestoft in den Indaagsbrief. Men kan dat Stuk in veele opzichten voor een kort begrip houden van den Ban, of eerder den Ban voor een weerklank van die beschuldigingen, welken reeds in den Indaagsbrief waren opgezegd, en dat wel met dezelfde woorden.
- ↑ Zyn hoogste loon was het Stadhouderschap generael over den Fustendom van Gelre ende Zutphen, waar van in een ander werk, uit de noch voor handen zynde articulen, waar op, niet kleine veranderingen, het Tractaet van voor Venlo gesloten wierdt, door my breedvoerig zal gehandeld worden, ook met opgave van zyne Commissie als Stadhouder, en van den door hem gedanen eed, enz. Het is nodig, dat dit deel der Geldersche geschiedenisse en regeering, zo seer, als schier alle andere vakken daar van, in een helderer licht gesteld worde. De kundige WAGENARE kan niet eens volkomen toestaan, dat Philips van Montmorencij Grave van Hoorn in Gelderland Stadhouder was. .... AREND VAN SLICHTENHORST wist den naam van CAREL VAN BRIMEU niet te spellen...
- ↑ In 1556 werdt de Prins, met achtien andere Heeren, by de twee en twintigste verkiezing, Ridder van 't Gulde Vlies. Hy is de eerste niet op de Lyst, welke daar van noch voorhanden is (GUICCIARD. Belg. Deser. p. 154.), maar de dertiende. Wagenaar heeft daar in geene orde gehouden.
- ↑ Zo sprak ook Sabina, Paligravinne, Hertoginne in Beyeren, Vrouwe van Lamorael, Graaf van Egmond, by zyne vervoering uit de gevangenis van Brussel naar het Kasteel van Gend, en beriep zich op eene reeks van voorbeelden, so de Heeren van Niewecastele, Montagu, Descampes, de la Roche. Nolen, van Romen, van Gruythuysen, van Ravesteyn, Desquerdres, van Rysborch, van Haaltbordyn, breder te vinden by Bor. Voorts mag men ook tot opheldering hier van raadplégen met Elr, le Lion (meer onder den naam van de Leeuw en Leoninus bekend) Conf. LXXX. Aurei velleris privilegium Proceribus Belgii competens amplissime explicans pro defensione defuncti comitis Egmondani.
- ↑ Rabula. Het betreft J. VARGAS, die zyne redenen altoos met eene taal, welke van G. A. BREDERO getappijte, of geborduurde woorden genoemd wordt, opschikkende, cierlyk of geleerd meende te spreken, als hy het fraxerunt templa en bestrit privilegies uitbromde.
- ↑ By BOR IV. 161, enz.
- ↑ Van der Koninginne IZABELLES dood vindt men dit by Ev. v. Reyd Ned. Hist, bl. 4. deselve kort darna oock sterf mer eene ang bewoonlijeke, ende verdachtighe manier, want bij haer wert bevonden een soontjen, dat vijf maanden gbedragen was, ende die Doctoren hadden haer Ader ghelaten ende stercke purgatien ingegheven. MEETEREN spreekt ook van eenen soone, dien zy by miskraam gebaard hadt; doch beiden hadden van eene dochter moeten spreken. ALVA althans maakte, d. 17 Nov. 1562, uit hoger last, aan den Stadhouder van Gelderland bekend, dat zij voer heuren tijt van een dochter gelegen was, en daar aan gestorven. Deze brief is noch voorhanden. Het is opmerkelyk, dat daarin wel gemeld wordt, dat deze dochter, vóór haren dood, het laatste olysel ontfangen hadt, maar niet de moeder. Dan hoe het ook zy, vast is het, dat PHILIPS nimmer beter tyd ontmoeten konde, om zich van deze vrouwe, zonder wantrouwen, te ontdoen, dan dezen, waar in zy de hulp eens arts volstrekt van noode hadt, en zich in omstandigheden bevondt, uit welke zy door 't nemen, niet al van vergiftige, (vergelyk egter d'aangehaalde schryvers in de Don Carlos van d'Abbé DE SAINT REAL) doch even nadeelige, schoon eenvoudige middelen, heel licht ter dood konde gebragt worden; gelyk ook geschiedde. Dit althans komt my waarschynelyker voor, dan op geweldadigheden te denken, welke Em. van Meeteren meldt, dat aan 't Hof van Vrankryk gewantrouwd werden. Is zy gestorven niet zonder achterdenken ken van den broeder, Coninck, en de moeder van Vranckrijck, van eenige violentie, III. 56. eene uitdrukking, waar toe hem mogelyk een misverstand van de woorden, hier boven in de Verantwoordinge, aanleiding gegeven heeft, dewyl Philips aldaar gezegd wordt sijn wijf soo wreedelik vermoort te hebben : welk nochtans zeer wel is uitgedrukt, om dat al wat de Koninginne op de zachtste wyze, van kant gebragt, deze daad premier wreed heeten moeste, doch niet vindens.
- ↑ Waarom de Erfprins Karel werdt ter dood gebragt, is van ieder, byna op eene verschillende manier, gegist geworden, doch nergens voldoende betoogd: Dan het is zeker, dat Philips zyne onrechtvaardigheid, reeds van den eersten stap, welken hy tot deze handelwyze deedt, volkomelyk bezeft heeft: want toen hy zynen zoon gevangen zette en son logement avec garde et service particulier, affin qu'il nen sortit, voorzag hy (gelyk ik uit zynen brief aan ALVA, lees) dat, etant cecy chose de telle qualité et importance, que facillement se feroient et pourroient sur icelluy sert divers jugemens et discours, het dienstig ware, Hem (ALVA) daar van te onderrichten om verder aan zynen Raad van Staaten in de Nederlanden, en andere Raden, Steden enz, kennisse te geven, dat zulks voor het eigen voordeel van Don Carlos, pour son propre bien et prouffit noodzakelyk ware. Wy zien uit dien brief, dat de Koning, by zich gevoelende iets gedaan te hebben, geen van de volle wereld eenpariglyk veragt moest worden, zynen bevelhebber last geeft, om deze daad voor hem goed te maaken; een proef van eene inwendige bewustheid van rechtschennis, gesproten uit onbewezene opvattingen, 't zy dan dat Carlos Nederland te veel was toegedaan, 't zy.... 't zy....... Op welke wyze Don Carlos daarna werd ter dood gebragt, ís even onzeker. Thuanus, Syrada en na hun Watson spreeken van een binnen weinige uuren werkend vergif. BOR (III. 94.) meldt, dat hem de Inquisitie door de opening van aderen zou omgebragt hebben; veelen zelfs gewagen van een dood-bad: dan daar op zou ik niet durven denken. Ook by BOR wordt naderhand (160) eene gissing te berde gebragts als of hy zou geworgd zyn met een handdwaal. Du Plessis-Mornay, aangehaeld in de Histoire de la Maison Bourbon par M. Desormeaux (T. V.), vertelt dit omstandiger, dat Carlos, zich tegens dat worgen heftig te weer stellende, de Scherprichter tot hem zeide: Paix donc, Monseigneur, paix! c'est pour votre bien. Wy zagen, boven uit des konings brief het pour son propre bien et prouffit, en daar uit mogen de Franschen dit koddig vertelzel verhaspeld hebben. Wat my betreft, liefst wilde ik, met een gedeelte der aangehaalde Schryvers door den Abt van Saint-Real, op een ongevoelig traag-werkend gif denken: ook op dat men niet te verre van eenen, tot noch toe ook onbekenden, en alleen maar met één woord vermelden brief van ALVA in P. Winsemii, Rerum sub Philippu II, per Frisiam gestarum L. II, p. 239, afwyke, welke strekt tot bekendmaking, dat 's Konings seer lieven ende ffrientlijcken zone, den drie en twintigsten van Hoogmaand, overleden was, hebbende drye dagen daer te voeren met grooter devotie zijne heylige sacramenten ontfangen: gewis een dood, welke by aldien men de voorafgaande omstandigheden, en Philips niet kende, alle waarschynlykheid van natuurlyk sterven vertonen moet, maar nu op iets ergers denken doet, schoon geenzins op een binnen weinige uren werkend vergif.... Men zie, dus, of de vermelding der heylige sacramenten hier niet in dezen brief met groot opzet zy te pas gebragt. Zij is van den naestlesten Aug. 1568.
- ↑ De Schryver der Vaderlandsche Historie brengt, op de jaren 1359 en 1564, voorbeelden van misnoegdheid by, wegens het begeven van Ampten aan vreemdelingen. Niemand egter sprak daar over ooit zoo treffende, als de Staten der Nederlanden in een onuitgegeven Vertoog aan REQUESENS van her jaar 1574. ---- Nestant a doubter que sa M. se trouvera mieulx seruyt van 's Lands inboorlingen, que de beaucoup d'estrangiers dont le but principal est a leur particulier, & de spolier les pays comme les effectz le demonstrent, vivans continuellement a la duantage & finallement se retirant avecq leurs plains gages, que encoires excedent deux on trois fois ceulx des naturels, enz. enz, biddende dat zyne Majesteit 's Lands natuurlyke ingezetenen geliefde te gedenken, zo als zyne voorouders deeden, dont ils se font si bien trouvés, tant au faict de la police, que de la guerre, pour estre naturellement plus inclins & affectionnez au service de leur prince, et a la tuition & dessance de leur patrie, femme et enfans, amys et biens, ayans aussy plus parfaicte cognoissance des situations, entrées, yssues, & detraictz que aultres pays estrangiers..--- En deze Koning PHILIPS was het, van wien een Prins van NASSAU voor vreemdeling werdt opgegeven!!--- Wy hebben dit niet te wederleggen, daar het van de schryvers der Vaderlandsche Historie, en van het Nut der Stadhouderlyke Regering, maar ook 't uitbundigst van Hem zelven in zyne Apologie beantwoord werdt.
- ↑ Het oudste wapen van NASSAU, 't geen van my originali gevonden is, sal, denkelyk, in de III. Afd, van 't L. D, van 't Geldersch Charterboek door den Heer P. BONDAM in plaat gegeven worden.
- ↑ De woorden te weten, eenen tydt van drie hondert ende elf jaren worden in de Fransche Apologie by J, du Mont in zyn Corps Diplom. (IV. II. 391), welke hy uit het Tableau van de la Pise gaf, niet gevonden. --- In het Magnum Chron. Belgii, eerst vanPistorius, daarna van Struvius uitgegeven, staat op A. 1039. Floruit hoc tempore Otto huius nominis primus Comes Gelrie & Zutphanie, magnus inter Principes Altmanni: het wordt niet verder te berde gebragt, dan om te doen opmerken, dat de opsteller en uitbreider van deze Apologie, ofsfchoon daar in verbysterd zynde, evenwel voor dusdane misstelling eenig gezag inroepen konden.
- ↑ Dit was het gedrag van Keizer Karel. Zyne Godsdienst be- begrippen voorby, gezien, dan, was Hy in de Nederlanden een Nederlander. Hy was dat zelss in Spanje. Men denke op den Heer van Chievres, en hoe door heuí een onmondig Fransch man tot Aartsbisschop van Toledo, en een Vlaminger tot Cancelier van Castilie verheven werden; maar byzonder op den wyzen, den deugdryken, fieren Ximenes, en op de laatste veege ogenblikken van zyn uitgediend leven. Doch ook, om deze en, dergelyke voorbeelden, moest Karel zynen stuggen Zoon eene Spaaneche opvoeding onder trotsche hovelingen verzorgen: Hem an eenen Inquisitie-raad overgeven, welke wel toezag dat deszelss imborst, door geene nuttige wetenschappen verzagt werde, welke (volgens Hooft) voor Hem zelfs alle talen verborgen hieldt: maar welke daat en tegen den aanstaanden Ryksbezitter, Hertog, Graaf, door eene vreeze voor zyne bloed-bevelen, zo erg wist te benarren, dat hy deze angstvalligheid nimmer by vervolg verzetten konde. Hier van daan zyne kommerlyke gehechtheid, zelfs aan de nietigste deelen van den Godsdienst, voor welken hy het wraakzwaard voerde; aan reliquien, by-voorbeeld, aan de overblyszels, aan Sancten en Sanctinnen, die Hy uit alle werelddeelen by den opbouw van het Escurieel, en, daar onder vooral de overblyfzelen van den H. Laurentius, deedt opsporen. Men heeft daar voor bewyzen; ik (die hier van afstap) voeg et een ander by. —— Aan Nicolaes Baert Raedt ende Ontfanger generael vap der finantien ons heeren des Conincx die somme van thien hondert, ponden, munte deser Reeckeninghe. In penn, getelt aan Heere Godert van Bocholt heere thoe Grenenbroeck, ende zyne vrouwe Alexandrina van Wytenhorst, zyn huysvrouwe voor gelycke somme, die de Excellentie van den Groten Commandair van Castille Don
- ↑ Zie vooral de Algem. Biblioth. III, IV. 441–475.
- ↑ Het is vervelende (zeide de boer te Athenen) altyd te horem dat Aristides rechtvaardig was. Het zou gewisselyk ook gesien so lastig zyn, alhier met eene volledige ontleding var bet karakter van Koning PHILIPS opgehouden te worden. Voor zyne hovaardye, hier boven bedagt, geven de Geschiedschryvers, onder andere staalen, één op, dat hy altyd geknield moest aangesproken worden, en wel, om dat de Koning, die niet lang van gestalte was, echter in gezag de grootste zyner onderdanen, of van die hem genaakten, dus ook in alles boven zyne onderdanen, uitsteken wilde. Indien wy met dit verhaal het groot Zegel van dezen Vorst vergelyken, hoe daarop een ryzig uitgerekt koning met lange benen te pryk zit, dan hebben wy bewys genoeg, dat hy met deze toegepaste lengte verheugd werdt.... Il semble que ces hommes, eussent voulu s'agrandir eux memes, en proportion de l'univers auquel ils commandoient; mais malgré leurs efforts, condamnés a n'etre que des hommes, ils agrandissoient leurs images, & tout ce qui sembloit faire partie d'eux mêmes. Dus spreekt de Heer THOMAS in zyn Essai sur les Eloges over de Colossus-beelden, en den tyd van DIOCLETIAAN.... Een zeker PROCULUS werdt, om dat hy langer dan KALIGULA was, op 's keizers last vermoord....
- ↑ Wie verbrand, wie met het zwaard gestraft werden, wordt in het volgende stuk aangewezen. Wy Jan Grauweels Prensaft des Mareschaux Generael van zyner M. Nederlanden, gesien hebbende die ordonn. van zynder Ex. ende de advysen van den heeren van den criminelen Raede van zynder Ex., ende op al gehoort, die dessensie van dese voorn. patienten, te wetene van den persoon van Pieter Mom ende Gauther van Onsel, ende Geerit de Wetuere, alle drie gehangenen binnen der stadt van Bommel, ende dezelve patienten hebben geweest als rebellen ende gedaen crimen lese Majetatis, al blyckende by de advifen van den Heeren van den Raede van synder Ex., soo eest, das ich Grauweels ex officio condemnere by desen dest drie voergen. patienten, dat die zelve zullen geexecuteert worden metten zweerde, ingevalle dat de zelve patienten, heurlieden
- ↑ Overvloedig uit het werk van J. MARCUS (zo men lust heeft) na te gaan. Hier toe behoordt ook met eenen gloeyende yzer te doen branden id voireinde der tongen van de [zo genoemde] Ketters, eer zy naar de gerigtsplaats gebracht werden, gelyk hier van een voorbeeld door den Geleerden Uitgever van de Handvesten van Nymegen (den Heer J. IN DE BETOUW) by bl. 366, is opgegeven. Dat stuk vindt men ook, als een brief van den Stadhouder KAREL VAN BRIMEU, in de Boeken van Landzaken, van de secretarie van Arnhem berustende, en werdt daar uit, door der zelver Verzamelaar. Burgemeester DIEBETS, aan PONTANUS medegedeeld, welke daarvan eene Latynsche overzetting in zyne Hist. Gelr. bl. 909, te lezen gaf.
- ↑ In 1559. Het is bekend, wat hier van, twaalf jaren daarna, te Parys de gevolgen waren. De vreugdeblyken, welke uit het leger van ALVA, wegens dat bloedbad, alom gehoord en gezien werden, (J. J. PONTAN. Hist. Gelr. 513.) maken alle gissingen aangaande zyne opstokingen daar toe waarschynlyker. De Hertog ontving (zo ik my niet bedrieg) tyding van die onmenfchlykheden, in het volgende geschrift :
En Aoust xve lxxii de Paris.
Le xxii de ce mois Ladmiral estant à Paris, sortit de la court de Louvre vers sa maison environ les dix heures du matin & tissoit une Lre, a l'endroit de la maison d'ung Chanoisne quy autresfois fut precepteur de Monsr. de Guyse: d'une fenestre de la demaison lay fut tiré un coup d'arquebuse, lequel devant un
stellen in state van gracien, ende haerlieden biechten voor den priester al nae d'inhouden van onse oude religie ende Roomsche Kercke, ende ingevalle nyet, dat de zelve patienten henluyden nyet en willen biechten, ende sterven als andere 't zy Calvinisten ofte Martinisten, oft in anderen sekten, soe eest dat de zelve sullen worden verbrandt Uwetten viert, ende al tot datter die doet nae volcht, ende heurlieden goeden geconfisqueers tot proffyte van onsen genadigen heere den Coninck. Gedaen ende gepronunchieert binnen der Stadt van tSertogenbossche den vi dach van Auguste xve acht ende sestich. (onderteekent) Grauweels. Men vergelyke dit met het Placaat van 1550.